همه چیز درباره صنعت کارگزاری؛ چگونه صنعتی زیان ده، سودآور شد

بازار؛ گروه بورس: کارگزاری‌ها یکی از ارکان واسطه‌ای در بازار سرمایه هستند که پول یا سرمایه را از سهامداران و کسانی که قصد ورود به بازار بورس را دارند دریافت می‌کند و اقدام به خرید یا فروش سهم مورد نظر سرمایه‌گذار می‌کنند. این شرکت‌های واسطه‌ای با یک سیستمی به نام او ام اس(oms) به هسته معاملات سازمان بورس(مرکزی که در آن معامله صورت می‌گیرد) وصل می‌شوند؛ سهامدارانی که قصد خرید یا فروش سهمی را دارند درخواست خود را به دو صورت کتبی یا آنلاین به کارگزاری‌های می‌دهند و آن‌ها به وسیله او ام اس این درخواست را به هسته معاملاتی سازمان بورس، یا فرابورس و حتی بورس کالا می‌فرستند.

در زمان رشد یا ریزش بازار دیدیم که گاهی اوقات اختلالاتی در سیستم معاملاتی رخ می‌داد که بعدها برخی از سهامداران این اختلالات را عمدی عنوان کردند و شایعاتی مبنی بر اینکه خود سازمان بورس سبب ایجاد چنین اختلالاتی در سیستم‌های معاملاتی بازار به خصوص در سیستم او ام اس‌های کارگزاری‌ها شده است را مطرح کردند اما این ادعا به سرعت توسط کارگزاری‌ها رد شد و آن‌ها این اختلالات را به آماده نبودن زیر ساخت‌های لازم جهت حجم بالای معاملات ارتباط دادند.

در رابطه با کلیت کار کارگزاری‌ها و سوالات و شبهات مطرح شده در مورد عملکرد آن‌ها با احمد اشتیاقی، مدیرعامل کارگزاری بانک آینده گفتگو کردیم که در زیر مشروح این گفتگو را می‌خوانید.

*تعریف شما از کارگزاری چیست؟
کارگزاری واسط بین خریدار و فروشنده است. سرمایه گذارانی که قصد خرید سهامی دارند و یا سهامدارانی که قصد فروش سهی را دارند، می‌بایست از طریق شبکه کارگزاری مبادرت به خرید و فروش سهام کنند یعنی کار اصلی یک کارگزاری اتصال خریدار و فروشنده از طریق سامانه معاملاتی بورس، فرابورس و بورس کالا است و به نوعی شرایط خرید و فروش سهام یا خرید فروش کالاهای که در بورس کالا عرضه می‌شود را فراهم ‌کند.

در حال حاضر بدون مراجعه به کارگزاری نمی‌توان اقدام به مبادرت خرید و فروش سهم کرد. الان  با توجه به الزامات ایجاد شده اگر فردی بخواهد کد سهامدارای بگیرد باید به سامانه سجام مراجعه کند. بعد از ثبت نام و دریافت کد سجامی، شخص از طریق کارگزاری کد معاملاتی خود را دریافت می‌کند و پس اخذ این کد می‌تواند درخواست خرید سهم را به کارگزاری بدهد و بنا به آن درخواستی که داده شده، خود شبکه کارگزاری مبادرت به خرید سهام می‌کند. امروزه با توجه به ورود شبکه آنلاین به معاملات بورسی، سهامدار این امکان را دارد که خرید یا فروش را به صورت انلاین انجام دهد و در غیر این صورت می‌تواند درخواست خرید سهام را به صورت کتبی به کارگزاری بدهد و کارگزار برای آن سهم مد نظر آن را خریداری کند.

برخی از کارگزاری‌ها به خصوص شرکت‌های بزرگ، او ام اس های خاص خود را دارند و این یعنی اینکه این کارگزاری‌ها یک ویژگی جدیدی در خود ایجاد کردند که این ویژگی‌ این امکان را به معامله گر می‌دهد که دسترسی بهتر و سریعتری به هسته معاملاتی داشته باشد

* چه تعداد کارگزاری در ایران فعال هستند؟ آیا رقمی هم از تعداد کد سجامی صادر شده دارید؟
حدود ۱۰۳کارگزاری در شبکه کارگزاری بورس ایران فعالیت می‌کنند. دقیقا عددی از تعداد کسانی کد سجامی دریافت کردند و مبادرت به فعالیت در بازار کردند، ندارم، اما با توجه به الزاماتی که ایجاد شده قرار است که شرکت‌ها در آینده سود سهام  خود را از طریق سامانه سجام پرداخت کنند.

