ونوس بهنود؛ بازار: زمانی که یکی از روستاییان در مقابل دوربین قرار گرفت و موفقیت خود را در کشت زعفران به اطلاع عموم رساند، کسی گمان نمی‌کرد اردبیل بتواند دست استان‌های به نام در تولید زعفران را از پشت ببندد. اما تجربه ثابت کرد کمی مطالعه، برنامه‌ریزی دقیق، اجماع توان نیروهای بومی با چاشنی تعهد و پشتکار می‌تواند مؤثر باشد.
از سال ۸۷ که طرح کشت زعفران در اراضی خرد اردبیل مطرح‌شده، کم نبوده‌اند زنان روستایی که توانستند خانواده‌های خود را از فقر و محرومیت رهانیده و حتی منجر به آبادی روستاها و مهاجرت معکوس شوند. اما چرا اردبیل به این مرحله رسید و چرا تحولات کشت زعفران دیگر چندان محسوس نیست.
کارشناس مسئول امور زنان و روستایی جهاد کشاورزی استان اردبیل معتقد است زعفران توانسته کارنامه قابل قبولی از کشت جایگزین در اردبیل به همراه داشته باشد اما درعین‌حال مشکلاتی هم هست که مانع از توسعه کشت‌شده است.
فرشته نوراللهی که از نزدیک روند کشت زعفران را طی ۱۲ سال گذشته بررسی و مطالعه کرده است، در صحبت‌های خود به کشت‌های جایگزین دیگر نیز اشاره دارد. اما موانعی که بیشتر شبیه سنگریزههایی است که با کمی تدبیر می‌تواند از مقابل بهره‌برداران برداشته شود، انتظار می‌رود این غلتک درشت توسعه را نخواباند.
*چرا برای توسعه کشت زعفران اراضی خرد انتخاب شد؟
ما از سال ۸۷ طرح اشتغال‌زایی برای زنان روستایی را با همکاری امور بانوان استانداری و دفتر امور زنان روستایی وزارت جهاد کشاورزی آغاز کردیم. قرار بود زنانی که مالکیت زمین‌های خرد کشاورزی را داشتند، حمایت شوند تا بتوانند شغل و محل درآمدی برای خود دست‌وپا کنند.
پیشنهاد ما کشت زعفران بود اما در ابتدا مطالعات جامعی انجام شد و از چند بهره‌بردار در استان نیز نظرخواهی کردیم. مجموع مطالعات نشان می‌داد که می‌توان به موفقیت دست‌یافت.
درواقع دلیل انتخاب اراضی خرد، احیای اراضی بود که تقریباً کشت پرسودی نداشت و از طرفی در اراضی بزرگ‌مقیاس کشت محصولات استراتژیک مانند سیب‌زمینی انجام می‌شد که نمی‌خواستیم به تولید این محصول لطمه‌ای وارد شود.
درنهایت قطعات ۵۰۰ تا دو هزار متر انتخاب و برای علاقه‌مندان و متقاضیان پیاز رایگان توزیع شد.
هم‌زمان البته آموزش کاربران را ادامه می‌دادیم و به دنبال آن بودیم که تولید به شکل خودجوشی توسعه یابد.
*البته بعد از چند سال حمایت‌ها را قطع کردید.
بله از سال ۹۲ توزیع رایگان پیاز متوقف شد و حمایت‌ها کاهش یافت. به‌جای آن مشارکت را افزایش دادیم. با افزایش سطح زیر کشت نمی‌شد به همان وسعت قبلی پیاز رایگان توزیع کرد. اما با افزایش مشارکت، اردبیل در گروه استان‌هایی که در تنظیم سند توسعه زعفران هستند، قرار گرفت.
*به مشارکت زنان روستایی اشاره کردید. این طرح چه میزان اشتغال‌زایی داشته است؟
زعفران جزو محصولات سودده و اشتغال‌زا با سطح نیاز آبی و توقع پایین است. هر هکتار از کشت این محصول می‌تواند برای ۲۷۰ نفر اشتغال‌زایی داشته باشد. در حال حاضر ۶۰ هکتار از اراضی استان زیر کشت زعفران است و بیش از ۴۰۰ بهره‌بردار داریم که از این میزان ۷۰ درصد آن بانوان هستند.
