جعفر ساعی‌نیا؛ بازار: متن کامل لایحه برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران در نشست روز دوشنبه سوم مهر توسط مجلس تصویب و منتشر شد. لایحه برنامه هفتم توسعه برای دوره زمانی ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷ تدوین گردیده و دارای ۲۴ فصل و شامل بخش‌های اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی و اداری، حقوقی و قضایی است. تهیه‌کنندگان لایحه مدعی هستند که برنامه هفتم محلی برای اصلاح قوانین جاری کشور نبوده و در تنظیم لایحه برنامه هفتم؛ مسئله محوری و نگاه به اولویت‌های کشور مورد توجه قرار گرفته است.
با این حال، پس از انتشار لایحه برنامه هفتم توسعه، انتقادات کلی و عمومی زیادی از سوی کارشناسان و اقتصاددانان به این لایحه وارد آمده است که در این یادداشت به‌طور مختصر بخشی از آن‌ها را مرور می‌کنیم؛
درگیر توسعه نامتوازن، تخیلات و توهمات بجای برنامه هفتم توسعه هستیم (مصطفی هاشمی‌طبا) : دولت و مجلس می‌داند که با توجه به عدم اجرای بخش‌های زیادی از برنامه‌های پنج ساله گذشته (اول تا ششم)، برنامه‌ای که چندین ماه صرف تدوین و بحث و دعوای بین دولت و مجلس و کمیسیون‌ها و صحن مجلس بوده، اجرا نمی‌شود. اما وقت کشور را صرف تصویب خورش جا نیفتاده‌ای می‌کنند که مثلاً بگویند خوب ما حالا برنامه هفتم هم داریم! برخی از افراد از جمله قشری از روحانیان معتقدند که ما توسعه اسلامی داریم، اما نمی‌گویند توسعه اسلامی چیست؟ و برخی، چون حجت‌الاسلام مصباحی‌مقدم که همیشه دستی در تصمیمات اقتصادی داشته‌اند، می‌گویند که ما در ۴۰ سال گذشته الگو نداشته‌ایم، ولی نمی‌گویند حالا الگویشان چیست؟
آقای عزیزی، لایحه برنامه هفتم نه وزن برنامه پنج ساله دارد، نه گرایش به عدالت و نه محوریت پیشرفت، با منافع ملی بازی نکنید: رئیس کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه مدعی شده است که کمیسیون تاکید بر مهار تورم و تحقق رشد ۸ درصدی اقتصاد دارد، و رویکرد عدالت و پیشرفت در بررسی تمام احکام لایحه برنامه هفتم توسعه رعایت می‌شود. باید خدمت این برادر عزیز بیان کرد که خودتان و دیگران را با عباراتی پوپولیستی دچار انحراف شناختی نکنید. آنچه به‌عنوان لایحه برنامه هفتم ارائه شده، در وزن برنامه پنج ساله نیست. فاقد اولویت‌بینی در منافع ملی است. نه عدالت‌محور است و نه ارمغان‌آور پیشرفت. تقاضا داریم نظرات دلسوزان این سرزمین را بشنوید. تصویب این لایحه و تبدیل آن به برنامه پنج ساله هفتم، فجایای نکبت‌باری می‌آورد. به سوگند نمایندگی خودتان پایبند باشید.
متنی که دولت به‌نام برنامه هفتم توسعه داده، اصلاً برنامه نیست؛ فقط یک چیزهای کلی نوشته‌اند (فتح‌الله توسلی نماینده مجلس) : فتح‌الله توسلی می‌گوید: برنامه هفتم توسعه که دولتمردان نوشته‌اند، بیشتر کلیات است و من خودم به این نوشته، برنامه نمی‌گویم. منظورم این نیست که چرا آن‌ها وارد جزییات نشدند، ولی اینکه هدف این باشد که با این برنامه در پنج سال آینده به یک جای قابل قبولی برسیم، مهم است. به‌طور مثال، این برنامه در خصوص توسعه روستایی هیچ چیزی ندارد. آیا توسعه روستایی، هدف جمهوری اسلامی هست یا نیست؟ متأسفانه در مورد این موضوع مهم، هیچ بحثی نشده است، یا مثلاً برای اینکه قرار است برای صنایع کوچک، صنایع سنگین و مادر در پنج سال آینده چه اتفاقی بیفتد یا در مورد گردشگری و فضای گردشگری کشور و کشاورزی با توجه به خشکسالی و تغییر اقلیمی که داریم چه می‌خواهیم بکنیم، نقشه راه خاصی دیده نشده است.
