بازار؛ گروه ایران: در سال های اخیر چند حادثه آتش سوزی در برخی ساختمان های مهم و تجاری تهران از جمله برج جنوبی ساختمان پلاسکو رخ داد که تخریب و تلفات آنها، نه تنها در ابعاد محلی و محدود، باقی نماند بلکه ابعاد ملی و حتی به تعبیر برخی نمایندگان مجلس ابعاد فراملی پیدا کردند.
در سال ۱۳۹۸ شورای شهر، شهرداری تهران را موظف کردند که سایت و سامانه ای را به منظور معرفی و پایش ساختمان های نا ایمن تهران راه اندازی کند. بنا به اعلام مدیر عامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در روز دوشنبه ۷ مهر ۱۳۹۹، این سامانه در روزهای آینده به طور رسمی رونمایی می شود.
با توجه به اهمیت بخش مسکن در اقتصاد، در گفت و گوی «بازار» با دکتر علی بیت الهی، رئیس «بخش زلزله شناسی مهندسی و خطرپذیری ساختمان های ایمن» مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهر سازی وزارت راه و شهر سازی، وضعیت ایمنی و آسیب پذیری ساختمان های شهر تهران و پیامدهای راه اندازی سامانه پایش ساختمان های پُر خطر و نا ایمن شهر تهران، مورد کند و کاو قرار گرفت.
*قرار است در روزهای آینده، شهرداری تهران سامانه پایش ایمنی ساختمان ها را راه اندازی کند و ساختمان های پُرخطر شهر تهران معرفی شوند. از طرفی، در همه سال های اخیر، جنابعالی نگرانی های خودتان را درباره ساختمان های ناایمن تهران اعلام می کردید و بارها نسبت به آسیب پذیری و نا ایمن بودن ساختمان های شهر تهران هشدار دادید. این اقدامی که شهرداری بر اساس مصوبه شورای شهر تهران، موظف به انجام آن شده، اقدام مناسبی می دانید که ساختمان های ناایمن شناسایی و شناخته شوند؟
ساختمان های مهم و با درجه اهمیت بالا، از نظر درجه ایمنی، برای ما کاملاً مجهول هستند و اگر ارزیابی شوند، یک ضرورت ویژه خصوصاً برای کلانشهر تهران است. بسیار واضح و آشکار است که ما در این زمینه، نقصان و ضعف داریم. نمونه بارز آن حادثه ساختمان پلاسکو بود. وقتی که در پی جویی علت ماجرا برآمدیم مشخص شد که در ساختمان به آن عظمت، کپسول آتش نشانی آن خالی بوده، شیرهای آب آتش نشانی آن قطع بوده، سیستم سوخت آن مشکل داشته و برای بخاری برقی از سیستم روشنایی سیم کشی کرده بودند. این نکات پیش پا افتاده، نقطه ضعف های ساختمان های موجود است و گاه با وجود همین سادگی خودشان، موجب خسارت های عمده می شوند.
در کلینیک پزشکی سینا نیز یک اتصال در سیم کشی کولر موجب شد که یک حادثه آتش سوزی و سپس انفجار کپسول های گاز را داشته باشیم. این ساختمان ها و به ویژه ساختمان های مراکز درمانی، ساختمان های مرتفع و بلند مرتبه، ساختمان های تجاری با تراکم جمعیتی بالا و همین طور محدوده های مورد مراجعه جدی مردم مثل بازار بزرگ تهران، اهمیت ویژه دارند و پایش ایمنی آنها ضروری است.
به عنوان نمونه، باید بگویم که بازار بزررگ تهران، از نظر راه های فرار و سیستم های دفع خطر چه در زمان زلزله و چه آتش سوزی، نقص های زیادی دارد و اولین مرحله و اولین قدم برای رفع خطر، شناسایی ساختمان ها و تاسیسات است.
*با همین امکاناتی که ما در حال حاضر داریم آیا واقعاً تا الان نمی دانستیم چه ساختمان هایی نا ایمن هستند؟
ما سیستم پایش برخطی نداشته ایم که در چارچوب آن، اطلاعات دقیق هر ساختمان را داشته باشیم. به غیر از هشدارهای سازمان آتش نشانی که در مراجعات خودشان، می توانند هشدارهایی بدهند، ساختمان ها از نظر لرزه ای یا فرونشست زمین، تحت بررسی قرار نگرفته اند مگر به صورت موردی که مالک یک ساختمان یا سازمان مربوطه، بنا به دلایل فنی و مشکل ساز، برای برخی اقدامات درخواست داده باشد.
