بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا نشریه «دیپلمات» در یادداشتی با اشاره به تغییر نام آسیای میانه به ترکستان در برنامه درسی در ترکیه، نوشت: برای این کشور، اصطلاح «ترکستان» نشان‌دهنده تمایل به ارتباط مجدد با مردم ترک زبان و احیای یک آگاهی تاریخی و فرهنگی مشترک است. ترکیه تصمیم گرفته است که در برنامه درسی تاریخ ملی خود واژه «آسیای میانه» را با «ترکستان» جایگزین کند. آنکارا با استفاده از اصطلاح «ترکستان» قصد دارد خود را با آسیای میانه مجدداً هماهنگ کند و در عین حال منطقه را از منظر ژئوپلیتیکی متمایز ارزیابی کند.
بازی خطرناک یا استراتژی سیاسی؟
براساس گزارش اوراسیا تودی؛ به باور کارشناسان، چنین تغییراتی فقط ماهیت زبانی ندارند. استفاده از اصطلاح ترکستان به جای آسیای مرکزی را می‌توان به عنوان تمایل ترکیه برای نشان دادن جاه طلبی‌های خود در این منطقه تلقی کرد. به گفته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه: ما شانه به شانه تلاش خواهیم کرد تا دوره آینده را به دوران ترک‌ها تبدیل کنیم و دیدگاه خود را از «قرن ترکیه» به سازمان کشورهای ترک تعمیم دهیم.
این اظهارات مستقیماً سیاست‌های ترکیه را به میراث تاریخی و فرهنگی آن مرتبط و به گسترش نفوذ در آسیای مرکزی اشاره می‌کند. با این حال، چنین موضع‌گیری چه در بین کارشناسان سیاسی و چه در بین رهبران منطقه واکنش‌های متناقضی را به همراه دارد. برخی از تحلیلگران بر این باورند که این حرکت‌ها می‌تواند باعث تنش بین کشورهای آسیای مرکزی و دیگر بازیگران ژئوپلیتیکی مانند روسیه و چین شود. به باور آنها، «ترکیه که خود را به عنوان حامی و رهبر همه اقوام ترک قرار می‌دهد، نه تنها از سوی مسکو و پکن، بلکه از سوی رهبران آسیای مرکزی نیز مورد تردید است. هیچ‌کس نمی‌خواهد تحت نفوذ ترکیه بخشی از توران بزرگ شود.»
برخی از تحلیلگران بر این باورند که این حرکت‌ها می‌تواند باعث تنش بین کشورهای آسیای مرکزی و دیگر بازیگران ژئوپلیتیکی مانند روسیه و چین شود.
از سوی دیگر، حامیان اتحاد ترک استدلال میکنند که افزایش همکاری بین کشورهای ترک می‌تواند منجر به ایجاد یک بلوک منطقه‌ای قوی شود که می‌تواند از منافع خود در عرصه بین المللی دفاع کند. آنها نیز باور دارند که «تقویت روابط بین مردمان ترک به ویژه در زمینه‌های فرهنگی و اقتصادی می‌تواند به توسعه منطقه کمک کند. اما این همکاری باید بر اساس احترام متقابل و برابری باشد.»
خطرات سیاسی
یکی از خطرات اصلی مرتبط با نفوذ فزاینده ترکیه در آسیای مرکزی، وخامت احتمالی روابط با روسیه و چین است. هر دو کشور منطقه را بخش مهمی از منافع استراتژیک خود به ویژه در زمینه پروژه‌های اقتصادی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و طرح کمربند و جاده چی می‌دانند. در واقع، آنکارا در خطر ورود به منطقه رقابت با مسکو و پکن است. در حالیکه روسیه و چین حاضر به واگذاری نفوذ خود به ترکیه در این منطقه نیستند که این امر می‌تواند به اشکال جدیدی از تقابل ژئوپلیتیکی منجر شود.
روسیه با پیوندهای تاریخی با آسیای مرکزی، ممکن است چنین تحرکاتی را چالشی برای نفوذ خود بداند. در عین حال، چین نیز به ویژه در مورد منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ که ترک‌ها در آن زندگی میکنند، ابراز نگرانی کرده است. اگر ترکیه به طور فعال از آنها حمایت کند، این می‌تواند مشکلات جدیدی را برای پکن ایجاد کند.
جاه طلبی‌های ترکیه در چارچوب ایده توران بزرگ می‌تواند هم فرصتی برای توسعه منطقه و هم منبعی برای خطرات جدید باشد. زمان نشان خواهد داد که کدام سناریو اجرا می‌شود، اما از قبل واضح است که همکاری و گفتگوی منطقه‌ای بین بازیگران کلیدی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌کند.
در مواجهه با رقابت فزاینده ژئوپلیتیک، کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان با یک انتخاب مهم یعنی تقویت همکاری با ترکیه یا حفظ سیاست متعادل بین بازیگران اصلی جهانی مانند روسیه و چین روبه رو هستند. تاکنون واکنش رهبران این کشورها محدود است، اما پیامدهای بلندمدت این سیاست‌ها می‌تواند قابل توجه باشد. در واقع، آینده منطقه بستگی به این دارد که رهبران آن بتوانند تعادلی بین نفوذ بازیگران خارجی و منافع ملی خود راهی را پیدا کنند و از تبدیل آسیای مرکزی به عرصه بازی‌های ژئوپلیتیکی جلوگیری شود.