برنامه هفتم در حد رفع تکلیف نوشته شده است (علی قنبری، اقتصاددان) : علی قنبری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در واکنش به برنامه توسعه هفتم، گفت: «برنامه هفتم توسعه بی‌پایه و اساس است. پس از برنامه توسعه ششم، این برنامه توسعه باید تنظیم می‌شد و به مجلس تقدیم می‌شد، بااین‌وجود این کار بسیار با تأخیر اتفاق افتاد.» برنامه هفتم توسعه، چهارمین برش از سند چشم‌انداز ۲۰ ساله ایران است و برای افق زمانی پنج ساله ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ تدوین شده است. در اولین خطوط برنامه توسعه هفتم از قدرت اجرایی پایین برنامه‌های توسعه قبلی انتقاد شده و از قابلیت اجرای بالای برنامه توسعه هفتم سخن به میان آمده است، بااین وجود آمار و ارقام ذکر شده در برنامه توسعه هفتم و فقدان سند پشتیبان، حکایت دیگری را روایت می‌کند.
برنامه هفتم را طوری ننویسیم که قطار پیشرفت تبدیل به‌قطار شهربازی شود! (بابک نگهداری مرکز پژوهش‌های مجلس) :رئیس مرکز پژوهش‌های کشور در توییتی نوشت: حواسمان باشد برنامه توسعه هفتم را به‌گونه‌ای ننویسیم که قطار پیشرفت کشور تبدیل به‌قطار شهربازی شود.
توسعه‌ای که محور اصلی برنامه هفتم توسعه نیست (حشمت‌الله فلاحت‌پیشه) : حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در خصوص برنامه هفتم توسعه بیان کرد: مسئولیت تدوین کامل برنامه هفتم توسعه را به یک نفر سپرده بودند و قرار بود یک نفر جمع‌بندی کند و آن یک نفر مرحوم شد. از این رو تأخیری شکل گرفت و بعد از آن چیزی تحت عنوان لایحه قانون برنامه سرهم‌بندی شد و با تأخیر یک‌ساله به مجلس داده شد. همچنین رئیس‌جمهور، زمان ارائه آن جمله‌ای را گفت، به‌معنای فرار از پاسخگویی در آینده، تحت این عنوان که «قوانین برنامه گذشته هم حداکثر ۳۰ درصد اجرا شده است».
برنامه هفتم توسعه؛ از اساس بی‌اساس! : «در بخش مقدمه برنامه هفتم توسعه اشاره شده که برنامه‌های پیشین از قدرت اجرایی قابل قبولی برخوردار نبودند، اما برنامه فعلی کاملاً کارشناسی شده و قدرت اجرایی دارد.
این اظهارات در شرایطی مطرح شده که با نگاهی به اعداد و ارقام ذکر شده در برنامه هفتم، متوجه می‌شویم بسیاری از بخش‌های برنامه، قدرت اجرایی چندانی ندارند». شکست این برنامه از پیش مشخص است.
برنامه هفتم ضعیف‌ترین برنامه دولت‌های پس از انقلاب است (جلال محمودزاده مجلس) : به عقیده جلال محمودزاده؛ نماینده مهاباد، آنچه باعث بی‌اثر شدن برنامه هفتم توسعه شده، دولت است: لابی‌گری در دولت زیاد است و دستگاه‌های اجرایی که قدرت بیشتری دارند و وزرایی که به رئیس‌جمهور و بدنه دولت نزدیک‌تر هستند، مصوبات بیشتری را به برنامه تحمیل می‌کنند و حافظ منافع قسمت خودشان هستند و همین باعث می‌شود که برنامه از حالت فنی خارج شود.