در سال های گذشته سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، با اتکا به بودجه ای که دریافت کرد مقاوم سازی ساختمان ها یا نوسازی مدارس را انجام داد ولی به غیر از آن، دیگر کاری به صورت کلاسیک و منظم در این زمینه انجام نشده. ما امیدواریم بر اساس قانون جدید مدیریت بحران کشور و با استفاده از سیستم های پایش و ارزیابی ها، کارهایی در این زمینه انجام شود.
واقعیت این است که در جواب سوال شما باید بگویم که خیر. تاکنون چنین کاری انجام نشده که اطلاعات همه ساختمان ها در دسترس باشد و بدانیم که در کدام منطقه و کدام محله، چه ساختمان هایی با چه درجه ای از خطر قرار دارند.
به علت وجود عوامل غیر متخصص، ما در بخش نظارت بر ساخت و ساز، ضعف داریم. اساساً بیش از ۹۵ درصد ساختمان ها، در همه شهرها ساختمان های مسکونی هستند. در ساخت و ساز ساختمان های مسکونی، نظارت به صورت جدی وجود ندارد
*آیا سازمان آتش نشانی تهران، به اندازه کافی نیروی انسانی متخصص دارد که دقیقاً ساختمان های نا ایمن موجود در شهر تهران را شناسایی کند؟
سازمان آتش نشانی و پرسنل زحمتکش آن، فقط از بعد آتش سوزی به قضایا نگاه کرده و وارد می شوند. به طور مسلم، سازمان آتش نشانی از نظر تجهیزات و نیاز پرسنلی، نیازمند تقویت است. بر اساس گفته مسئولان سازمان آتش نشانی، با توجه به وسعت کلانشهر تهران، تجهیزات و پرسنلی که در اختیار آتش نشانی است، کافی نیست.
ضرورت تقویت این سازمان به دلیل این است که در زمان وقوع بحران هایی مثل زلزله، ممکن است آتش سوزی در ساختمان های مختلف رخ بدهد و آتش نشانی باید بتواند به سرعت برای مهار این حوادث اقدام کند.
*آئین نامه ایمنی ساختمان ها یا استاندارد ۲۸۰۰ در سال ۱۳۶۷ به تصویب هیات دولت رسیده و گفته می شود در دهه ۱۳۷۰ به طور جدی اجرا شده. از ان زمان به بعد سلاختمان ها باید بر اساس ضوابط مشخص شده ساخته شوند. در این دوره ای که این آئین نامه ها ابلاغ شده است در ساختمان ها و برج هایی که ساخته شده اند، تا چه حد ضوابط و مقررات موجود در این آئین نامه رعایت شده؟
به علت وجود عوامل غیر متخصص، ما در بخش نظارت بر ساخت و ساز، ضعف داریم. اساساً بیش از ۹۵ درصد ساختمان ها، در همه شهرها ساختمان های مسکونی هستند. در ساخت و ساز ساختمان های مسکونی، نظارت به صورت جدی وجود ندارد.
مسئولیت نظارت هم به عهده سازمان نظام مهندسی ساختمان است اما در عمل آن چیزی که در ساخت و سازها مشاهده می شود، این است که در ساختمان های مسکونی، نظارت به صورت مستمر، کلاسیک و جدی، انجام نمی شود. البته ممکن است در ساختمان های بزرگ، دولتی، بیمارستان ها و مدارس و حتی برج های مسکونی بلند مرتبه، به دلیل اهمیت موضوع سیستم نظارت و به خاطر وجود شرکت های مشاور و ناظر، نظارت به طور جدی انجام شود.
*تخریب بیمارستان اسلام آباد و تخریب کامل چندین بلوک در مسکن مهر سر پل ذهاب و مسکن مهر اسلام اباد غرب، در زلزله سال ۱۳۹۶ کرمانشاه، نشان می دهد که ساختمان های جدید کیفیت لازم را ندارند؟
دقیقاً در بررسی هایی که بعد از زلزله سال ۱۳۹۶ در مورد ساختمان های مسکن مهر یا ساختمان های بیمارستان ها انجام شد، باز هم همین نبود نظارت جدی در زمان ساخت و ساز، کاملاً مشخص شد. به دلیل کیفیت پایین بتون و عدم استحکام کافی، در جایی که اثر زلزله و نیروی زلزله، بسیار ناچیز بود ما با تخریب بخشی از طبقات بیمارستان و همین طور تعدادی از بلوک های مسکن مهر سر پل ذهاب مواجه شدیم.
