وحید پورتجریشی؛ بازار: روابط روسیه و ایران طی هفته های اخیر وارد مرحله ای جدید و البته پیچیده شده است. روسیه که دستکم طی دو دهه گذشته در کنار چین، به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری ایران به حساب می آید، از زمان آغاز حمله نظامی به اوکراین تاکنون، به طور طبیعی در برخی از بخش های سیاست خارجی خود تغییراتی ایجاد کرده است. این تنش ها در برخی موارد، مانند مساله کریدور زنگزور، صادرات نفت و گاز به مشتریان سابق و فعلی ایران همچون هند و پاکستان، روند همکاری های تجاری با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و ... به اقداماتی از سوی مسکو ختم شده که اعتراض دولت ایران را در پی داشته است. اما سوال اینجاست که اساسا چرا کشوری چون روسیه که تحت شدیدترین فشار تحریمی از سوی غرب طی ماه های گذشته روبرو شده، باید در برخی از موارد استراتژیک، منافع شریک تجاری منطقه ای خود یعنی ایران را آزرده خاطر سازد؟
اقدامات شبهه برانگیر روسیه علیه منافع ملی ایران
همانطور که گفته شد، روسیه طی هفته های اخیر دست به برخی اقدامات در حوزه سیاست خارجی خود زده که چنین اقداماتی، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم منافع تهران را زیر سوال برده است. به عنوان مثال، در موضوع کریدور زنگزور که این روزها به یکی از موضوعات داغ در عرصه رسانه کشور تبدیل شده، روسیه علیرغم موضع واضح و صریح تهران در قبال تاسیس این کریدور، صراحتا اعلام کرده است که قصد دارد از ساخت زنگزور در منطقه سیونیک ارمنستان حمایت نموده و تردد در این مسیر را توسط نیروهای به اصطلاح حافظ صلح خود کنترل نماید.
در حقیقت باید اینگونه بیان کرد که میان سخن و بیانیه های رسمی صادر شده از سوی نهادهای مختلف روسیه تا عمل آنها در زمینه مواردی که ایران به صورت ویژه روی آنها حساسیت دارد، تفاوتی مشهور و محسوس دیده می شود.
اما نکته دیگری که حتی بیش از کریدور زنگزور، در خصوص رفتار روسیه بحث برانگیز شده، حضور سرگئی لاوروف وزیر خارجه این کشور در نشست این هفته وزرای شورای همکاری خلیج فارس در عربستان سعودی بوده که در بیانیه اختتامیه آن، تمامی اعضا از «حق امارات نسبت به مالکیت جزایر سه گانه ایرانی» سخن گفته و تاکید کردند که ایران باید جزایر یاد شده را به مالک اصلی خود یعنی امارات بازگرداند. این در حالیست که سرگئی لاوروف نیز در این نشست حضور داشته و کوچکترین اعترضای به این موضع خصمانه کشورهای عربی از خود نشان نداده است.
اگرچه وزارت خارجه روسیه دو روز پس از برگزاری اجلاس شورای همکاری خلیج فارس با صدور بیانیه ای از حق مالکیت ایران بر جزایر سه گانه حمایت کرده و سرگئی شویگو وزیر دفاع سابق و مشاور عالی فعلی پوتین نیز طی سخنانی از پایبندی کشورش به مفاد توافقنامه آتش بس سال 2020 و احترام به نظر ایران در خصوص کریدور زنگزور سخن گفته، اما حقیقت امر این است که روسیه به صورت فعالانه در حال حمایت از ساخت زنگزور در خاک جمهور آذربایجان بوده و برای عبور این کریدور از داخل خاک ارمنستان (بدون نظارت ایروان) مشغول افزایش فشار روی دولت این کشور است.
نخستین و مهترین دلیل روسیه برای دست زدن به چنین اقداماتی، وضعیت اقتصادی نامساعد این کشور بوده که به دلیل تحمل هزینه های گزاف جنگ و تحریم های طاقت فرسای غرب، نیاز به کسب درآمدهای ارزی بیشتر از طریق بازارهای جدید است.
در حقیقت باید اینگونه بیان کرد که میان سخن و بیانیه های رسمی صادر شده از سوی نهادهای مختلف روسیه تا عمل آنها در زمینه مواردی که ایران به صورت ویژه روی آنها حساسیت دارد، تفاوتی مشهور و محسوس دیده می شود.
دلیل رویکردهای ضد و نقیض روسیه علیه ایران چیست؟
نخستین و مهمترین دلیل روسیه برای دست زدن به چنین اقداماتی، وضعیت اقتصادی نامساعد این کشور بوده که به دلیل تحمل هزینه های گزاف جنگ و تحریم های طاقت فرسای غرب، نیاز به کسب درآمدهای ارزی بیشتر از طریق بازارهای جدید است.