برنامه هفتم و تعیین این واقعیت که در کجای اقتصاد اثباتی، دستوری یا اسلامی ایستاده‌ایم؟ (امین دلیری) :امروز در کجای اقتصاد اثباتی، دستوری یا اسلامی ایستاده‌ایم؟ برنامه هفتم توسعه در کجای این اقتصادها ایستاده است؟ واقعیت این است که از اقتصاد اثباتی صرفاً رهاسازی قیمت‌ها بنا بر توصیه اندیشه و قدرت طرفداران حاکمیت بازار که از ۲ دهه گذشته تاکنون در دستور کار دولتمردان بوده و از اقتصاد دستوری، فقط اقتصاد برنامه‌ای التقاطی موردتوجه برنامه‌نویسان و دولتمردان قرار گرفته است.
خلاء نهاد راهبر توسعه در ایران و آفت عدم تمرکز بخشی در دولت + ضعف نظارت‌های موثر (بابک نگهداری) : برنامه‌های توسعه باید بر اساس یک تحلیل جامع راهبردی نسبت به شرایط بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی کشور نگاشته شوند و این تحلیل راهبردی باید به‌عنوان بخشی از برنامه، در ابتدای آن آورده شود. برنامه‌های توسعه قرار نیست به همه امور جاری کشور رسیدگی کنند، بلکه باید محلی برای پرداختن به اولویت‌های اصلی کشور باشند. وقتی کشور فاقد نهاد راهبر توسعه بوده و آفت عدم تمرکز بخشی در دولت وجود دارد و نهادهای نظارت بازرسی در ضعیف‌ترین وضعیت خود هستند، چه انتظاری می‌توان از خروجی‌های برنامه‌های توسعه پنج ساله داشت.
تشریح خصوصیات برنامه هفتم توسعه توسط رئیسی + غلو، تعارف و تقلیل‌گرایی: باید پذیرفت که با توجه به ضعف شدید نظارت و پاسخ‌طلبی در نظامات اداری، چیزی بنام قوت و ضعف برنامه محوری، معنا ندارد. درست کار کنی و درست کار نکنی و توجیه‌گر باشی، یکی است. برنامه هفتم به اعتقاد بسیاری از کارشناسان مملو از ضعف و سطحی‌نگری و نگاه غیر اولویت‌دار است. اما رئیس‌جمهور آن را برنامه‌ای مطلوب و خوب ارزیابی می‌کند و مسلم بدانید که مجلسی با مختصات توانمندی مجلس سیاسی یازدهم، آن را مصوب نموده و پنج سال دیگر بر این کشور آن می‌رود که نباید برود. اصلاً واقع‌بینی کیلویی چند؟ حال و اضطرار گذر از حال را بچسب. کارآمدی و تعامل و مدارا و تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری، کشک کیست، به محفل بچسب و رفاقت و مشتی بله‌قربان‌گوی علی‌الظاهر مطیع و پشت. سر عموماً منافق و چندچهره. رسالت تمدنی و تعالی گرایی، پشم چیست، به تعریف و تمجید و غلو و تعارف و تقلیل‌گرایی بچسب و مابقی خودش حل می‌شود یا فراموش می‌گردد. پناه بر خدا از قدرت نداشته و نیت احیاگری در خودمان. کاش می‌توانسیم و قدرت آن را داشتیم که ذره‌ای، اصلاح گری می‌کردیم.