بلوک های مسکن مهر سر پل ذهاب، در یک زمین نرم احداث شده بودند و جانمایی مسکن مهر آنجا، به درستی انجام نشده بود. همین طور جانمایی و مکانی که برای احداث مسکن مهر سراب شرف آباد اسلام آباد غرب، مناسب نبود و علاوه بر آن، کیفیت بتون و مصالحی که استفاده شده بود، قابل قبول نبود.
دو بلوک از مسکن مهر اسلام آباد غرب، فروریخته بود و در اغلب بلوک های مسکن مهر، شکاف های بزرگ در دیوارهای بینابینی، دیوارهای جدا کننده اتاق ها و جانبی مشاهده شد. این وضع، نشان می دهد که علاوه بر مساله اهمیت توجه به زلزله، نظارت جدی وجود نداشته است و با این زلزله، ساختمان ها دچار خسارت شدند. در حالی که زلزله آنجا، نیرویی نبوده که بخواهد اصلاً ساختمان تکان بخورد ولی متاسفانه آن زلزله، تخریب زیادی به وجود آورد.
دقیقاً در بررسی هایی که بعد از زلزله سال ۱۳۹۶ در مورد ساختمان های مسکن مهر یا ساختمان های بیمارستان ها انجام شد، باز هم همین نبود نظارت جدی در زمان ساخت و ساز، کاملاً مشخص شد
*در اظهار نظرهایی که در سال های اخیر در مورد میزان استحکام و ایمنی ساختمان ها داشته اید مشخص است که یک دید مثبت تر نسبت به ساخت و سازهای تهران در مقایسه با سایر استان ها دارید. به نظر شما، آیا فاصله قابل توجهی بین کیفیت ساخت و سازهای تهران و ساخت و سازهای استان های دیگر، وجود دارد؟
در شهرهای کوچک تر، متاسفانه به دلایل مختلف از جمله مسائل اقتصادی، ساخت و سازها کیفیت پایین تری دارند. همچنین در استان های دیگر مثل استان سیستان و بلوچستان یا استان یزد یا استان خراسان جنوبی، تعداد ساختمان های بدون اسکلت، بسیار زیاد است. در صورتی که در استان تهران، تعداد ساختمان های بدون اسکلت کمتر از استان های دیگر است.
بنابراین می شود گفت که کیفیت سازه ای ساختمان های استان تهران، در مقایسه با استان های دیگر، باید مطلوب تر باشد. این یک برداشت کلی است و البته در سایر شهرها، برخی ساختمان های خوب و با کیفیت احداث می شود.
اگر از نظر آماری نگاه کنیم و شاخصی را در خصوص نسبت ساختمان های بدون اسکلت و ساختمان های اسکلت دار تعریف کنیم می توان گفت که ساختمان های بدون اسکلت، مقاومت کافی در برابر زلزله را ندارند. استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و یزد، استان های اول ما هستند که واحدهای مسکونی بنایی و خشت و گِلی دارند و خصوصاً در مناطق روستایی که متاسفانه با زلزله های متوسط هم تلفات جانی مشاهده شده.
در این زمینه می توانیم به زلزله ۶ ریشتری شهر بم در سال ۱۳۸۲ و کشته شدن ۳۱ هزار نفر از هموطنان ما در این شهر اشاره کنیم. به دلیل وجود ساختمان های گلی و فاقد اسکلت و گرد و غبار و آوار مخرب و سنگین، تعداد زیادی از هموطنان ما، جان خودشان را از دست دادند. از این منظر، می توان گفت که شاخص کیفی ساختمان های مسکونی استان تهران نسبت به استان های دیگر، بهتر است.
*برخی از اعضای فعلی شورای شهر تهران، رقم های مختلفی را در مورد تعداد ساختمان های نا ایمن شهر تهران اعلام کرده اند و از جمله به رقم های ۳۳ هزار و ۲۶ هزار و ۲۲ هزار واحد ساختمان اشاره کرده اند. جنابعالی در ماه اخیر، به این نوع آمار واکنش نشان دادید و اعتقاد دارید که این نوع آمارها، عمدتاً ساختمان های عمومی را در بر می گردد و کل ساختمان های نا ایمن تهران را حداقل ۲۰۰ هزار ساختمان اعلام کرده اید.