بنابراین، جاه طلبی‌های ترکیه در چارچوب ایده توران بزرگ می‌تواند هم فرصتی برای توسعه منطقه و هم منبعی برای خطرات جدید باشد. زمان نشان خواهد داد که کدام سناریو اجرا می‌شود، اما از قبل واضح است که همکاری و گفتگوی منطقه‌ای بین بازیگران کلیدی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌کند.
تغییر الفبا
اگرچه ترکیه به طور فعال ایده اتحاد ترک را ترویج می‌کند، روابط فرهنگی و تاریخی بین روسیه و کشورهای آسیای مرکزی نیز بسیار عمیق‌تر است. این رابطه در طول قرن ها شکل گرفت، از دوره امپراتوری شروع و تا دوره شوروی ادامه یافت. زبان روسی همچنان ابزار مهمی برای ارتباط بین قومیتی در منطقه است. علاوه بر این، تعداد قابل توجهی از کارگران مهاجر از کشورهای آسیای مرکزی در روسیه کار و حواله‌های قابل توجهی را به خانواده‌های خود ارسال میکنند که باعث تقویت روابط اقتصادی طرفین می‌شود.
علیرغم فعالیت فزاینده ترکیه در آسیای مرکزی، پتانسیل آن به عنوان یک وزنه تعادل واقعی برای نفوذ روسیه در منطقه محدود است. روابط عمیق اقتصادی، سیاسی و فرهنگی روسیه با کشورهای آسیای مرکزی و همچنین نقش کلیدی آن در تضمین امنیت منطقه، همچنان چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه را مشخص می‌کند. در عین حال، آنکارا به طور فعال ایده الفبای واحد برای کشورهای ترک را گسترش می‌دهد. بدین ترتیب، در 12 سپتامبر 2024، سومین نشست کمیته اتحاد الفبای ترک زبانان که زیر نظر سازمان کشورهای ترک تشکیل شده بود، در پایتخت آذربایجان به پایان رسید.
کارشناسان معتقدند که معرفی چنین الفبای ممکن است به عنوان تهدیدی برای هویت ملی در برخی کشورها تلقی شود. به عنوان مثال، برای قزاقستان و ازبکستان، روی آوردن به الفبای لاتین گامی به سوی گسست از گذشته شوروی است، اما برای کشورهایی که روابط نزدیک با روسیه دارند، این گام ممکن است منفی تلقی شود. ترکمنستان و آذربایجان قبلاً به الفبای لاتین روی آورده‌اند، اما ایجاد الفبای واحد مستلزم همکاری عمومی است که می‌تواند باعث مقاومت در داخل کشورها شود.
دست بالاتر مسکو
همچنین، روسیه که به طور سنتی نفوذ خود را در کشورهای آسیای مرکزی حفظ می‌کند، از ایده تغییر الفبای لاتین و ایجاد یک الفبای یکپارچه ترکی انتقاد می‌کند. این امر با این واقعیت توضیح داده می‌شود که یکسان سازی الفبا در کشورهای ترک می‌تواند به دوری آنها از روسیه و تضعیف پیوندهای فرهنگی و زبانی با آن کمک کند. به عنوان مثال، در قزاقستان، با وجود پذیرش الفبای لاتین، بحث در مورد حفظ الفبای سیریلیک برای اسناد رسمی و آموزش ادامه دارد تا از واکنش‌های منفی فدراسیون روسیه جلوگیری شود.
در حوزه امنیتی، نفوذ روسیه تزلزل ناپذیر است. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) که شامل روسیه نیز می‌شود، تضمین‌های امنیتی را به کشورهای آسیای مرکزی می‌دهد که ترکیه به سادگی قادر به ارائه آنها نیست.
وضعیت ژئوپلیتیکی در آسیای مرکزی با تغییر تدریجی توازن قوا مشخص می‌شود. کشورهای منطقه به دنبال استقلال بیشتر در مسائل دفاعی و امنیتی هستند و با این روند، فرصت‌هایی را برای بازیگران جدیدی مانند ترکیه باز میکنند. با این حال، روابط عمیق اقتصادی، زیرساختی و نظامی-سیاسی با روسیه همچنان نقش تعیین کننده‌ای در پویایی منطقه ایفا می‌کند. این یک تصویر ژئوپلیتیکی پیچیده و چندبردار ایجاد می‌کند که کشورهای آسیای مرکزی باید بین شراکت‌های سنتی و فرصت‌های جدید تعادل برقرار می کنند.
در آینده نزدیک می‌توان انتظار تشدید رقابت بین روسیه و ترکیه برای نفوذ در منطقه به ویژه در زمینه همکاری‌های نظامی-فنی را داشت. در عین حال، کشورهای آسیای مرکزی احتمالاً به سیاست تنوع بخشیدن به مشارکت‌ها ادامه می‌دهند و به دنبال کسب حداکثر سود از وضعیت فعلی هستند. در حوزه امنیتی، نفوذ روسیه تزلزل ناپذیر است. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) که شامل روسیه نیز می‌شود، تضمین‌های امنیتی را به کشورهای آسیای مرکزی می‌دهد که ترکیه به سادگی قادر به ارائه آنها نیست.
قزاقستان و قرقیزستان و همچنین تعدادی دیگر از کشورهای آسیای مرکزی (تاجیکستان، ازبکستان) اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) بوده و هستند که مقر آن در مسکو قرار دارد. علاوه بر این، سلاح‌های روسی همچنان بر زرادخانه‌های نیروهای مسلح منطقه تسلط دارند. در شرایط سخت ژئوپلیتیکی و بی‌ثباتی در همسایه افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی فدراسیون روسیه را به عنوان ضامن کلیدی ثبات منطقه می‌دانند.
نظر شما