بازار؛ گروه بین الملل: ویزای توریستی جدید شورای همکاری خلیج فارس به مسافران این امکان را می دهد تا بدون هیچ محدودیتی به عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بحرین و عمان سفر کنند و انتظار می رود با این پروسه درآمدهای گردشگری اعضای شورا افزایش یابد.
اما در حالی که چارچوب پیمان شینگن امکان ادغام بیشتر کشورهای اروپایی را فراهم کرد، شورای همکاری خلیج فارس از زمان تاسیس در سال ۱۹۸۱ به دلیل رقابت سیاسی و اقتصادی فزاینده بین دو عضو بسیار توانمند خود (امارات متحده عربی و عربستان سعودی) به شدت با خطر فروپاشی مواجه است. در واقع می توان گفت با افزایش تنش ها در این بلوک و تاثیر سیاست های گذشته بر دیدگاه های اعضا، بقای شورای همکاری خلیج فارس بیش از هر زمان دیگری تهدید می شود.
افزایش تنش میان ابوظبی و ریاض
مناسبات میان امارات و عربستان سعودی به شکل فزاینده ای به عنوان یک شکاف تلقی می شود تا یک رقابت برادرانه. از نظر ژئوپلیتیکی، هر دو نظام پادشاهی برای کسب برتری در خاورمیانه رقابت می کنند. ریاض و ابوظبی با حمایت از جناح های رقیب در یمن نیز وارد مداخله نظامی در این کشور شده اند.
در جریان جنگ یمن، امارات از شورای فراملی جنوبی (یک جنبش جدایی طلب که به دنبال جدایی جنوب یمن است) حمایت کرده است و این در حالی است که عربستان جانب دولت یمن را گرفت که از سوی نظام بین الملل به رسمیت شناخته شده است. علی‌رغم مشارکت این دو جناح یمنی در دشمنی علیه جنبش حوثی‌های مورد حمایت ایران، درگیری‌های اساسی نیز همزمان میان این دو جناح رخ داده است.
مثال مشابه دیگر از رویارویی عربستان و امارات قضیه سودان می باشد. در جریان سودان ارتش تحت فرماندهی عبدالفتاح البرهان همچنان با نیروهای پشتیبانی سریع به رهبری محمد حمدان داگالو درگیر است. ریاض و ابوظبی از این درگیری برای تحکیم مواضع خود در خاورمیانه استفاده می کنند که به عنوان یک جنگ هژمونیک توصیف شده است. در این میان سعودی ها از نیروهای نظامی البرهان حمایت می کنند، اما اماراتی ها نیروهای پشتیبانی سریع را زیر پرچم حمایت خود آورده اند و این موضوع منجر به جنگ نیابتی بین دو عضو شورای همکاری خلیج فارس شده است.
واشنگتن نیز مکان دیگری برای درگیری این دو نظام پادشاهی بوده است. از لحاظ تاریخی، عربستان سعودی نزدیک ترین متحد عرب ایالات متحده و بزرگترین مشتری سخت افزار نظامی این کشور بوده است. با این حال بر اساس گمانه زنی ها، روابط بین دو این متحد در پی قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار سعودی در سال ۲۰۱۸ و قاطعیت فزاینده دولت سعودی در امور جهانی تحت تأثیر قرار گرفته است و نشانه آن کاهش تولید نفت عربستان است که با منافع ایالات متحده همخوانی ندارد.
در بحبوحه تنش‌های آمریکا و عربستان به دلیل مساله فوق الذکر، امارات چندین سیاست را برای جایگزینی پادشاهی عربستان به‌عنوان متحد عرب سرسخت ایالات متحده اعمال کرده است، همانطور که در توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ مشاهده شد که ابوظبی پیشنهاد تل‌آویو برای خرید جنگنده های F-۳۵ را به رسمیت شناخت و به این ترتیب پیشرفته ترین هواپیمای جنگی توسط اسراییل خریداری شد. نکته قابل توجه این است که اگر ایالات متحده این جنگنده های F-۳۵ را تحویل می داد، نیروی هوایی امارات به توانمندترین نیروی نظامی در خاورمیانه تبدیل می شد که تنها رقیب آن اسرائیل بود. این اقدام امارات در واشنگتن که برای عربستان هزینه داشت نشان دهنده قصد امارات برای تضمین برتری خود در خاورمیانه و رقابت با پادشاهی عربستان است.