من اعتقاد دارم بیش از ۲۰۰ هزار ساختمان نا ایمن در تهران داریم.
در مناطق ۱۰، ۱۲، ۱۶ و ۱۷ شهرداری تهران، می توانید ساختمان های ناایمن را در کوچه و پس کوچه های پشت خیابان ها ببینید و حتی ممکن است با راه رفتن آدم ها، این ساختمان ها تکان بخورند و این مساله، یک مساله حاد و خطرناک برای تهران است
*بر چه اساس رقم ۲۰۰ هزار ساختمان نا ایمن را مطرح می کنید؟
بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳۹۵، در تهران بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار پلاک ساختمانی داریم. از این تعداد، حدود ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار پلاک ساختمانی ما، فقط در بافت فرسوده واقع شده. بافت فرسوده، مسائلی مثل ریز دانگی (متراژ کم) و معابر تنگ و باریک هم دارد. البته ممکن است در بافت فرسوده، ساختمان نوساز داشته باشیم ولی به دلیل کوچه های تنگ و واحدهای ریزدانه، اسم آن را بافت فرسوده می گذاریم. حداقل ۶۰ درصد از پلاک های ساختمانی بافت فرسوده، ناپایدار هستند یعنی مقاومت لازم در برابر زلزله را ندارند.
در مناطق ۱۰، ۱۲، ۱۶ و ۱۷ شهرداری تهران، می توانید ساختمان های ناایمن را در کوچه و پس کوچه های پشت خیابان ها ببینید و حتی ممکن است با راه رفتن آدم ها، این ساختمان ها تکان بخورند و این مساله، یک مساله حاد و خطرناک برای تهران است.
بنابراین، تعداد ساختمان های نا ایمن، به مراتب بیش تر است اما آن ارقامی که اعضای شورای شهر مثل ۲۳ هزار یا ۱۷ هزار ساختمان اعلام یم کنند، احتمالاً منظورشان ساختمان های مهم باشد. در حالی که اگر بخواهیم کل ساختمان های نا ایمن را در حاشیه شهر هم در نظر بگیریم، عدد به مراتب بالاتر و چیزی در حد ۳۰۰ هزار ساختمان است و این ساختمان ها بیش تر در بافت فرسود و بافت های حاشیه ای هستند.
حتی برخی ساختمان ها به صورت غیر قانونی، ساخته شده اند. ما این ساختمان های غیر قانونی را در مناطق و محلاتی مثل یوسف آباد و فرحزاد و تجریش داریم و به صورت غیر قانونی و شبانه ساخته شده اند. در داخل این ساختمان ها نیز جمعیت هست و افراد زیادی زندگی می کنند. بالاخره در زمان وقوع حادثه، نمی شود به افراد ساکن در این ساختمان ها، امداد رسانی نکرد. همه این ساختمان های نا ایمن، ابعاد بحران را بزرگ می کنند.
*شهرداری تهران که به خاطر مصوبه شورای شهر، موظف شده که سامانه پایش را راه اندازی کند، در حقیقت این پایش و بازرسی به کل ساختمان های نا ایمن تعمیم بدهد یا این که فقط ساختمان های نا ایمن عمومی، شناسایی و معرفی شوند کافی است؟
من فکر می کنم با توجه به تلاش هایی که در این زمینه انجام شده، این کار به صورت فاز بندی شده است و در فاز اول، ساختمان های مهم، بلند مرتبه و با تمرکز جمعیتی بالا مورد توجه است. واقعیت این است که حجم کار بالا هست و نمی شود در یک زمان واحد، همه این ساختمان ها را مورد ارزیابی های میدانی قرار داد.
همین شروع این کار، ارزشمند است و امیدوارم به ساختمان های موجود تسری پیدا کند و رفته رفته اطلاعات دقیقی از همه ساختمان ها داشته باشیم از کیفیت واقعی ساختمان ها و بدانیم کدام ناحیه و محله از شهر تهران، چه مشکلاتی دارند تا به واسطه این دانش بتوانیم از نظر امداد رسانی و موارد مربوط به مدیریت بحران، تمهیداتی از پیش از رخداد، در نظر بگیریم و خدای ناکرده، حادثه خیلی ابعاد بزرگی پیدا نکند.
نظر شما