شخم زیاد، کره زمین را گرم‌تر کرده است/ تئوریهای علمی با واقعیات کشاورزی ما نمی‌خواند

یاسمن بلوردی؛ بازار: در بخش ابتدایی گفت و گو، احمد گلچین متخصص خاک شناسی و عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان به مسائلی همچون کم بودن مواد آلی در خاک کشاورزی و لزوم استفاده از کودهای دامی، شیمیایی و ضایعات گیاهی پرداخت. در این بخش نیز با وی در خصوص عوامل تخریب کننده خاک به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید.

*به جز نرساندن مواد آلی به اندازه کافی به خاک های کشاورزی چه موارد دیگری باعث لطمه زدن و تخریب خاک می شود؟
در حقیقت یکی از مشکلات عمده ای که در کشور داریم این است که زمینها را با شخم و دیسک بیش از حد زیرو رو می کنیم که ساختمان خاک را نابود می کند و این  باعث می شود همان مقدار کم مواد آلی که در خاک وجود دارد نیز به سرعت توسط میکروب ها اکسید و تبدیل به CO۲ شود. بنابراین باعث می شود که هوموس خاک به سرعت از بین برود و با بالا رفتن غلظت CO۲ در هوا باعث گرم شدن کره زمین گردد. به عبارت ساده تر یکی از دلایل گرم شدن کره زمین، کشاورزی و مخصوصا شخم زدن است.

شخم زدن های مرسوم در ایران در حال حاضر در جهان متوقف شده است

*آیا مشکل شخم زدن زمین و در پی آن گرم شدن زمین تنها منحصر به ایران است یا در کشورهای پیشرفته هم رویه به همین صورت است؟
خیر! در کشورهای پیشرفته در زمین های کشاورزی حداقل شخم زدن و زیر و رو کردن را انجام می دهند و فقط زمین را سوراخ می کنند سپس بذر را می گذارند و روی آن را می پوشانند تا بذر سبز شود. بنابراین می بینیم که شخم زدن های مرسوم در ایران در حال حاضر در جهان متوقف شده است.

البته در کشور ما هر دو کار اشتباه یعنی شخم زدن زیاد و برنگرداندن کودهای دامی و بقایای گیاهی و ضایعات آلی همزمان با هم انجام می شود. این در حالی است که ایران حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد و هر انسان در روز حداقل یک کیلوگرم ضایعات مثل بقایای نان، میوه و مواد غذایی ایجاد می کند. بنابراین در ایران روزانه حجمی بالغ بر ۸۰ میلیون کیلوگرم ضایعات خوب تولید می‌کنیم از سوی دیگر کارخانجات آبمیوه گیری، کارخانجات رب، تولید چیپس، روغن گیری زیتون و غیره بسیاری ضایعات آلی تولید می کنند که می توانیم همه این ضایعات را به زمین های کشاورزی اضافه کنیم یا می توانیم به صورت ورمی کمپوست به زمین ها بدهیم. اما متاسفانه تعداد کارخانه های کمپوست سازی بسیار محدود است در حالی که در هر شهر حداقل باید ۴ کارخانه کمپوست سازی باشد و این ضایعات خانگی و کارخانجات صنایع غذایی را تبدیل به کمپوست کنند. تا به این ترتیب هم کیفیت زمین های کشاورزی ما بهبود یابد و هم نیاز به کودهای شیمیایی کاهش پیدا کند. اما متاسفانه الان شاهد هستیم که ضایعات در محیط زیست رها می شود و نه تنها به مصرف زمین نمی رسد بلکه خودش هم تولید آلودگی می کند و باید به دنبال زمین برای دفع این ضایعات باشیم.

