تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط دو جانبه ایران و سوریه طی ۳۰ سال گذشته روابطی مستحکم و رو به رشدی در مناسبات سیاسی و امنیتی بوده است. وجود دشمنان و اهداف مشترک در جهت نابودی آنها به همراه قرار گرفتن در کنار تحولات و بحران های منطقه ای و بین المللی موجب شده تا روابط و مناسبات فی مابین عمق بیشتری داشته باشند.
علی رغم این استحکام و افزایش مناسبات سیاسی، امنیتی و نظامی، روابط اقتصادی بین دو کشور در دو دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار پایین تر از حد انتظار بوده، اما طی چند سال اخیر دولتمردان دو کشور در جهت تداوم و پیشبرد روابط اقتصادی در سطح یکسان با مناسبات سیاسی تلاش کرده اند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت روابط موجود، خبرنگار بازار گفتگویی با حسن دانایی فر، رئیس ستاد روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه و سفیر سابق ایران در عراق ترتیب داده که در ادامه مشروح مصاحبه را میخوانید:
* روابط اقتصادی و حجم مبادلات در حال حاضر ما با سوریه در چه سطحی است؟ بخش عمده صادرات این کشور بر چه موضوعاتی مبتنی است؟
روابط ما با سوریه در زمینه اقتصادی از گذشته های دور وجود داشته است. از قبل از پیروزی انقلاب به خصوص وامی که در زمان رژیم پهلوی به دولت سوریه در زمان حافظ اسد در سال ۵۶ اعطا شده تا امروز این روابط اقتصادی بین دو کشور وجود داشته است.
سوریه از لحاظ ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی جایگاه بسیار مهمی در سیاستهای منطقه ای و بین المللی ایران دارد. صحبت من صرف نظر از جمهوری اسلامی ایران است. جایگاه جغرافیای سوریه به گونه ایست که با مرزهای جنوبی ترکیه ای که با ایران هم مرز است، مرز مشترک دارد و از سمت شرق با عراقی مرز مشترک دارد که ایران نیز با آن هم مرز است.
از طرفی سوریه هم مرز با رژیم اشغالگر قدس است که تقریبا همواره مورد توجه ایران بوده است. حتی اگر نگاه تاریخی داشته باشیم، این موضوع همیشه مورد اهتمام سیاستمداران در داخل ایران بوده است.
حجم مبادلات تجاری دو کشور چندان زیاد نبوده و سطح روابط فقط دولتی بوده است، یعنی تاجر ایرانی با تاجر سوریه ای ارتباط نداشته و درست مانند تاجر عراق که با تاجر ایرانی قبل از سقوط صدام در ارتباط نبوده است،جز در آن دوره ای که داد و ستدهای مرزی صورت گرفته است.
حجم مبادلات تجاری میان دو کشور چندان زیاد نبوده و سطح فقط در سطح دولت به دولت بوده است، یعنی تاجر ایرانی با تاجر سوریه ای ارتباط نداشته و درست مانند تاجر عراق که با تاجر ایرانی قبل از سقوط صدام در ارتباط نبوده است، الا در آن دوره ای که داد و ستدهای مرزی صورت گرفته است
دلیل این امر یکی هم مرز نبودن دو کشور و دیگری این مسئله که ما یک کشور صادراتی نبوده ایم. صادرات ایران در گذشته، محدود است بوده و در حد صادرات برخی کالای لوکس مانند پسته، فرش، زعفران و امثال اینها که کشوری مانند سوریه در مسیر این تجارت نبوده و بازار آنچنانی با ما برای این تجارت نداشته است.
نگاه تجار بخش خصوصی ایران به طور سنتی به سمت اروپا و روسیه و نهایتا به سمت شبه قاره هندوستان بوده است.
لذا، این روابط از نظر بخش خصوصی ایران وجود نداشته است. در شرایط کنونی جمهوری اسلامی ایران روابط بسیار خوب سیاسی، امنیتی و نظامی با سوریه دارد، در حالیکه روابط اقتصادی فی مابین در سطح مولفه های سه گانه نیست. اساس این ضعف این است که روابط فی مابین مبتنی بر روابط بخش خصوصی نیست. طی یکی دو سال اخیر در ارزیابی های صورت گرفته یکی از حلقه های مفقوده ما، نداشتن اتاق بازرگانی مشترک بین دو کشور بوده است.
