بازار؛ گروه بین الملل: در پی عدم پذیرش استقلال کوزوو از سوی ایران، صربستان حسن نیت قوی نسبت به تهران پیدا کرده است و در حال حاضر در بخشی از اروپا که اغلب از آن به عنوان «خاورمیانه غرب» یاد می شود، صربستان با اکثریت مسیحی ارتدکس به بهترین دوست ایران تبدیل شده است.
ایران و صربستان، در یک بازه زمانی کوتاه، از دشمنی به دوستی تغییر رویکرد دادند. طی سال های جنگ بوسنی و هرزگوین و صربستان از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵، روابط سیاسی تهران و بلگراد به شدت دستخوش تنش و التهاب شد، در آن زمان ایران به بوسنی که درگیر جنگ با صربستان بود کمک می کرد و در آن برهه زمانی رژیم تحت امر اسلوبودان میلوشوویچ رئیس جمهوری وقت صربستان از نظر تهران یک رژیم نژاد پرست و مسوول کشتار جمعی مسلمانان به شمار می آمد.
اما عدم پذیرش استقلال کوزوو از صربستان در ۱۷ فوریه ۲۰۰۸ سبب دوستی عمیق میان تهران و بلگراد شده است. از دیدگاه ایران، کوزوو یک پاسگاه نظامی گری آمریکا است و استقلال آن هم در نتیجه گسترش تهاجم ناتو به شرق صورت گرفته است. متقابلا طی سال های جنگ اقتصادی اروپا و آمریکا علیه ایران و اتهام های غرب در خصوص حمایت نظامی ایران از روسیه که به وخامت در روابط ایران و اروپا منجر شده، صربستان همچنان به مسیر دوستی با ایران ادامه داده است که برای تهران بسیار ارزشمند است.
در واقع می توان گفت که صربستان با رویگردانی از اجرای تحریم ها علیه ایران و اقداماتی چون عادی سازی روابط خود با سوریه علنا جدایی خود از اجماع اروپایی را نشان داده است، هرچند که به رغم نزدیکی های سیاسی میان تهران و بلگراد به دلیل پایبندی قوی بانک های صرب به تحریم‌های غربی علیه ایران روابط اقتصادی دو کشور در مدار رشد قرار نگرفته است. از زمان خروج دولت آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، صربستان که از سال ۲۰۱۲ نامزد عضویت در اتحادیه اروپایی است، در برقراری رابطه تجاری و اقتصادی با ایران، محتاط عمل کرده است.
اخیرا دراگومیر راشویچ سرپرست هیئت تجاری صربستان در سفر اخیر خود به تهران گفته است: «صربستان تبدیل به پلی میان ایران و اروپا شده و دروازه‌ای برای ورود کالاها و بازرگانان ایرانی به اروپای غربی خواهد شد.»
با توجه به هم مرز بودن صربستان با چندین کشور اروپایی، بلگراد می تواند به عنوان هاب صادرات ایران به اروپا نقش آفرینی کند، هرچند که به بار نشستن این موضوع نیازمند برنامه ریزی برای کاهش هزینه حمل و نقل و جابه جایی کالا با هدف صادرات کالاهای ایرانی با قیمت رقابتی است که بتواند از پس رقبای قدری چون برزیل، چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و امارات متحده عربی در این کشور اروپایی برآید
صربستان به لحاظ استراتژیک برای ایران حایز اهمیت است. این کشور با مجارستان در شمال، رومانی و بلغارستان در شرق، مقدونیه شمالی و مونته‌نگرو و کوزوو در جنوب، کرواسی و بوسنی و هرزگوین در غرب هم‌مرز است. با توجه به هم مرز بودن این کشور با سایر کشورهای اروپایی، بلگراد می تواند به عنوان هاب صادرات ایران به اروپا نقش آفرینی کند، هرچند که به بار نشستن این موضوع نیازمند برنامه ریزی برای کاهش هزینه حمل و نقل و جابه جایی کالا با هدف صادرات کالاهای ایرانی با قیمت رقابتی است که بتواند از پس رقبای قدری چون برزیل، چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و امارات متحده عربی در این کشور اروپایی برآید.
