بازار؛ گروه ایران: بوم گردی یا طبیعت گردی که ترجمه اکو توریسم است در سال های اخیر رواج زیادی پیدا کرده و در سال های گذشته واحدهای اقامتگاهی بوم گردی در استان های مختلف کشورمان تاسیس شدند. در این اقامتگاه ها که هزینه اقامت در آن بسیار کمتر از اقامتگاهایی از قبیل هتل است، گردشگران عمدتاً با زندگی روستایی و زندگی روزمره و تهیه لبنیات سنتی و نان خانگی آشنا می شوند.
تعداد این نوع اقامتگاه های گردشگری در حال گسترش بود و به علت اشتغال زایی مورد حمایت دولت حسن روحانی بودند، تا این که ویروس کرونا، بلای جان آنها شد و این وضع بحرانی کم و بیش ادامه دارد.
در گفت و گوی «بازار» با دکتر هادی عبادی، متخصص معماری بومی و بوم گردی، حال و روز این نوع اقامتگاه ها پس از شیوع کرونا و عوامل گسترش آنها در سال های گذشته مورد کند و کاو قرار گرفت. عبادی، دکترای مهندسی معماری از دانشگاه تکنولوژی مالزی دارد. گفت و گوی ما با این متخصص بوم گردی را می خوانید.
*در اوایل اسفند ۱۳۹۸ اعلام شد که شیوع ویروس کرونا شروع شده و در حال حاضر، هفت ماه از اعلام رسمی شیوع این ویروس در کشور ما گذشته است. در این مدت، مسئولان دولتی و فعالان صنعت گردشگری، درباره تبعات و بحران ناشی از شیوع ن ویروس صحبت کرده اند. به نظر شما، شیوع ویروس کرونا چه ضربه ای به گردشگری زده است؟
ویروس کرونا، تقریباً به همه چیز ضربه زده و فقط به گردشگری ضربه وارد نشده. البته ضربه وارد شده به گردشگری، خیلی مشهود بوده و یکی از صنعت هایی بود که متاسفانه، بیش ترین آسیب از شیوع کرونا دید. شیوع کرونا، بیش از ۹۰ درصد در حوزه توریسم و گردشگری، اثر منفی گذاشت و تعداد گردشگران و بازدیدها به شدت کاهش پیدا کرده است. بر این اساس، ضربه جبران ناپذیری را به این صنعت وارد کرده است.
*در سال های اخیر تعداد اقامتگاه های بوم گردی به شدت افزایش پیدا کرد. در سال ۱۳۹۶ بر اساس آمار آقای روحانی موحد معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تعداد ۵۳۰ اقامتگاه بوم گردی وجود داشته و بر اساس یک آمار دیگر تعداد ۶۶۹ واحد در آن سال از این نوع اقامتگاه ها وجود داشته است. افزایش واحدهای بوم گردی به چه دلیل بوده و آیا واقعاً این ظرفیت وجود داشت که تعداد این نوع واحدها در سال های اخیر افزایش پیدا کند؟
گردشگری، انواع و اقسام دارد. برای مثال، ما گردشگری طبیعت داریم و همین طور گردشگری سلامت و گردشگری تاریخی و گردشگری شهری داریم. گردشگری بوم گردی، شاخه ای از گردشگری است که در چند سال اخیر، افزایش بیش تری پیدا کرده است.
در مورد علل و عوامل آن، چندین علت را می شود بیان کرد. البته این کار نیازمند انجام یک تحقیق علمی است ولی تصور این است و از شواهد و قرائن برمی آید که به خاطر شلوغ بودن شهرها، آلودگی هوای شهرها، بیزاری مردم از فضای شهری و نیاز به آرامش در یک محیط امن و آرام بخش، مردم به سمت مناطق بِکر و جاهای دور از شلوغی و ترافیک و دود، سوق داده شدند.
لذا مردم برای رفتن به فضاهای بِکر و دست نخورده، علاقه پیدا کردند. این وضع را می شود به این صورت تعبیر کرد که مردم دارند به ذات خودشان و به گذشته برمی گردند. بوم گردی به عنوان یک سبک گردشگری، شرایط زندگی قدیم و زندگی بومی را ارائه می کرد و جذابیت های آن هم برای مردم متفاوت است. در سال های گذشته، مردم مناطق مختلف کشور به دنبال اکتشاف و آشنایی با فرهنگ ها و سنت های مردمان دیگری از این سرزمین بودند.