اساس ضعف روابط اقتصادی میان ایران و سوریه این است که روابط مبتنی بر روابط بخش خصوصی نیست به طوری که طی ارزیابی های یکی دو سال اخیر، یکی از حلقه های مفقوده ما، نداشتن اتاق بازرگانی مشترک بین دو کشور بوده است
اواخر سال گذشته پس از گذشت دوره تکوینی خاص، هم در سوریه و هم در ایران این اتاق مشترک شکل گرفت و تجاربی که ما در بخش خصوصی در عراق کسب کردیم، به سوریه منتقل کرده ایم.
هیئت های زیادی از ایران به سوریه و هیئت های قابل توجهی از سوریه به ایران سفر کرده اند. اکثر این سفرها به دنبال ایجاد رابطه و آشنایی بوده و نه اینکه کسی در این کشور با طرف مقابل خود حتما قرار دادی منعقد کرده باشد. سوریه از کشور ما خبر ندارد و ما نیز از آن جا خبر نداریم.
سوریه اقتصادی مبتنی بر معدن، نفت و استخراج نفت ندارد. بلکه صادرات ولو کوچک و محدود آن، مبتنی بر تولید و پایه های ذاتی تولید است. بخش بالا و پایین دست کشاورزی و دامداری نسبتا سنتی بخش عمده ای از صادرات آن را تشکیل می دهند. اقتصاد آن تنها در حدی است که بتواند این جمعیت را اداره کند. کارگاههای بسیار زیادی در این کشور وجود دارد و شهرک های صنعتی بسیار زیادی که تمامی حرکت آنها به سمت تولید و صادرات است که البته هشت تا نه سال جنگ و همچنین تحریم ها موجب شده تا زیر ساختها در کشور آسیب بیند و میزان صادرات کاهش چشمگیری را مشاهده کند.
همچنین قانون اخیر سزار یا قیصر نیز لطمات قابل توجهی به اقتصاد آنها وارد کرده به طوری که ارزش لیر در برابر ارز های دیگر اعتبار خود را از دست داده و مشکلات مالی خاصی را برای سوریه به وجود آورده است.
علی رغم این شرایط، ما تلاش کرده و خواهیم کرد که راههای ارتباط بخش خصوصی ایران را با بخش خصوصی آنها برقرار کنیم. عملکرد پنج ماهه ای که در سال جاری صورت گرفته نشان می دهد که نسبت کاهش صادرات ما به سوریه در مقایسه با کاهشی که در ایران صورت گرفته، ناچیز است.
اگر موضوع کرونا و این کاهش ها وجود نداشت، افزایش صادرات میان دو کشور به چشم می خورد. به تدریج تجار در حال شناسایی یکدیگر هستند. ساختمان یازده طبقه ای تحت عنوان تجارت ایرانیان در دمشق توسط اتاق بازرگانی ایران را اندازی شده که مسئولیت آن به عهده اتاق مشترک ایران و سوریه است.
شرکتهای مختلف دیگری از دستگاههای شبه دولتی و مجموعه ای شبیه بنیاد مستضعفان، در کنار بخش خصوصی در آن جا حضور دارند تا بتوانند بازاری که در حال و آینده در حضور جهان عرب موثر است را فعال تر کنند. هم عراق و هم سوریه دو کشوری هستند که از طریق آنها امکان دسترسی به بازارهای جهان عرب، شمال افریقا و جنوب اروپا وجود دارد. در شرایط کنونی این کار مشکل است که با برنامه ریزی امکان آن فراهم می شود.
هم عراق و هم سوریه دو کشوری هستند که از طریق آنها امکان دسترسی به بازارهای جهان عرب، شمال افریقا و جنوب اروپا دسترسی وجود دارد
در چنین شرایط خاصی، ما باید پیش از رقبای جدی مانند چین، امارات و روسیه بتوانیم سازماندهی های خود را انجام دهیم و حضور تجار را فعالتر سازیم.
*مهم ترین و اصلی ترین پروژه هایی که ایران در سوریه انجام داده در چه حوزه هایی بوده است؟
طبیعتا یکی از مشکلات تجارت ما با سوریه بحث انتقال کالا است؛ هم به لحاظ زمان و هم هزینه. بخش قابل توجهی از تجارت ما از طریق مرزهای ترکیه انجام می شود و روابط سیاسی حال حاضر ترکیه با سوریه و مصلحت هایی که ترکیه در این زمینه دارد، این حضور را دچار خدشه می کند و چون راه طولانی است هزینه ها را افزایش می دهد.