حمایت از جناح های مبارز در یمن و سودان و همچنین تلاش های امارات متحده عربی در واشنگتن به بهای از دست رفتن منافع عربستان سعودی، حاکی از رقابت بین دو نظام پادشاهی خلیج فارس برای حفظ برتری در خاورمیانه است. برای شورای همکاری خلیج فارس، این بحران ژئوپلیتیکی به این معنی است که حل چالش ها و بحران های آینده ممکن است عملا دست نیافتنی شود و به این ترتیب ادغام بیشتر دو کشور ناممکن شود. در خصوص اتحادیه اروپا هم باید گفت که محور فرانسه-آلمان برای حل چالش ها و امکان ادغام بیشتر اعضای اتحادیه ضروری بوده و هست. به این ترتیب، بدون همکاری نزدیک بین سعودی ها و اماراتی ها، آینده شورای همکاری خلیج فارس نامشخص است.
رقابت بین ریاض و ابوظبی تنها به زمینه های ژئوپلیتیکی محدود نمی شود. در جبهه اقتصادی، ظهور عربستان سعودی به عنوان یک وزنه سنگین ژئواکونومیک، چالش مهمی برای ابوظبی به شمار می اید، چرا که امارات برای مقاومت و مقابله در برابر سیاست های این همسایه خود به شدت تلاش می کند
علاوه بر این، رقابت بین ریاض و ابوظبی تنها به زمینه های ژئوپلیتیکی محدود نمی شود. در جبهه اقتصادی، ظهور عربستان سعودی به عنوان یک وزنه سنگین ژئواکونومیک، چالش مهمی برای ابوظبی به شمار می اید، چرا که امارات برای مقاومت و مقابله در برابر سیاست های این همسایه خود به شدت تلاش می کند.
درخصوص سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نیز می توان اذعان کرد که ریاض پس از پیروزی پرهزینه بر مسکو در جنگ قیمت نفت در سال ۲۰۲۰، موقعیت خود را در این سازمان تثبیت کرده است. علاوه بر این، به دلیل حجم عظیم صادرات نفت عربستان که آن را به بزرگترین صادرکننده نفت خام در جهان تبدیل کرده و امکان مدیریت و تنظیم مجدد بازار جهانی نفت را برای آن فراهم کرده، ریاض هرگونه مخالفت با سیاست های خود در داخل اوپک را بی نتیجه کرده است.
به عنوان مثال، درپی مخالفت ناموفق اماراتی ها برای کاهش تولید نفت اوپک در سال ۲۰۲۲، کاخ سفید اتهاماتی علیه عربستان در خصوص فشار بر همسایه خود (امارات) برای هماهنگ کردن ظرفیت تولید نفت خود با ریاض مطرح کرد.
در سال ۲۰۱۸ نیز عربستان سعودی برای تضعیف موقعیت امارات در زمینه حمل و نقل نفت و گاز نیز اقداماتی صورت داد و اتهاماتی مبنی بر ساخت خط لوله ادعایی با هدف انتقال نفت خود به بندر نیشتون یمن متوجه ریاض شد. این خط لوله مشوق هایی را برای تانکرهای نفتی فراهم می کرد تا در مسیر عبوری خود پایانه‌های خلیج فارس و امارات را دور بزنند
در سال ۲۰۱۸ نیز عربستان سعودی برای تضعیف موقعیت امارات در زمینه حمل و نقل نفت و گاز نیز اقداماتی صورت داد و اتهاماتی مبنی بر ساخت خط لوله ادعایی با هدف انتقال نفت خود به بندر نیشتون یمن متوجه ریاض شد. این خط لوله مشوق هایی را برای تانکرهای نفتی فراهم می کرد تا در مسیر عبوری خود پایانه‌های خلیج فارس و امارات را دور بزنند.