لذا همین وضع باعث می شد اقبال بیش تری نسبت به واحدهای بوم گردی به وجود بیاید. از طرفی هم، قیمت و هزینه ای که خانواده ها برای گردشگری بوم گردی پرداخت می کنند، به طور منطقی کمتر از هتل ها و مراکز رسمی تر است.
بوم گردی به عنوان یک سبک گردشگری، شرایط زندگی قدیم و زندگی بومی را ارائه می کرد و جذابیت های آن هم برای مردم متفاوت است. در سال های گذشته، مردم مناطق مختلف کشور به دنبال اکتشاف و آشنایی با فرهنگ ها و سنت های مردمان دیگری از این سرزمین بودند
*در سال ۱۳۹۶ آقای مرتضی رحمانی معاون وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفته بود که در سال ۱۳۹۲ تعداد ۲۰ واحد اقامتگاه بوم گردی در کشور وجود داشته است. به اعتقاد شما آن ۲۰ واحد در آن سال ها تاسیس شده بودند و چه آگاهی و اطلاعاتی وجود داشته که این واحدها شکل گرفته بودند؟
قاعدتاً دو دلیل، بیش تر ندارد. یک دلیل، به خاطر ارتباطات با خارج از کشور است یعنی شکل گیری گردشگری بومی یا بوم گردی، در خارج از کشور اتفاق افتاده و بالاخره اطلاعات آن از طریق رسانه ها و اخبار و نشریات به دست افرادی که در حوزه گردشگری هستند، می رسد.
یک علت هم در گذشته وجود داشت و آن، این بود که یک فرد روستایی به نام آقای عباس برزگر، در شهرستان بوانات استان فارس، در خانه خودش از دو گردشگر آلمانی پذیرایی کرده بود و این دو توریست، آقای برزگر و روستای محل اقامت او را به افراد دیگر، معرفی کرده بودند. بعداً آقای برزگر به فکر تاسیس اقامتگاه می افتد و فیلم آن در یکی از شبکه های تلویزیونی صدا و سیما پخش شد. به دلیل این که تجربه او در صدا و سیما پخش شد، بر دیگران اثر گذاشت و افراد دیگری هم در این حوزه سرمایه گذاری کردند.
*در سال ۱۳۹۶ بیش ترین اقامتگاه بوم گردی در کشورمان، در استان اصفهان بوده و استان های کرمان و یزد با فاصله زیاد در رتبه های دوم و سوم بوده اند. وضعیت استان های اصفهان، کرمان و یزد چگونه بوده که بین استان ها در این زمینه پیشتاز بوده اند؟
این پیشتاز بودن ناشی از شرایط استانی این استان ها بوده و به هر حال اصفهان، یزد و کرمان، توریست پذیرتر بوده اند و در حوزه توریسم و گردشگری از دیرباز تا به امروز از استان هایی مثل استان کرمانشاه قوی تر عمل کرده اند. بنابراین، پیشتاز بودن اسن استان ها در حوزه بوم گردی، نشأت گرفته از همان عامل است. اصفهان و یزد، دو قطب گردشگری در ایران هستند که سال های سال دارند کار می کنند، زحمت می کشند و برنامه ریزی می کنند. در این حوزه هم، به خوبی ورود کرده و خوب عمل کرده اند.
*استان های سرسبز شمالی مثل مازندران، تعداد اقامتگاه بوم گردی کمتری نسبت به این استان ها داشته اند و در سال های قبل فقط چند واحد داشته اند. اگر مقایسه کنیم این نوع استان ها با قابلیت هایی که دارند چرا دیرتر عمل کرده اند؟
این نوع استان های شمالی دیرتر عمل کرده ولی در سه، چهار سال اخیر، بهتر عمل کرده اند. البته بوم گردی در استان های شمالی ایران از دیرباز وجود داشته و پدیده جدیدی نیست. مردم ایران از قدیم عادت داشتند به روستاهای شمال کشور می رفتند و خانه های بومی را اجاره کرده و در آن زندگی می کردند. اگر ما بخواهیم ریشه این اقامتگاه ها را در ایران پیدا کنیم، من معتقدم که بوم گردی، در روستاهای شمال ایران شکل گرفته بود و سال های سال بود که مردم از این روستاها استفاده می کردند. شکل نوین اقامتگاه بوم گردی و با کسب درآمد نوین و نظم جدید، در چند سال اخیر توسعه پیدا کرده است.