برنامه‌های توسعه پنج ساله بر اساس خیال نوشته می‌شود تا واقعیات اقتصادی کشور (دکتر ایمان زنگنه) : یک اقتصاددان با اشاره به تدوین برنامه هفتم توسعه می‌گوید: در حیطه برنامه‌نویسی همواره یک نگاه آرمانی نسبت به بندها و یا بخش‌ها و فصول برنامه وجود داشته که اتفاقاً خیلی انطباقی با محیط واقعی اقتصاد ایران ندارد و در ادامه نیز این آرمان‌ها اجرا نمی‌شود، یعنی در بهترین حالت شاید بتوان گفت کمتر از نیمی از این برنامه‌ها امکان اجرا دارند. اگر به گزارش‌های موجود سازمان‌های ذی‌ربط همچون دیوان محاسبات درباره میزان تحقق برنامه‌های توسعه نیز نگاه کنید، می‌بینید که کمتر از ۴۰ درصد هم اجرا نشده است.
برنامه هفتم توسعه؛ برنامه‌ای با محوریت رویا و خیال! : هدف از برنامه‌های توسعه افزایش رشد اقتصادی و بهبود شرایط رفاهی مردم عنوان‌شده بود؛ هرچند در برخی موارد، اهداف طراحی شده در بعضی از حوزه‌ها هیچ‌وقت عملیاتی نشدند، اما برنامه هفتم توسعه را باید رکورددار یکی از ضعیف‌ترین و بی‌نظم‌ترین برنامه‌ها در تمام دهه‌های اخیر دانست و آنچه در ادامه می‌خوانید تنها بخشی از بحران‌های جدی این برنامه توسعه است.
لایحه برنامه هفتم توسعه، فاقد سناریوسازی برای شرایط تحریمی و واقع‌گرایی در برنامه‌ریزی است (محمد قاسمی؛ رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران) : محمد قاسمی؛ رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گفت: در برنامه هفتم توسعه، شرایط کشور عادی تلقی شده و تکلیف هیچ‌کدام از مشکلات ساختاری روشن نیست؛ درحالی‌که این سند بالادستی باید مبنای سایر اسناد کشور باشد. وی ادامه داد: به این ترتیب شبیه برنامه‌های قبلی باید چند سال صرف نوشتن اسنادی کنیم که تازه به نقطه شروع اجرای برنامه هفتم توسعه برسیم.
نمی‌گذاریم آینده کشور با تصمیمات عجولانه برنامه هفتم اداره شود (قاسم ساعدی نماینده مجلس) : قاسم ساعدی می‌گوید: ما باید با آرامش‌خاطر و از سر فرصت وارد بحث‌های کارشناسی شویم، اما دولت مدام می‌گویند، چون وقت کم است، همه چیز را زود تصویب کنید و از خیلی مسائل مهم برای به تصویب نهایی رساندن عبور کنیم. قاسم ساعدی رئیس مجمع نمایندگان استان خوزستان یکی از منتقدان نحوه تدوین برنامه هفتم توسعه کشور توسط دولت است. او در این خصوص، می‌گوید: برنامه هفتم توسعه کشور، از جمله برنامه‌هایی است که رویکرد دولت سیزدهم و نظام را با توجه به پیچیدگی‌هایی که در عرصه داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی داریم به مردم نشان می‌دهد. عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید: مهمترین دیدگاه ما در بررسی برنامه هفتم توسعه کشور، بهبود اوضاع اقتصاد مملکت و معیشت مردم است. اکنون همگان گره‌های موجود در زندگی مردم را می‌شناسند و همه هنر دولت و مجلس باید این باشد که برنامه، رضایت ملت را در آینده دربرداشته باشد.
حال باید دید آیا مجلس برای اصلاح لایحه برنامه توسعه هفتم که مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و متخصصان امور سیاسی و اقتصادی کشور است، قدمی برمی‌دارد یا برنامه هفتم نیز همچون برنامه‌های توسعه‌ی قبلی که تحقق نیافته‌اند، صرفاً سندی برای رفع تکلیف دولت و مجلس برای پاسخگویی به مردم خواهد بود.
نظر شما