امضای پیمان پولی روسیه- ایران در سال ۲۰۲۴؛ جهش در تعاملات تجاری ایران با روسیه و اوراسیا

بازار؛ گروه بین الملل: محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی به تازگی اعلام کرده است که در فصل اول سال آینده میلادی پیمان پولی ایران و روسیه امضا خواهد شد و به این ترتیب دو همسایه با ایجاد کانال مالی جدید قادر خواهند بود با روبل و ریال تجارت کنند.

از سال گذشته شبکه پیام‌ رسان بانکی ایران با نام سپام به پیام ‌رسان بانکی روسی متصل شد و بعد از آن مقدمات اتصال آن به شبکه های بانکی روسیه "میر" و ایران "شتاب" انجام شد. سامانه پیام‌ رسانی مالی الکترونیکی (سپام) به ‌منظور ایجاد مراودات بانکی الکترونیک و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت‌ رسانی میان ایران و روسیه راه ‌اندازی شده است. با استفاده از سپام نه تنها برای اولین بار یک زیرساخت پیام‌ رسانی واحد مالیِ ملی در کشور برای تمامی مراودات مالی عمده بانک‌ ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌ نامه‌ های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام ‌رسانی فراهم شده است، بلکه امکان اتصال به بانک‌ های خارجی در خارج از کشور را می ‌توان به گونه‌ ای برقرار کرد که بدون به ‌کارگیری امکانات مؤسسه سوئیفت و نگرانی‌ های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌ های موجود صورت گیرد.

تحریم ها نقطه شتاب دهنده ایران و روسیه در تدوین مکانیزم مالی مستقل از دلار

همکاری بین ایران و روسیه از سال ۲۰۲۱ و در بحبوحه تحریم ‌های غرب علیه مسکو در پی جنگ اوکراین شتاب بیشتری گرفته است. به‌ گفته رئیس پارلمان روسیه، ویاچسلاو ولودین دو کشور فعالانه در حال برداشتن گام‌ هایی برای افزایش تجارت متقابل هستند که این اقدامات "در شرایط ناشی از فشار تحریم‌ ها" علیه هر دو کشور بسیار مهم هستند.

در دیدار ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه با مقام معظم رهبری در تیر ماه سال گذشته تاکید مجددی بر پیمان‌ های پولی دوجانبه و حذف دلار در سیستم معاملاتی خارجی دو کشور صورت گرفت، هم‌زمان با دیدار اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه، در ساختمان شیشه‌ای میرداماد نماد معاملاتی ریال- روبل در بازار متشکل ارزی با حضور رئیس‌کل بانک مرکزی گشایش یافت.

پیش تر محسن کریمی، معاون بین‌ الملل بانک مرکزی، در این خصوص اعلام کرده بود با اتصال سامانه ‌های پیام ‌رسان ملی بانک‌ های ایران و روسیه، ۷۰۰ بانک روسی می‌ توانند با بانک‌ های ایرانی تبادل پیام مالی داشته باشند، همچنین ۱۰۶ بانک غیرروسی از ۱۳ کشور دیگر هم به این سامانه پیام ‌رسان متصل شده ‌اند و به این ترتیب امکان تبادلات مالی آن ها با بانک‌ های کشور برقرار است.

اتصال شتاب به میر موضوع مهمی است که حداقل در سال‌ های گذشته تلاش های زیادی برای آن انجام شد ولی به سرانجام نرسید. اما با توافقات اخیر ۲ کشور و انجام مقدمات فنی و کارشناسی، شتاب ایران به میر روسیه وصل شد و تجار ایرانی و روس برای انجام مبادلات تجاری خود دیگر نیازی به مراجعه به شبکه ‌های بین ‌المللی و ارزهای غیرمحلی ندارند.

از مهمترین موضوعات مورد توافق ایران و روسیه، تأسیس نمایندگی و شعبه بانک‌های ۲ کشور است. هم چنین مقرر شده که به زودی ۲ بانک بزرگ تجاری ایران اقدام به تاسیس نمایندگی در روسیه کنند. هم چنین بانک VTB، دومین بانک بزرگ روسی، چندی پیش دفتر نمایندگی خود را در ایران دایر کرد. این اولین بانک روسی است که در ایران حضور مستقیم داشته و در انتقال بخشی از درآمدهای ارزی از شبکه تراستی به شبکه بانکی و شفافیت تجارت موثر خواهد.