بسیاری از مراکز تحقیقاتی غربی، گزارش های متعددی طی ماه های گذشته منتشر کرده اند که نشان می دهد دولت امارات به صورت سازمان یافته و در حجم بالایی، به روسیه برای دور زدن تحریم ها کمک می کند.
با از دست رفتن بازار نفت و گاز اروپا، اکنون روسیه به دنبال یافتن راه هایی جدید برای دست یافتن به بازار کشورهای جنوب آسیا و حاشیه خلیج فارس بوده تا از این طریق، بتواند درآمد ارزی خود را افزایش دهد. نمودار زیر، نشان دهنده میزان صادرات نفت و سوخت روسیه به اروپا را ترسیم کرده که نشانگر اوج وخامت وضع اقتصادی مسکو است.
همچنین، موارد دگیری چون استفاده از مبادی مالی موجود در کشورهای عربی به ویژه امارات برای دور زدن تحریم های اقتصادی و پولی و مالی شکل گرفته علیه روسیه، به نظر می رسد مسکو تلاشی گسترده برای جلب نظر مساعد ابوظبی جهت افزایش مراودات تجاری با این کشور است. بسیاری از مراکز تحقیقاتی غربی، گزارش های متعددی طی ماه های گذشته منتشر کرده اند که نشان می دهد دولت امارات به صورت سازمان یافته و در حجم بالایی، به روسیه برای دور زدن تحریم ها کمک می کند.
به عنوان مثال، مرکز تحقیقت سیاست خارجی نیویورک با انتشار گزارشی مشروح در ژانویه سال جاری، از نقش پررنگ امارات در این زمینه خبر داده و خبرگزاری رویترز نیز با انتشار گزارشی مشابه در ماه می، از فشار متحدین غربی امارات بر این کشور برای دست برداشتن از روند دور زدن تحریم های پولی و بانکی وضع شده علیه روسیه خبر داد.
با روی کار آمدن دولت چهاردهم و تاکید رئیس جمهور محترم بر لزوم تنش زدایی از روابط خارجی به ویژه با غرب، که خوشبختانه با حمایت رهبر انقلاب و نیروهای نظامی کشور نیز همراه شده، مسکو تا حد زیادی احساس خطر کرده است.
لذا، بدیهی است که در چنین شرایطی، روسیه باید در مواضع بحث برانگیزی همچون مساله جزایر سه گانه ایران، دستکم با سکوت وزیر خارجه خود، دستکم مخالفتی با چنین موضوعاتی نداشته باشد. در برخی موارد دیگر مانند کریدور زنگزور نیز، گزارش های منتشر شده از سوی رسانه های جمهوری آذربایجان نشان می دهند که مسکو در قبال انتقال گاز خود به آذربایجان و ترکیه و صادرات آن به اروپا از طریق این دو کشور، مواضع خود در خصوص کریدور زنگزور را تغییر داده و به دنبال این است تا به جای ایالات متحده و شرکای ترکیه در ناتو، خود کنترل این کریدور را به دست بگیرد.
اکنون، این ترس روسیه را در بحبوحه جنگ اوکراین و فشارهای اقتصادی غرب فراگرفته که در صورت شکل گیری هرگونه تعامل سازنده میان ایران و غرب، تهران تا میزان قابل توجهی از مسکو و سیاست خارجی روسیه فاصله خواهد گرفت.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد اینکه با روی کار آمدن دولت چهاردهم و تاکید رئیس جمهور محترم بر لزوم تنش زدایی از روابط خارجی به ویژه با غرب، که خوشبختانه با حمایت رهبر انقلاب و نیروهای نظامی کشور نیز همراه شده، مسکو تا حد زیادی احساس خطر کرده است. برای فهم چرایی این میزان احساس خطر، بهتر است نگاهی به نقشه کشورهای همسایه روسیه بیندازیم تا متوجه شویم که در فضای فعلی، حتی شرکای قدیمی و سنتی روسیه همچون قزاقستان یا حتی ازبکستان نیز در پی تامین منافع ملی خود و فاصله گرفتن هرچه بیشتر از سیاست های دولت روسیه هستند.
به جز مورد بلاروس، ایران تنها همسایه روسیه محسوب می شود که تاکنون و علیرغم تهدیدهای غرب، دستکم پشت مسکو را در مجامع بین المللی خالی نکرده و تا جای ممکن، از متحد خود دفاع کرده است. اکنون، این ترس روسیه را در بحبوحه جنگ اوکراین و فشارهای اقتصادی غرب فراگرفته که در صورت شکل گیری هرگونه تعامل سازنده میان ایران و غرب، تهران تا میزان قابل توجهی از مسکو و سیاست خارجی روسیه فاصله خواهد گرفت. لذا، متشنج شدن اوضاع میان تهران و همسایگان شمال و جنوبی کشور بر سر مسائلی چون کریدور زنگزور یا جزایر سه گانه، تا حد زیادی به سود روسیه بوده و یا دستکم، گل آلود شدن آب میان ایران و همسایگان، ضرری را متوجه روسیه نمی کند.
نظر شما