حسین ذالی؛ بازار: با ورود به شهر خلخال می‌توان درختان پهن‌برگ و مرتفع گردو را در کنار جاده‌ها دید. درختان تنومند که علاوه بر سایبانی در باغات به‌عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد روستائیان در کنار دامداری و کشاورزی محسوب می‌شود.
با سفر به شهرستان خلخال در جنوب استان اردبیل می‌توانید درختان کهن‌سال گردو را از خروجی شهر تا آخرین نقطه روستایی هم‌مرز با استان زنجان در روستای گندم آباد و ماسوله و گیلوان در منتهی علیه بخش شاهرود ببینید.
حالا این روزها در خلخال برداشت محصول میوه سردرختی گردو آغازشده و زنان و مردان روستایی از طلیعه صبح تا شامگاه در باغات مشغول برداشت محصولاتشان هستند.
گفتنی است بهترین و مرغوب‌ترین گردوی شمال غرب کشور در جوار دامنه آق‌داغ در روستاهای سوسهاب و مرجین و در ارتفاعات خلخال به تالش در بخش شاهرود و در بیش از ۴۰ روستا تولید می‌شود.
حالا گردو در کنار لبنیات و صنایع‌دستی به‌عنوان یکی از سوغاتی‌های خلخال به‌حساب می‌آید و هر مسافری در هر فصلی گذرش به این شهر بیفتد قطعاً از این محصولات استفاده می‌کند؛ محصولی که شاید ۳۰ درصد باغات کل شهرستان خلخال را به خود اختصاص داده و زبانزد عام و خاص در کشور است.
برداشت گردو بسته به گرمی هوا و در «گرما پایز» یا گرمای پاییزی، از اواسط شهریور آغاز و تا پایان مهرماه ادامه می‌یابد که معادل فصل خرماپزان در جنوب و گرمه در شمال کشور در فصل برداشت برنج است.
البته باید اذعان کرد که برداشت گردو با توجه به ارتفاع زیاد درختان و خطرات احتمالی آن، برخلاف دیگر محصولات باغی کاری سخت است.
گردو پس از برداشت حدود دو هفته در محلی آفتاب‌گیر و معمولاً در بالای پشت‌بام‌ها برای خشک شدن پوست، پهن می‌شود و پوست سبز آن توسط زنان روستایی جداشده و آماده فروش می‌شود.
در استان اردبیل در کنار غذاهای بومی و محلی خوشمزه و خوش‌طعم، پخت غذای فسنجان که مواد اصلی آن مغز گردو و رب انار است نیز مرسوم می‌باشد.
گردو علاوه بر مصرف غذایی در مصارف آجیل و خشکبار نیز یکی از چهارمغز مرغوب به شمار می‌آید که با توجه به سردسیر بودن این استان و طبع گرم این محصول، بازار خوبی در فصل پاییز دارد.
گردو با مخلوطی از گندم برشته و کنجد یکی از اقلام پذیرایی از مهمانان نیز بوده اما قیمت این محصول در سال‌های اخیر به دلیل خشک‌سالی و سرمازدگی افزایش چشمگیری داشته است.
افزایش تولید گردو در سال‌جاری
علیرضا نیرویی از باغداران روستای اسکستان در گفتگو با خبرنگار بازار، در خصوص استقبال مردم از خرید گردو اظهار داشت: متأسفانه در چهار سال گذشته گردو به حد کافی در این منطقه تولید نشده و به خاطر سرمازدگی، کلیه باغات خلخال خسارت‌دیده‌اند اما به لطف خدا، امسال با بارش‌های خوب و آب هوای کوهستانی، اکثر درختان پربار و پر محصول است.
او می‌گوید: درخت گردو تنها درختی است که اگر پدر بکارد، فرزندش محصول آن را برداشت می‌کند. درخت گردو مانند سایر درختان با سرعت رشد نمی‌کند و این به آن معناست که طول عمر یک نفر برای کاشت درخت بومی کافی نیست و به سن و عمر یک انسان این درخت هم میوه می‌دهد و هم برای میوه دادن زمان می‌برد ولی در درختان جدید و پیوندی که جزء ارقام پر محصول و سریع‌الرشد هستند در دو سال اول هم می‌توان گردو برداشت کرد.
وی ادامه داد: محصول گردو در محل تولید قیمت چندانی ندارد ولی با فرآوری و بسته‌بندی آن می‌توان زمینه اشتغال چند صد جوان را فراهم کرد.
به گفته باغداران، هر درخت بین ۵ هزارتا ۱۰ هزار دانه گردو محصول می‌دهد که درآمد خوبی از این محل عاید کشاورزان و روستائیان خلخالی می‌شود.
۶۰ درصد گردوی اردبیل در خلخال تولید می‌شود
صبرالله گرامی مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان خلخال در گفت‌وگو با خبرنگار بازار گفت: بیش از ۲هزار و ۳۰۰ هکتار باغ گردو در خلخال وجود دارد که میانگین برداشت گردو ۵/۲ تن در هکتار است.
وی افزود: ۶۰ درصد گردوی استان اردبیل در شهرستان خلخال تولید می‌شود.
مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان خلخال با اشاره به اینکه یک هزار و ۵۰۰ هکتار از باغات گردو مثمر و بقیه غیرمثمر است ادامه داد: درمجموع بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ تن گردو در سال در خلخال تولید می‌شود که این محصول به بیش از ۲۰ استان کشور برای فروش ارسال می‌شود.
علیرضا دوانقی یکی از افراد باتجربه در حرفه باغداری گردو نیز در گفتگو با بازار گفت: در روستاهای اسبو، اسکستان، درو، کلور، شال، لرد، سوسهاب، مرجین، برندق و نساز بیش از یک هزار نفر در برداشت گردو به‌صورت مستقیم و بیش از یک هزار و ۵۰۰ نفر به‌صورت غیرمستقیم مشغول می‌شوند.
وی با اشاره به عمر بالای درختان گردو در شهرستان خلخال که عمری در حدود ۲۰ الی یک‌صد سال دارند بیان داشت: به خاطر سن بالای درختان و کاهش محصول، از دو سال گذشته زمینه آموزش کشاورزان و باغداران خلخالی برای پرورش درخت گردو و استفاده از انواع پر محصول آغازشده و سرشاخه زنی درخت گردو به‌عنوان یک اولویت در آموزش روستائیان مدنظر بوده است.
خلخال منطقه مناسب برای کشت گردو
امیررضا محمد زاده یک کارشناس جغرافیا در گفتگو با خبرنگار بازار با اشاره به زمین‌های زراعی و شرایط جغرافیایی منطقه خلخال افزود:شهرستان خلخال از مناطق مستعد استان اردبیل برای پرورش درختان گردو بوده و کاشت درختان این محصول از سال‌های دور در مناطق کوهستانی و مستعد مرسوم بوده و بیشترین میزان گردو در خلخال از سطح درختان کهن‌سال گردو برداشت می‌شود.
برداشت سنتی گردو تهدید جانی برای برداشت کنندگان گردو
اما یکی از مشکلات در خصوص برداشت گردو در شهرستان خلخال، خطرات ناشی از برداشت این محصول به روش‌های سنتی است.
روش سنتی برداشت گردو به نحوی است که گردوچینان با استفاده از چوبی بلند اقدام به تکان دادن شاخه‌های درختان می‌کنند. این کار خطر سقوط از ارتفاع و آسیب‌های مختلف را برای گردوچینان به دنبال دارد.
این در حالی است که در بسیاری از مناطق ابزارهای ساده مکانیکی ازجمله استفاده از دستگاه شوکر جایگزین روش‌های سنتی شده است و بر این اساس از میزان وقوع حوادث تلخ نیز کاسته شده است.
بایرام نیاری یکی باغدارن منطقه خلخال در گفتگو با بازار اظهار کرد: استفاده از روش سنتی برداشت گردو _با ایستادن بر روی شاخه‌های درختان قدیمی، بلند و گاهی پوسیده گردو_ سلامتی و جان گردوچینان را تهدید می‌کند و در برخی اوقات منجر به سقوط ب و مصدومیت شدید و گاهی نیز منجر به فوت آن‌ها می‌شود.
وی اظهار داشت: پس‌ازاینکه ۲ سال پیاپی کل محصول گردوی این شهرستان به علت سرمای دیررس بهاره از بین رفت، فراوانی محصول گردوی امسال همراه باقیمت بالای آن موجب شتاب بیشتر گردوکاران در برداشت محصول گردو شده که این امر نیز موجب بروز حوادث ناشی از بی‌توجهی گردوچینان و سقوط آن‌ها از بالای درختان می‌شود.
وی افزود: پراکندگی بخش قابل‌توجه درختان گردو در اراضی ناهموار و سنگی در خلخال، وقوع حوادث همراه با خسارت و مصدومیت بدنی را بیشتر کرده است.
بیمه افراد به‌کارگیری شده در باغات خلخال
حسین یاری کارشناس باغداری با توصیه به باغداران جهت بیمه افراد به‌کارگیری شده برای برداشت گردو گفت: روش برداشت گردو در این شهرستان همان روش سنتی و قدیمی است.
وی افزود: فقط یک دستگاه شوکر و یا لرزاننده شاخه‌های درختان گردو در مدیریت جهاد کشاورزی خلخال موجود است که این دستگاه نیز بیشتر برای آموزش باغداران گردو برای استفاده از روش‌های جدید برداشت مورداستفاده قرار می‌گیرد.
یاری گفت: استفاده از خودروهای مجهز به بالابر، روش مناسبی برای کاهش خطرات بالا رفتن از درختان گردو است ولی به دلیل واقع‌شدن بیشتر باغ‌های گردو در سطح ناهموار استفاده از این نوع خودرو در مناطق کوهستانی گردوخیز شهرستان امکان‌پذیر نیست.
وی تنها راه‌حل مشکل سقوط از شاخه درختان گردو و رفع خطر از گردوچینان را اجرای طرح سرشاخه کاری، احیای درختان گردوی باغ‌ها در خلخال و جایگزینی درختان پاکوتاه و ارقام جدید به‌جای درختان بلند و کهن‌سال ذکر کرد.
درهرحال برداشت محصول ارزشمند گردو در خلخال در کنار ثمرات اقتصادی آن، خطرات زیادی برای گردوکاران نیز داشته است و امید است روش‌های نوین، جایگزین روش‌های سنتی برداشت گردو باشد.
نظر شما