از سه سال قبل به دلیل توجیه بالای اقتصادی و مشاهده موفقیت در کشت محصول، آقایان نیز به کشت گرایش پیداکرده‌اند و تعداد بهره‌برداران مرد نیز افزایش‌یافته است. اما درمجموع به عینه مشاهده می‌شود که زنان روستایی صبورتر و با استقامت‌تر هستند و این گیاه به صبوری نیاز دارد تا بتواند به شکل مطلوبی محصول بدهد.
*یکی از سؤالات مطرح‌شده این است که چرا زعفران اردبیل را حتی در داخل استان نمی‌شناسند و همچنان زعفران‌های شناخته‌شده خریداری می‌شود. برای بازاریابی این محصول چه اقداماتی صورت گرفته است؟
تولیدکننده‌های ما در بازاریابی مشکل ندارند و تا به امروز موردی نداشتیم که بگویند نمی‌توانند بفروشند. فروش هم در اردبیل و هم استان‌های همسایه انجام می‌شود و حتی برای صادرات از یونان و آلمان نیز تقاضاهایی به دست ما رسیده است.اما مسئله این است که اغلب فروش به کشورهای دیگر از مبادی غیررسمی انجام می‌شود و برای دو کشور آلمان و یونان نیز به دلیل اینکه خرید فله‌ای را مدنظر داشتند، تولیدکننده‌های ما رغبتی نشان ندادند.
امروز اگر هر گرم زعفران مشهد، ۸ هزار تومان فروخته می‌شود، زعفران اردبیل با اثبات کیفیت خود تا ۱۸ هزار تومان نیز به فروش می‌رسد.
*در مقایسه با متوسط عملکرد کشوری، اردبیل در چه جایگاهی است و موانع توسعه محصول چیست؟
متوسط عملکرد کشوری ۳.۶ کیلوگرم در هکتار و متوسط استان ۲.۵ کیلوگرم است. به اعتقاد بنده دلیل پایین بودن به نوپا بودن استان در تولید این محصول برمی‌گردد.
در حال حاضر مشکل عمده ما تأمین پیاز است. با توجه به اینکه استان خراسان جنوبی اجازه انتقال پیاز در تناژهای بالا را به سایر استانها نمی‌دهد که دلیل آن ممانعت از قاچاق عنوان‌شده است، ما نهایت ۵ تن پیاز تأمین می‌کنیم درحالی‌که نیاز بهره‌برداران ۳۰ تن است.
البته برای تأمین به بخش خصوصی نیز ارجاع می‌شوند که روند فعالیت آن نیز ارزیابی می‌شود.
*به مدت ۱۰ سال است کشت زعفران در این استان آغازشده است. آیا قادر به تأمین پیاز موردنیاز نیستیم؟
کشت زعفران به‌این‌ترتیب است که نهایت تا ۷ سال در یک زمین زراعی می‌تواند انجام شود. برای یک‌تن کاشت، ۳ تن پیاز داریم اما برای بهره‌برداری از آن باید ۷ سال کامل شود. بهره‌برداران استان عموماً زمین‌های خود را بعدازاین مدت توسعه می‌دهند و پیاز را به مصرف اراضی خود می‌رسانند. سال گذشته ما تنها توانستیم یک‌تن پیاز از خود بهره‌برداران تأمین کنیم.
از طرفی به دلیل آلودگی پیاز خراسان به کنه، راغب به استفاده از پیاز تولیدی خودمان هستیم اما لازم است تولیدکننده‌ها پای‌کار باشند، تولید افزایش یابد و بتوان به سطح مورد دلخواه از تأمین پیاز زعفران رسید.
زعفران یک‌گونه وحشی با یک جنس است که به‌عنوان‌مثال با تغییر محل کشت از مشهد به اردبیل، تنها ژنوتیپ آن با منطقه سازگار شده و خوشبختانه خروجی قابل‌توجهی را شاهد بودیم.