چون قیمت علوفه در ایران بالا است کشاورز بقایای همه گیاهان را برداشت می‌کنند؛ در حالی که در کشورهای پیشرفته گندم را از زیر خوشه قطع می کنند و بقیه آن را به خاک اضافه می کنند

*با توجه به اینکه یکی از مباحث مطرح در مورد خاک بحث میکروبیوم ها است. توضیح بدهید که میکروبیوم ها چه هستند و چه نقشی در فعالیت خاک دارند؟
در خاک انواع و اقسام میکروب‌ها وجود دارد؛ یعنی خاک در طول سالیان طولانی یک محدوده ای از میکروبها را در خودش پرورش داده به طوری که هر نوعی از ضایعات به خاک اضافه کنیم قادر هستند آن را تجزیه کنند. بنابراین خاک مانند یک رآکتور می ماند و هرچقدر ضایعات اضافه کنیم را تجزیه و تبدیل به مواد اولیه می کند و در اختیار گیاه قرار می دهد! به عبارت دیگر هیچ چیزی نیست که به خاک بدهید و توسط این میکروبیوم‌ها قابل تجزیه نباشد و این به دلیل حضور میلیاردها میکروب موجود در خاک است.

در واقع در یک خاک حاصلخیز در هر گرم  از خاک ۱۰ به توان ۸ یعنی ۱۰۰ میلیون میکروب وجود دارد که هر چیزی به خاک حاصلخیز اضافه کنید را  تجزیه و تبدیل به مواد قابل جذب برای گیاهان می سازند. در واقع هیچ چیز در طبیعت باقی نمی ماند و همگی به چرخه تولید بر می گردد در نتیجه مهم است که جامعه میکروبی خاک را فعال نگه داریم.

به عبارت ساده تر می توان گفت با توجه به اینکه خوراک همه این میکروب‌ها، ضایعات آلی و بقایای گیاهی است وقتی میکروبها را از غذایشان محروم کنیم در نتیجه فعالیت میکروبی یا پتانسیل میکروبی کاهش می‌یابد و خاک نمی‌تواند از وظایفی که به عهده اش است بربیاید.

دولت باید ادوات کشاورزی متناسب با خاک در اختیار زارعین قرار بدهد، مثلا می گویند شخم موازی با شیب نزنید چون باعث فرسایش خاک می شود اما با ادواتی که در حال حاضر داریم اگر بخواهیم عمود بر شیب شخم بزنیم تراکتور برمی گردد و چپ می کند

*با این تفاسیر کشاورزان و دولت به طور مشخص برای غنی سازی خاک چه اقداماتی باید انجام بدهند؟
همانطور گه گفته شد برای حفظ خاک یک وظیفه به عهده کشاورزان است که باید رعایت کنند و زمینها را از دادن کودهای دامی محروم نکنند. مثلا بقایای سیب زمینی که برداشت می شود می تواند به خاک اضافه شود نه اینکه آنها را آتش بزنیم. البته مشکلی که وجود دارد این است که چون قیمت علوفه در ایران بالا است کشاورز بقایای همه گیاهان را برداشت می‌کنند. در حالی که در کشورهای پیشرفته گندم را از زیر خوشه قطع می کنند و بقیه آن به خاک اضافه می کنند اما در ایران به دلیل گرانی علوفه حتی کاه گندم را هم از زمین خارج می کنیم و اجازه نمی‌دهیم به خاک اضافه شود! متاسفانه اندک چیزی هم که می ماند را نیز کشاورزان آتش می زنند! بنابراین وظیفه زارعین این است که با برگرداندن این بقایا کمک کنند زمین پوک تر، سست تر و مناسب تر برای کشاورزی شود.

از سوی دیگر دولت نیز موظف است که ادوات کشاورزی که غالبا وارداتی است را با بالاترین کیفیت وارد نماید که مطابق تکنولوژی روز دنیا باشد. درواقع دولت باید ادوات کشاورزی متناسب با خاک در اختیار زارعین قرار بدهد. مثلا می گویند شخم موازی با شیب نزنید چون باعث فرسایش خاک می شود اما با ادواتی که در حال حاضر داریم اگر بخواهیم عمود بر شیب شخم بزنیم تراکتور برمی گردد و چپ می کند. بنابراین آنچه به صورت تئوری گفته می شود عملا با وسایل و ادوات کشت و کاری که الان وجود دارد هماهنگ نیست.