راه دیگر از طریق دریا است که از طریق بندرعباس و از طریق کشتی به سوریه می رود. نزدیکترین و ارزانترین راه، مسیر ترانزیت از طریق عراق است که البته به منظور انجام این کار، لازم بود عراق عضو کنوانسیون های بین المللی ترانزیت باشد. عراق در گذشته این عضویت را نداشت و در سال گذشته در پارلمان عراق تصویب شد و دولت فعلی به دنبال آن است که آیین نامه ای تصویب شود تا اجازه ترانزیت داده شود.
ایران یکی از کشورهایی است که علاقه مند است تا این ترانزیت در عراق اجرایی شود. دیگران نیز مانند ترکیه علاقه مندند تا از خاک عراق به مرزهای جنوبی برسد و از آنجا به کشورهایی نظیر کویت، قطر و امثال آن راه یابند.
ایران یکی از کشورهایی است که علاقه مند است تا این ترانزیت در عراق اجرایی شود. دیگران نیز مانند ترکیه علاقه مندند تا از خاک عراق به مرزهای جنوبی برسد و از آنجا به کشورهایی نظیر کویت، قطر و امثال آن راه یابند
مهمترین و اساسی ترین مسئله ای که ما در روابط با عراق داریم و علاقه مندیم تا با سوریه هم ادامه دهیم، عمدتا در بخش بازرگانی بوده و بدین معنا که دهها و صدها هزاران کارگاه در ایران حرکت و فعالیت می کنند و این نگرانی وجود دارد که این تجارت استمرار پیدا نکند.
ما باید به تولید و کار مشترک مبادرت ورزیم. سوریه کشوری است که صادرات دارد و علاقه مند به واردات نیست. کالاهای مازادی مانند روغن زیتون، دام و بعضی از دانه های روغنی و همچنین پنبه به دلیل آن که صنعت ریسندگی و نساجی در این کشور بسیار قوی است، عمده بخش صادرات آن است.
در سوریه مهمترین موضوعی که در حال حاضر باید در جهت توسعه روابط فی مابین انجام شود، انجام سرمایه گذاری های مشترک میان طرفین برای ماندگاری بیشتر است. ۱۲۰۰ مگابایت نیروگاه بخش خصوصی با بخش خصوصی عراق در حال ساخت است که با ماندگاری های بالای سه دهه انجام می گیرد. در حال حاضر، نیروگاههای خورشیدی و سیکل حرارتی و ترکیبی بسیار مورد نیاز سوریه است که شرکت مپنای ایران در حال کار کردن در این کشور است.
*نقش ایران در روند بازسازی سوریه به چه میزان است و آیا از این ظرفیت استفاده شده است؟
بعضا شنیده می شود که ما به سوریه رفتیم و در حال بازسازی این کشور هستیم. این معنا اینگونه انتزاع می شود که جمهوری اسلامی ایران در جیب خود پول گذاشته و در آن جا خرج می کند. نه اینطور نیست. ما علاقه مندیم که در مرحله سازندگی و بازسازی سوریه در این کشور مشارکت کنیم و اینگونه نیست که دیگران بیایند و در مرحله سازندگی و خرج کردن آنها، ما خرج کرده باشیم و پول را دیگران ببرند.
ما هم در عراق و هم در سوریه اصرار داریم که در مرحله سازندگی مشارکت داشته باشیم، نه اینکه ما در خود سازندگی نقش و مشارکت داشته باشیم. در دوران پیش از داعش، شرکتهای ما در حدود چهار میلیارد دلار در عراق پروژه گرفتند، که با حمله داعش این فعالیتها متوقف شد و شرکتهای ما دچار آسیب شدند. هنوز هم دولت عراق نتوانسته پول آنها را بدهد. اخیرا و در چند ماه گذشته عراقی ها ابلاغ کردند که این فعالیتها مجددا انجام شود که بحث کرونا، کاهش قیمت نفت به همراه کاهش درآمدهای دولتی مجددا موجب توقف شد.
ما قصد انجام بازسازی و سازندگی را در سوریه نداریم. ما هر کجا حتی اگر روسیه، افغانستان، ترکیه و پاکستان نیاز به بازسازی داشته باشند، پروژه می گیریم و حضور پیدا کنیم یعنی در مرحله سازندگی آنها.
نظر شما