*آیا مجموع اقدامات شما منجر به مهاجرت معکوس به روستاها شده است؟
بله نمونه‌های موفقی داریم. در کلور خلخال و یا روستای مسجدلو مشگین شهر، مناطق محرومی داشتیم که با سعی و کوشش زنان روستایی در کاشت زعفران آباد شده و حتی اهالی مهاجرت کرده به روستاها بازگشته‌اند.
*به نظر می‌رسد هنوز به برند مشخصی در زعفران اردبیل نرسیدیم.
دو برند در کلور و نمین ثبت‌شده اما به دلیل سطح زیر کشت پایین، مطابق تعاریف وزارت جهاد کشاورزی فعلاً نمی‌توانیم صنایع تبدیلی را توسعه دهیم. هرچند برای هر هکتار ۳ کیلوگرم تولید داریم اما لازم است در برندسازی بیشتر کار شود.
برای اعتمادسازی و شناساندن محصول در بازار باید فعالیت‌ها ادامه یابد.
*طرحی با موضوع کشت آویشن باغی در استان اردبیل اجراشده است که باز زنان روستایی مشارکت داشته‌اند. در خصوص آخرین وضعیت آن توضیح دهید.
در سال ۹۳ در قالب طرح تله فود( تغذیه از راه دور که طرح پیشنهادی سازمان فائو است)و باهدف تأمین امنیت غذایی زنان کشت این محصول در نیر و مشگین شهر پیشنهاد شد. با پذیرش آن، ۱۰ هزار دلار کمک مالی نیز اعطا شد و زنان روستایی کشت گیاه دارویی آویشن باغی را آغاز کردند که همچنان تداوم دارد.
درگذشته اگر فروش با کمترین سود انجام می‌شد، به‌جای برداشت نادرست و از بین رفتن گیاهان دارویی و صدمه با ذخایر ژنتیکی، کشت این گیاه دارویی آموزش داده شد و حتی از محل اعتبارات اعطایی، دستگاه تولید عرقیات گیاهی را نیز تأمین کرده و در اختیار تولیدکننده‌ها قراردادیم.
*متأسفانه این محصول هم به برند مشخصی نرسیده است
بله. سیب سلامت و نام خاصی ندارد اما بهداشت، تولید آن را بلامانع اعلام کرده است. یکی از مشکلات مشاغل خانگی همین است که نمی‌تواند تائید غذا و دارو را بگیرد. چراکه در گروه صنایع نیست.
بعد از موفقیت کشت آویشن باغی، توان‌افزایی زنان روستایی با تولید گیاهان دارویی با جدیت دنبال می‌شود و در حال حاضر نیز کشت انواع بری‌ها در نمین و مشگین شهر در دستور کار قرارگرفته است.
*سرنوشت کشت موسیر در اردبیل به کجا رسید؟
دو سال قبل موسیر جهت کشت توزیع شد و البته با اقلیم اردبیل سازگار بود. اما با افزایش قیمت آن قادر به ادامه تأمین نشدیم و کشت این محصول متوقف‌شده است. در خلخال و مشگین شهر این محصول به‌سادگی می‌تواند به‌عنوان کشت جایگزین موردتوجه قرار گیرد.
به‌شدت استقبال می‌شود و اگر سازوکارهای حمایتی تعریف شود، متقاضیان زیادی در استان می‌توانند به کشت گیاهان دارویی جذب شوند.
*در مقطعی موضوع کشت سیب گوشت قرمز را هم مطرح کردید.
بله. یکی از محصولات پرخاصیت باغی که سرشار از آنتوسیانین (ضد سرطان) است، سیب گوشت قرمز است. این محصولات می‌تواند در اقلیم اردبیل تولید شود و یا برخی مانند سیب گوشت قرمز قبلاً هم مشاهده‌شده است. هدف ما این است که چنین محصولاتی به تولید بالا برسد و منجر به رشد اقتصادی خانوارهای روستایی شود.
کشت این محصول در سه روستای عنبران، امین جان و گرده انجام‌شده و خروجی مطلوبی نیز داشته است. اما کشت پراکنده است و لازم است با توسعه آن به سود اقتصادی دست‌یافت.البته قرار است با اعطای نهال رایگان سطح زیرکشت این محصول افزایش یابد.
نظر شما