 الان شرکت‌ها پذیرفته شده در بورس  بنا به تسهیلاتی که شرکت سپرده گذاری برای پرداخت سود سهام شرکت‌ها از طریق سامانه سجام ایجاد کرده است،  اگر کسی از قبل کد سهامداری دارد باید در سامانه سجام جهت دریافت سود سهام خود،  ثبت نام کند در حالی که هنوز شرکت سپرده گذاری محدودیت خاصی برای خرید و فروش افرادی که در سامانه سجام ثبت نام نکرده‌اند، ایجاد نکرده، اگر محدودیت‌ها را ایجاد کند هر کسی که از قبل کد سهامداری دارد باید حتما در سامانه سجام ثبت نام کند تا دریافت تسهیلات سود مجامع برای آن ایجاد می‌شود، همچنین زمانی که در سامانه سجام ثبت نام کرده باشد اگر قصد تغییر کارگزاری خود را دارد نیاز به احراز هویت مجدد ندارد و به راحتی می‌تواند کارگزاری خود را تغییر دهد.

*نحوی عملکرد یک کارگزاری چگونه است؟ آیا این امکان وجود دارد که برخی از معاملات بدون اینکه وارد هسته معاملات شوند در خود کارگزاری صورت گیرد؟
تک تک افراد با شناسه کد معاملاتی می‌توانند به عنوان یک معامله‌گر در سامانه ورود پیدا کنند. هر مشتری تقاضای خود را به کارگزاری می‌دهد و کارگزاری تقاضای مشتری را به هسته معاملات می‌فرستد. در دنیا چنین سیستمی تعریف شده که هم زمان اگر شما به دنبال خرید یک سهم هستید و شخص دیگر قصد فروش همان سهم را دارد، نیاز نیست که این خرید و فروش را به سامانه معاملات بفرستند، بلکه چنین امکانی در کارگزاری‌ها تعریف شده که چنین درخواست‌های در خود سامانه معاملاتی کارگزاری صورت بگیرد، یعنی یکسری زیر سیستم‌های در کارگزاری‌ها ایجاد شده که بر اساس آن نیازی به سفارش مشتریان کارگزاری به هسته معاملات بورس نیست. چنین سامانه معاملاتی به منظور خلوتی هسته معاملات طراحی شده که هنوز در بازار سرمایه ما عملیاتی نشده است.

*آیا این امکان وجود دارد که به منظور کاهش فشار به هسته معاملات، تعداد سفارشات سهامدارانی که به دنبال یک سهم هستند را تجمع کنیم؟  
خیر،  به دلیل نبود زیر ساخت‌های لازم این امکان برای بازار معاملاتی ایران وجود ندارد.   اصولا برای خلاصی هسته معاملات از زیر بار خرید و فروش می‌توانیم انواع و اقسام زیر ساخت‌ برای  بازار سرمایه تعریف کرد. به عنوان مثال می‌توانیم زیر ساخت‌های به منظور نحور تجمیع سفارشات خرید و فروش و انجام معاملات در خود کارگزاری‌ها را به منظور کاهش فشار بر هسته معاملات انجام داد.

صنعت کارگزاری ما به نوعی از سال ۹۲ تا سال ۹۶ زیان ده بود و از سال ۹۶ که بازار سرمایه دوباره رونق گرفت و حجم معاملات بازار به صورت ماهانه رشد کرد از زیان درآمد

*معمولا برای عملکرد کارگزاری‌ها قوانین و تعاریف مشخص نوشته شده است که می‌تواند میزان انعطاف‌پذیری جهت رقابت بین کارگزاری را کاهش دهد، آیا امکان جدیدی برای کارگزاری‌ها به غیر از مسائل آموزشی وجود دارد که کارگزاری‌ها را از هم متمایز کند؟
 به غیر از مسائل آموزشی که شما به وسیله آن می‌توانید برای مشتریان خود ایجاد انگیزه کنید، خود سامانه معاملاتی هم می‌تواند به عنوان یک عامل رقابت استفاده شود، یعنی تغییر در او ام اس های که برای اتصال کارگزاری‌ها برای سامانه معالاتی بورس و فرابورس از آن استفاده می‌کنند. به این صورت که شما  می‌توانید برای این اتصال ابزارها بهتری ایجاد کنید به خصوص برای افرادی که به صورت آنلاین معامله می‌کنند. بخشی از شرکتهای کارگزاری به خصوص ۲ الی ۳ شرکت اول بازار،   او ام اس‌های مخصوص به خود را نوشتند. به عبارت دیگر ما الان در ایران سه شرکت او ام اس عمومی داریم، (شرکت یارانه افزا، تدبیر  و صحرا) که اکثر کارگزاری‌ها از این شرکت‌ها استفاده می‌کنند اما برخی از کارگزاری‌ها به خصوص شرکت‌های بزرگ، او ام اس های خاص خود را دارند و این یعنی اینکه این کارگزاری‌ها یک ویژگی جدیدی در خود ایجاد کردند که این ویژگی‌ این امکان را به معامله گر می‌دهد که دسترسی بهتر و سریعتری به هسته معاملاتی داشته باشد که این موضوع  می‌تواند انگیزه در مشتریان  ایجاد کند، کما اینکه سه کارگزار اول ایران تعداد مشتریان زیادی هم دارند و آن‌ها از او ام اس مخصوص به خود را دارند و از آن او ام اس ها معروف بازار که اکثر کارگزاری‌ها از آن استفاده می‌کنند، خدمات نمی‌گیرند.