*وقتی که شما ریشه این نوع اقامتگاه ها را در شمال کشور می دانید، یک اقامتگاه بوم گردی استاندارد، چه مشخصاتی دارد؟
اقامتگاه های بوم گردی استاندارد، اقامتگاهی است که فاکتورهای بوم گردی در آن رعایت شود از قبیل استفاده از مصالح ساختمانی، معماری بومی، مبلمان بومی، ارائه خدمات و سرویس های بومی و زندگی و بومی. هر آن چیزی که خاستگاه آن منطقه است باید در آن اقامتگاه به نمایش گذاشته شود. به تعبیر دیگر زندگی تیپیکال یعنی اگر زندگی معمول در منطقه جغرافیایی و فرهنگی را به مردم و توریست ها و گردشگران ارائه کنند، گردشگری بومی است.
*خدمات رفاهی خاصی در هتل ها ارائه می شود. آیا واحدهای بوم گردی این نوع خدمات را ارائه نمی کنند و کاملاً متفاوت هستند؟
کاملاً متفاوت نیست ولی برخی تفاوت هایی وجود دارد. تفاوت هتل ها با مراکز بوم گردی در این است که در هتل ها، با یک کالای لوکس و با خدمات لوکس مواجه هستید اما در بوم گردی ها، شما با خدمات لوکس مواجه نیستید و فقط خدمات بومی ارائه می شود و خاص آن منطقه است یعنی ربطی به لوکس بودن و کالای لوکس بودن ندارد.
*یک انتقاد که به تاسیس اقامتگاه های بوم گردی وارد می شود این است که دولت آقای روحانی به خاطر این که میزان اشتغال را افزایش بدهد تاسیس این واحدها را تشویق کرده و این واحدها به شکل بی رویّه احداث شده اند. جنابعالی تا چه حد رویکرد دولت را در افزایش شدید تعداد این واحدها موثر می دانید؟
من این انتقاد را وارد نمی دانم و اتفاقاً نقطه قوت و حسن دولت می دانم اگر دولت برنامه ریزی کرده باشد. ایران، به خاطر شرایط جغرافیایی و طبیعی که دارد، خدمات بوم گردی، پتانسیل بالایی دارد. لذا دولت سعی کرده از این پتانسیل استفاده کند که جای تقدیر و تشکر دارد و نقطه ضعف نیست.
*آقای مونسان وزیر میراث فرهنگی و گردشگری در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که تعداد اقامتگاه های بوم گردی به ۱۵۰۰ واحد رسیده و تا اواخر دولت دوم اقای روحانی در مرداد سال ۱۴۰۰، تعداد آنها به ۲ هزار واحد برسد. آیا این ۱۵۰۰ واحد به معنای واقعی و استاندارد، بوم گردی بوده و هستند؟
قطعاً این طور نیست و نمی شود گفت آن ۱۵۰۰ واحدی که از قبل وجود داشته اند، فاکتورهای بوم گردی را داشته و حفظ کرده اند. به نوعی می توان گفت در این جهت تلاش می شود. چون تعداد واحدهایی که واقعاً بوم گردی باشند، خیلی کمتر از این اعداد است.
تفاوت هتل ها با مراکز بوم گردی در این است که در هتل ها، با یک کالای لوکس و با خدمات لوکس مواجه هستید اما در بوم گردی ها، شما با خدمات لوکس مواجه نیستید و فقط خدمات بومی ارائه می شود
*آقای رحمانی معاون وقت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در اردیبهشت ۱۳۹۶ گفته بود که ۵۳۰ واحد اقامتگاه بوم گردی در کشور داریم. از طرفی آقای مونسان در ابتدای سال ۱۳۹۸ گفته است که در ابتدای دولت دوم آقای روحانی (مرداد ۱۳۹۶)، تعداد ۴۰۰ واحد بوم گردی داشته ایم.