عربستان و امارات با هدف حذف یکدیگر از عرصه رقابت چندین سیاست تجاری وضع کرده‌اند که با سیاست‌های بازار مشترک شورای همکاری خلیج فارس در تضاد است. به عنوان مثال، ریاض شرکت های چند ملیتی را مجبور به انتقال مقر خود در خاورمیانه از امارات به داخل سرزمین خود می کند. عربستان به عنوان بزرگترین بازار در خاورمیانه، عملاً به شرکت های چندملیتی مستقر در دبی دو گزینه داده است که شامل انتقال مقر آنها به داخل عربستان و یا پایان دادن به قراردادهای دولتی می شود. ریاض و ابوظبی نیز با ارائه معافیت‌های مالیاتی به سرمایه‌گذاران و امضای قراردادهای تجاری دوجانبه با کشورهای مختلف، بر سر توسعه اقتصاد انعطاف‌پذیر و متنوع و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) نیز رقابت شدیدی دارند.
برای بازار مشترک شورای همکاری خلیج فارس، این رقابت شدید خطر جایگزینی یکپارچگی منطقه ای با ملی گرایی را به همراه دارد. از آنجایی که دولت‌های عضو این شورا برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و منافع اقتصادی رقابت دارند، تصور آنها از بهره و انتفاع متقابل، که بازارهای مشترک بر آن استوار است، ممکن است جای خود را به درک تجارت به‌عنوان یک بازی با مجموع صفر بدهد.
تجارب و ایده‌های گذشته بر سیاست‌های دولت‌ها در روابط بین‌الملل تاثیرگذار هستند، به‌ویژه زمانی که موضوع قدرت مادی به میان می آید. سیاست خارجی از مجموعه ایده‌های دولت ها، تجربیات گذشته، درک و فهم دولت ها و میزان قدرت مادی آن ها شکل می گیرد.
تجربیات سعودی‌ها و اماراتی‌ها با یکدیگر احتمالاً تأثیر منفی بر درک آنها از نیات و پایان بازی یکدیگر خواهد داشت. مثال مشابه دیگر برای این موضوع، شکست پروژه ارزی و اتحادیه پولی شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۰ بود که به سبب سوء تفاهم و عدم اعتماد میان ریاض و ابوظبی رخ داد و به همین سبب تلاش دو طرف برای ادغام در آینده نیز در نتیجه این رقابت محکوم به شکست است
در نتیجه، تجربیات سعودی‌ها و اماراتی‌ها با یکدیگر احتمالاً تأثیر منفی بر درک آنها از نیات و پایان بازی یکدیگر خواهد داشت. مثال مشابه دیگر برای این موضوع، شکست پروژه ارزی و اتحادیه پولی شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۰ بود که به سبب سوء تفاهم و عدم اعتماد میان ریاض و ابوظبی رخ داد و به همین سبب تلاش دو طرف برای ادغام در آینده نیز در نتیجه این رقابت محکوم به شکست است. در حالی که رقابت بین سعودی ها و اماراتی ها تنها مانع برای ادغام بیشتر در شورای همکاری خلیج فارس نیست، اما بازدارنده اصلی هر گونه تلاش جدی برای ادغام در این سازمان است.
به طور خلاصه، رقابت شدید ژئوپلیتیکی و اقتصادی بین بزرگترین قدرت های شورای همکاری خلیج فارس، بقای این سازمان را تهدید می کند. اگر ابوظبی و ریاض درگیر رقابت شدید باشند، حل چالش ها و بحران های پیش روبعید به نظر می رسد. بنابراین ادغام بیشتر آن ها در سازمان احتمالاً متوقف می شود زیرا ملی گرایی به عنوان موتور محرکه سیاست خارجی و تجارت است و تجربیات گذشته تصمیم گیری های آینده را نشان می دهد.
نظر شما