یکی از گام های توافق نامه بانک‌ های مرکزی ایران و روسیه اتصال پیام رسان‌ های ملی دو کشور است و اقدام دیگر به کارگیری ارزهای ملی در مبادلات تجاری است که به زودی عملیاتی می شود. بر اساس اظهارات رئیس پارلمان روسیه، سهم روبل و ریال در تسویه حساب‌ های متقابل اکنون از ۶۰ درصد فراتر رفته است

گفتنی است، در توافق نامه بانک‌ های مرکزی ایران و روسیه، گام هایی تعریف شده است که اولین قدم آن همین اتصال پیام رسان‌ های ملی دو کشور است و اقدام دیگر به کارگیری ارزهای ملی در مبادلات تجاری است که به زودی عملیاتی می شود. بر اساس اظهارات رئیس پارلمان روسیه، سهم روبل و ریال در تسویه حساب‌ های متقابل اکنون از ۶۰ درصد فراتر رفته است.

بروز بحران مالی در سال ۲۰۰۷ در سطح جهان، باعث گرایش کشورهای مختلف به رویکرد جدیدی در ساختار تجارت بین‌المللی شد به نحوی که نقش دلار و یورو را کمرنگ کنند. در واقع کشورهایی که قبلاً از پول‌های رایج مانند دلار و یورو در مبادلات خود استفاده می‌کردند، روش جدیدی را انتخاب کردند که به پیمان پولی دوجانبه معروف شده است.

بر اساس اظهارات کامبیز میرکریمی، نایب‌ رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه، برخی از شرکت‌ های ایرانی از روبل روسی در معاملات با این کشور استفاده می‌کنند اما ارزهایی همچون درهم، دلار و یورو هم در معاملات برقرار هستند، شماری از شرکت‌ ها هم رمز ارز را وارد تجارت خارجی خود کرده اند.

بررسی‌ ها نشان می‌ دهد بسیاری از ساز و کارهای کوتاه‌ مدت جهت مقابله با بحران مالی و اصلاح نظام مالی به ترتیبات دائمی تبدیل شده‌ اند. برخی از این ساز و کارهای دائمی‌ شده به‌دنبال تمرکز زدایی از دلار آمریکا و افزایش اهمیت و نقش سایر ارزها هستند. در همین زمینه ظاهرا ترک‌ ها نیز برای حذف دلار از بخشی از تجارت خود با روسیه پیش‌ قدم شده‌ اند؛ به‌طوری‌ که چندی پیش رئیس‌ جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان طی دیدار با پوتین درباره پرداخت پول واردات انرژی روسیه به ارزهای دیگری به جز دلار آمریکا، گفت‌ و گو کرد. بلومبرگ به نقل از منابع آگاه گزارش کرد دو کشور سرگرم کار روی پیشنهادی برای تسویه مبادلات تجاری شامل قراردادهای انرژی به ارزهای ملی هستند؛ چنین اقدامی به آنکارا کمک خواهد کرد جلوی کاهش ذخایر ارزی خارجی خود را بگیرد.

روند تجارت ایران و روسیه

بر اساس اظهارات فرزین، رشد صادرات ایران به روسیه طی سال های اخیر بیشتر از میزان واردات از این کشور بوده است؛ به این معنا که تجارت با روسیه برای ایران سودآور است. همچنین با عضویت ایران در اتحادیه اورآسیا، تعرفه ۸۷ درصد کالاهای ایران، روسیه، قزاقستان و قرقیزستان صفر شده و میزان تجارت خارجی ایران رشد مجددی را تجربه خواهد کرد.