علاوه بر موارد ذکر شده، یکی دیگر از عوامل رقابت بین کارگزاری‌ها نوع تحلیلی است که می‌توانند برای مشتریان داشته باشند، البته ناگفته نماند که کارگزاران نمی‌توانند سفارش خاصی روی سهام کنند به دلیل اینکه کارگزار باید کار کارگزاری کند و سفارش خرید یا فروش از اختیار کارگزارها خارج است اما می‌تواند یک تحلیل عام از بازار داشته باشند.

 افزایش یکباره تعداد معاملات آنلاین، واقعیتی بود که نمی‌توان آن را کتمان کرد
*در زمان رشد و اصلاح بازار ما شاهد بودیم که اختلالاتی در سیستم معاملات کارگزاری‌ها رخ می‌داد که برخی آن را عمدی عنوان کردند، از نظر شما دلیل عمده این اختلالات چه چیزی بود؟  
 افزایش یکباره تعداد معاملات آنلاین، واقعیتی بود که نمی‌توان آن را کتمان کرد. به هر حال ما یک بستری معاملاتی داشتیم که حداکثر ۲۰۰هزار نفر می‌توانستند در آن معامله کنند و همان ۲۰۰هزار نفر هم تعداد سفارشات خیلی کمی از لحاظ خرید و فروش داشتند که این روند تا سال ۹۸ ادامه داشت،  اما به دلیل استقبالی که از نیمه دوم سال ۹۸ و همچنین نیمه اول سال ۹۹ توسط عموم مردم از بازار سرمایه اتفاق افتاد و تسهیلاتی که برای معاملات آنلاین صورت گرفت سبب شد که به صورت تدریجی این تعداد ۲۰۰هزار نفر تا ۴میلیون نفر هم افزایش پیدا کند که همزمان در سامانه معاملاتی درخواست خرید و فروش می‌زدنند.

این ۴میلیون نفر تا قبل از اعمال محدودیت‌های مبلغ خرید(معاملات زیر ۵۰۰هزار تومان ممنوع شد)، بدون هیچ محدودیتی حتی با مبالغ ناچیز سفارشات خود را به سامانه وارد می‌کردند و این موضوع سبب می‌شد که سامانه امکان پاسخگویی برای این مقدار از سفارشات را نداشته باشد  بنابراین  اختلالاتی  برای سامانه معاملاتی ایجاد شد حتی شرکت‌های کارگزاری که برای خودشان سامانه معاملاتی نوشته بودند نتوانستند پاسخگویی نیاز مشتریان خود باشند.

به عنوان مثال چند کارگزاری اول که سیستم معاملاتی جدای برای خود تعریف کرده بودند دارای ظرفیت ۱۰۰هزار نفری بودند(ظرفیت ۱۰۰هزار نفری مثال است)  اما به یکباره تعداد مشتریان همان کارگزاری به ۲میلیون نفر افزایش پیدا کرد به همین منظور بخاطر حجیم شدن سفارشات ارسالی سیستم توان پاسخگویی نداشت (eror )  یا با تاخیر عمل می‌کرد که اخیرا به دلیل ارتقای که از طریق بورس تهران روی سیستم‌های معاملاتی بورس و فرابورس صورت گرفته، شاهد هستیم که حدود یک ماهی است که مشکلی در سامانه معاملاتی وجود ندارد و مشکل فعلا برطرف شده ولی باید فکری به حال آینده سامانه معاملاتی برای این حجم از سفارشات کرد.