این که تا این حد آمار متفاوت اعلام می شود این وضع چه چیزی را نشان می دهد؟
این سوال را باید از خودشان بپرسید. من نمی دانم و قاضی نیستم که تشخیص بدهم. باید از خودشان بپرسید که چرا آمار متناقض اعلام کرده اید. به طور طبیعی، آمار یکی از طرفین، اشتباه است و یا خطای سهوی است و یا عمدی.
*وقتی این آمارهای متفاوت اعلام می شود معلوم است که آمار دقیقی در مورد واحدهای اقامتی بوم گردی وجود ندارد.
بله، می شود چنین برداشتی داشت.
*با این وضعیتی که آمار مشخصی وجود ندارد، آیا می توان برای موفقیت واحدهای بوم گردی برنامه ریزی کرد؟
این مورد، یک مصداق است و دلیل نمی شود که به خاطر یک تفاوت آماری که وجود دارد، بگوییم دولت یا وزارت گردشگری، برنامه ریزی ندارد و همه چیز به اصطلاح آبکی است.
ممکن است این آمار دادن متفاوت، یک خطای سهوی بوده باشد. حتی اگر عمدی هم بوده باشد و قصوری در این کار هم باشد، باز هم نمی شود گفت که دولت و به طور مشخص وزارت گردشگری، نباید برای این نوع اقامتگاه ها برنامه ریزی کند و نباید در این حوزه سرمایه گذاری کند. به هر حال، ممکن است اشتباه رخ بدهد و اصلاً اشتباه هم، جزئی از برنامه ریزی است و قابل چشم پوشی است.
*آقای مونسان به عنوان وزیر در اوایل سال ۱۳۹۸ گفته بودند که د۳۸۰۰ میلیارد تومان وام اشتغال در بخش گردشگری روستایی در نظر گرفته شده که ۵۰ درصد آن برای صنایع دستی و ۵۰ درصد هم برای گردشگری است. همچنین گفته بودند که تعداد بوم گردی ها را به ۲ هزار واحد در سال ۱۴۰۰ می رسانیم.
با وضعیتی که شیوع ویروس کرونا به وجود آورده، واحدهای بوم گردی تعطیل شده اند. با توجه به آشنایی شما با واحدهای بوم گردی استان کرمانشاه و در مجموع کل کشور، الان این واحدها دقیقاً چه وضعی دارند؟
به خاطر شرایطی که کرونا ایجاد کرده، وضعیت گردشگری به شدت اُفت پیدا کرد و بیش از ۹۰ درصد کاهش گردشگر در نقاط مختلف کشور داشته ایم. می شود نتیجه گیری کرد که ۹۰ درصد درآمد هم کاهش پیدا می کند.
پس طبیعی است که همه به مشکل برمی خورند و مثل خیلی از صنف های دیگر که دچار مشکل شده اند، گردشگری هم در این زمینه دچار مشکل شده. این اتفاقی است که رخ داده و کسی هم در این قضیه مقصر نیست یعنی نه دولت، و نه گردشگران و نه اقامتگاه ها، تقصیر ندارند. بالاخره یک اپیدمی جهانی بود که دامنگیر کُل جهان شد و ایران هم به همین صورت.
*آیا بررسی خاصی انجام داده اید که بعد از شیوع ویروس کرونا و بحرانی که ایجاد کرده، اقامتگاه های بوم گردی در چه موقعیتی قرار گرقته اند؟
ما با اقامتگاه های بوم گردی در ارتباط هستیم و شرایط فعلی، شرایط مناسبی نیست. من در جریان اقامتگاه های استان کرمانشاه هستم و می دانم که وضعیت خوبی ندارند. با اطلاعاتی هم که کسب کرده ام، اقامتگاه های استان های دیگر همین طور بوده اند. تقریباً اقاماتگاه های کُل کشور، یک روند داشته اند.
ما با اقامتگاه های بوم گردی در ارتباط هستیم و شرایط فعلی، شرایط مناسبی نیست. من در جریان اقامتگاه های استان کرمانشاه هستم و می دانم که وضعیت خوبی ندارند. با اطلاعاتی هم که کسب کرده ام، اقامتگاه های استان های دیگر همین طور بوده اند
*با توجه به استمرار وضعیتی که کرونا ایجاد کرده، آیا واقعا مالکان و صاحبان این قامتگاه ها، آنها را تعطیل می کنند یا این که امید به بازگشایی دارند؟
نه، بالاخره کرونا هم موقتی است. البته اقامتگاه ها به صورت نصفه و نیمه، فعالیت هایی دارند ولی استخرها هنوز هم تعطیل هستند. این وضع، به این معنا نیست که ما توقع داشته باشیم تمام استخرهای کشور برای همیشه تعطیل شوند.