ظرفیت ۴۰ میلیارد دلاری کریدور شمال-جنوب

مورد دیگر که می‌تواند اقتصاد روسیه و ایران را بیش‌ از پیش به‌هم گره بزند، کریدور شمال-جنوب یا رهگذر بین‌ المللی شمال–جنوب است. این کریدور در حوزه همکاری‌ های اقتصادی ایران-روسیه، بسیار با اهمیت بوده که از دو دهه قبل، به‌طور رسمی توسط روس‌ ها پیشنهاد شده است؛ کریدوری که به‌گواه کارشناسان بین‌المللی، درصورت تکمیل از مسیرهای راهبردی نیم‌ کره‌ شرقی جهان خواهد بود. طول این رهگذر ۵۶۰۰ کیلومتر است که بخش اعظم آن، از مرزهای آبی و خاکی ایران عبور می کند.

این رهگذر بین‌ المللی در سال ۲۰۰۰ از سوی پوتین مطرح شد، مسیر مذکور که روسیه را به شبه‌ قاره هند متصل می‌ کند، جایگزین مسیر سنتی ارسال بار به روسیه از کانال سوئز است و زمان آن یک‌ سوم بازه زمانی مسیر سنتی گذشته است. درخصوص اهمیت رهگذر بین‌المللی شمال–جنوب طی سال گذشته برنامه‌ های افق همکاری بالای ۴۰میلیارد دلار میان روسیه و هند منعقد شده است. مقرر شده تا با سرمایه گذاری ۱.۶ میلیارد یورویی روسیه برای تکمیل خط ریل رشت-آستارا به عنوان حلقه مفقوده این دالان تجاری، این کریدور نهایتا تکمیل شود.

به رغم تلاش های برخی کشورهای همسایه برای توسعه کریدورهای موازی همچون کریدور میانی و ترانس خزر و غیره، با وقوع جنگ اوکراین بسیاری از این کریدورها که از دریای سیاه (محل تلاقی آتش روسیه و اوکراین)، عبور می کنند با ریسک های زیادی برای حمل مواجه هستند و همین امر سهولت حمل بار و ایمنی موجود در کریدور شمال-جنوب را دوچندان می کند

هر چند در کشورهای همسایه تلاش هایی برای راه اندازی و توسعه کریدورهای موازی همچون کریدور میانی و ترانس خزر و غیره صورت گرفته است، در پی جنگ اوکراین بسیاری از این کریدورها که از دریای سیاه (محل تلاقی آتش روسیه و اوکراین) عبور می کنند، با ریسک های زیادی را برای حمل بار مواجه هستند و همین امر سهولت حمل بار و ایمنی موجود در کریدور شمال-جنوب را دوچندان می کند.

نتیجه

با توجه به اثرات محدود کننده تحریم‌ ها در تجارت و سرمایه‌ گذاری ایران و روسیه، اقداماتی چون به کارگیری ارزهای ملی، ایجاد بانک مشترک و برقراری پیمان‌ های پولی می توان امید بیش تری به گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری و تسهیل واردات و صادرات کالا و خدمات بست.

افزون بر این، روسیه یک مقصد مهم صادراتی برای ایران به شمار می آید و پیمان پولی با این کشور نه تنها در تعاملات مالی دوجانبه بلکه به عنوان دروازه ورود به اوراسیا بسیار حایز اهمیت است. از این رو، عضویت مشترک ایران و روسیه در پیمان هایی چون شانگهای و اوراسیا نیز به توسعه تعاملات تجاری بر مبنای ارز محلی کمک فراوانی می کند.

وجود روابط سیاسی پایدار بین دو کشور، مسئله مهم دیگری است که وجود آن لازمه پایداری و توسعه پیمان‌های پولی است. در واقع کشورهایی می‌توانند از مزایای پیمان‌های پولی بهتر استفاده کنند که روابط مستحکم تری با یکدیگر داشته باشند و با وقوع تحولات سیاسی همانند تغییر دولت‌ها، روابط آن‌ها دستخوش تغییر جدی نشود. درنهایت با اجرای کامل این توافق پولی، یکی از مهم ترین چالش های تجارت خارجی ایران با شریک خارجی مهم آن (روسیه) که همان زیرساخت های مالی و مشکل انتقال پول است حل و فصل شده و روابط تجاری دو طرف بیش از پیش شکوفا خواهد شد.