* شرکت خدماتی هلدینگ مالی چیست و چه امکانی را به کارگزاری‌ها می‌دهد؟ آیا یک کارگزاری می‌تواند به مشتریان خود سیگنال خرید یا فروش بدهد؟
شرکتهای کارگزاری در حال حاضر این امکان برایشان فراهم شده که زیر مجموعه یک هولدینگ خدمات مالی قرار بگیرند. هولدینگ خدمات مالی شامل شرکت کارگزاری، شرکت مشاوره سرمایه گذاری و سبدگردان است، این موضوع سبب می‌شود که اکثر شرکت‌های کارگزاری‌ در صورت داشتن سرمایه لازم به سراغ هولدینگ مالی بروند، و زمانی که چنین مجموعه ای تشکیل شد، می‌توانند کل خدمات بازار سرمایه را به مشتریانشان ارائه دهند و به طور حتم آن شرکتی که نقش مشاوره سرمایه گذاری دارد یا سبدگردان‌ها که در زیر مجموعه این هولدینگ مالی تعریف می‌شود، می‌توانند خدمات مختلفی اعم از ارائه سیگنال خرید و فروش به مشتریان خود بدهد. الان کارگزار این خدمات را ایجاد کرده که از طریق  شرکت های زیر مجموعه هولدینگ خدمات مالی  اجازه معرفی سهم  به مشتریانشان دارند.

*الان کارمزد کارگزاری‌های به چه صورت محاسبه می‌شود؟
کارمزد که در خرید و فروش سهم اصولا اخذ می‌شود با هم برابر است. قبلا مجموع کارمزد خرید و فروش سهم یک درصد بود و نیم درصد هم مالیات به ان اضافه می‌شد که سرجمع کارمزد به ۱.۵ درصد می‌رسید؛ بر اساس آخرین میزان کاهش کارمزدی که روی خرید و فروش سهم، در سه ماه گذشته صورت گرفت، نیم درصد مالیات که فقط بر روی فروش اعمال می‌شد، همچنان وجود دارد، اما در خرید ۲۰درصد حق کارمزد را کم کردند یا به عبارتی در کل ۲۰درصد از کارمزد از معاملات خرید و فروش کم کردند.

 کارمزد مجموع خرید و فروش به ۰.۸درصد رسید که با اضافه شدن نیم درصد مالیات در مجموع کارمزد به ۱.۳ درصد بابت خرید و فروش از مشتری دریافت می‌شود. به تفکیک کارمزد خرید ۰.۴درصد، کارمزد فروش ۰.۴درصد و نیم درصد هم مالیات می‌باشد.

*در سال۹۲ مطرح شد که بسیاری از کارگزاری‌ها دچار زیان شدند اما الان با توجه به افزایش حجم معاملات به نظر می‌رسد یک صنعت پر درآمد باشد، این دیدگاه را قبول دارید؟
کارگزاران به واسطه حجم معاملاتی که در بازار سرمایه اتفاق می‌افتد منفعت کسب می‌کند، یعنی زمانی که حجم معاملات بازار سرمایه در روز ۲۰هزار میلیارد تومان باشد(قبل از اصلاح)  از بابت این ۲۰ هزار میلیارد تومان معامله اگر بحث فروش را جدا کنیم و تنها خرید در نظر بگیرم و از کارمزد ۰.۴درصد ۲۰درصد مالیات را هم کسر کنیم چیزی حدود ۰.۳ درصد برای کارگزاری می‌ماند(در فروش سهم هم همین اتفاق می‌افتد) که این عدد در ۲۰هزار میلیارد تومان در روز، عدد قابل قبولی است.

تا قبل از شهریور ۹۶ حجم معاملات روزانه به ۲۰۰میلیارد تومان کاهش پیدا کرده بود و در آن زمان بیشتر شرکت‌های کارگزاری به غیر از ۵ الی ۶ کارگزاری اولی که تعداد مشتریان زیادتری داشتند، همه با زیان مواجه بودند؛ یعنی صنعت کارگزاری ما به نوعی از سال ۹۲ تا سال ۹۶ زیان ده بود و از سال ۹۶ که بازار سرمایه دوباره رونق گرفت و حجم معاملات بازار به صورت ماهانه رشد کرد از زیان درآمد و الان با توجه به شرایط بازار و رونق شکل گرفته اکثرا به سودهای خوبی رسیدند. به هر حال کارگزاری‌ها این بستر را از قبل آماده کرده بودند که با مهیا شدن شرایط  این شرکت‌ها به سود دهی رسیدند. در حال حاضر می‌توان گفت صنعت کارگزاری، صنعت سودآوری است برای کسانی که در آن فعالیت می‌کنند.