کرونا یک اپیدمی موقت است و بعد از ۶ ماه یا یک سال یا دو سال، از بین می رود. بر این اساس، نمی شود همه جا را تعطیل کنیم به خاطر این که با یک بحران موقت درگیر شده ایم.
*تعداد زیادی از اقامتگاه های بوم گردی با دریافت وام بانکی راه اندازی شده اند. برای این واحدها چه کاری می تو. ان انجام داد؟
دولت می تواند تسهیلات بدهد و به دریافت کنندگان وام، مهلت تنفس بدهد. بعد از عادی شدن اوضاع، بازپرداخت وام را انجام بدهند.
*یعنی بانک ها تقبل کنند که دیرتر وام پرداخت شده را دریافت کنند؟
چه بانک ها و چه دولت، می توانند تسهیلاتی ارائه کنند که بعد از بحران کرونا، این واحدهای بوم گردی بازپرداخت وام را انجام بدهند.
*به نظر شما بانک ها قبول می کنند وامی را که پرداخت کرده اند، بعدها و با تاخیر دریافت نکنند؟
بانک های کشور ما دولتی هستند یا تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می کنند. اگر دولت بخواهد بانک ها لاجرم باید بپذیرند. به هر حال، راه وجود دارد و بدون راه نیست.
شیوع ویروس کرونا، قطعاً موقتی است. هیچکس زمان و روز پایان آن را نمی داند ولی در مورد موقتی بودن آن می توان گفت که قطعاً موقتی است.
*شما می گویید بحرانی که کرونا ایجاد کرده، کوتاه مدت است. با توجه به اوج گیری چند باره شیوع این ویروس، آیا واقعاً چشم اندازی وجود دارد برای این که این واحدهای اقامتی، به صورت دائمی تعطیل نشوند؟
ما امیدواریم این ویروس از بین برود. البته ما متخصص حوزه پزشکی نیستیم که بدانیم چه زمانی این ویروس از بین می رود ولی هر چه که هست، موقتی است. قرار نیست جهان تا سال ها یا قرن های بعد، با همین مشکل روبرو باشد.
تاریخ هم نشان می دهد که بیماری های مشابهی در دنیا در دهه های قبل اتفاق افتاده و یک یا دو سال، شیوع ویروس اتفاق افتاده و بعد تمام شده. شیوع ویروس کرونا هم قطعاً موقتی است. هیچکس زمان و روز پایان آن را نمی داند ولی در مورد موقتی بودن آن می توان گفت که قطعاً موقتی است.
*با همین وضعیت فعلی که کرونا ایجاد کرده و به صورت دوره ای افزایش ابتلا به این ویروس و بیماری ناشی از آن را داریم، ممکن است از اقامتگاه های بوم گردی استفاده شود و این واحدها تعطیل نشوند؟
کرونا، هیچ سیستم معقول و منطقی ندارد و گاهی کم است و گاهی شدید می شود. درباره همه چیز باید به طور لحظه ای و موقت و آنی، تصصمیم گیری شود.
*نهایتاً با شرایطی که کرونا برای گردشگری و اقامتگاه های بوم گردی ایجاد کرد، آیا واحدهای بوم گردی، گردشگری پایدار بودند یا نبودند؟
گردشگری پایدار با این که درآمد پایدار وجود داشته باشد، مقوله متفاوتی است.
*اگر گردشگر و توریست به این اقامتگاه ها مراجعه نکند، طبیعت منطقه تخریب نمی شود ولی درآمد هم حاصل نمی شود.
اگر گردشگری نباشد درآمد پایداری هم نخواهد بود. این اقامتگاه ها حداقل به صورت موقت تعطیل خواهند بود ولی موضوع گردشگری پایدار، مباحث مفصلی دارد و می توان درباره آن به صورت جداگانه صحبت کرد.
نظر شما