به عنوان مثال، ترکیه با تقویت و تداوم تعاملات اقتصادی با کشوهای بالکان همچون صربستان توانسته حجم تجارت یک میلیارد و ۷۳۰ میلیون یورو را با این کشور در سال ۲۰۲۲ رقم زند.
بر همین اساس، واردات صربستان از ترکیه نیز با ۴۳ درصد افزایش در سال گذشته میلادی به یک میلیارد و ۴۴۲ میلیون دلار رسیده است و بیش از ۷۰۰ شرکت ترکیه‌ای در حوزه‌هایی چون نساجی، مواد غذایی و کشاورزی مشغول به کار در صربستان هستند. توافق تجارت آزاد بین دو کشور در سال ۲۰۰۹ نقش بی بدیلی در توسعه مناسبات اقتصادی ترکیه با صربستان داشته است.
اما موقعیت استراتژیک ایران توجه صربستان را به خود جلب می کند زیرا همسایگی ایران با ۱۵ کشور نیز برای صربستان یک فرصت برای صربستان محسوب می شود تا به کشورهای حاشیه خلیج فارس، قفقاز و آسیای مرکزی متصل شده و اقدام به صادرات کالا کند، لذا همکاری ایران و صربستان، انتفاع مالی دوجانبه را در پی دارد.
چند و چون تجارت ایران و صربستان
بر اساس اطلاعات منتشره از سوی اداره آمار جمهوری صربستان در بازه زمانی ژانویه تا دسامبر ۲۰۲۲، مجموع حجم تجارت خارجی صربستان با جمهوری اسلامی ایران بالغ بر ۶۲.۱ میلیون دلار بوده است که با توجه به مبادلات تجاری ۵۰.۸ میلیون دلاری دو کشور در سال ۲۰۲۱، افزایش ۲۲.۲۴ درصدی را به ثبت رسانده است. میزان صادرات صربستان به ایران در سال ۲۰۲۲ معادل ۲.۹ میلیون دلار و واردات این کشور از ایران معادل ۵۹.۲ میلیون دلار بوده است.
در سال ۲۰۲۰ مجموع مبادلات تجاری دو کشور تنها ۲۳.۶ میلیون دلار بود. صادرات صربستان به ایران در سال ۲۰۲۱ تنها ۳ میلیون دلار بوده، در حالی که واردات نسبت به سال قبل ۱۸۷.۹ درصد افزایش داشته است.
حجم روابط تجاری دو طرف در سال ۲۰۱۸ به رقم مطلوب ۲۰۰ میلیون دلار در سال رسیده بود، اما شوربختانه تحریم‌های آمریکا، خروج این کشور از برجام و پاندمی کرونا موجب کاهش چندین برابری تعاملات تجاری میان دو طرف شده است.
ظروف شیشه‌ای، مواد پتروشیمی مانند پلی استیرن، پلی اتیلن، هیدروکسید سدیم و سولفور سدیم و بعضی از خوراکی‌ها و انواع خشکبار از جمله مهم‌ترین کالاهای صادراتی است که به صورت متمرکز از ایران به صربستان صادر شده است. عمده واردات ایران از صربستان ماشین آلات، قطعات خودرو، مواد غذایی و محصولات صنعتی است.
بخش زیادی از کود فسفاته ایران از صربستان تهیه می‌شود و باتوجه به حجم بالای تولید اوره در ایران، تهاتر کود فسفاته با کود اوره جهت تامین نیازهای کشاورزی و واردات کنجاله سویا، ذرت و گوشت برای بازار داخلی و فروش محصولات پتروشیمی و مشتقات پایه نفتی به این کشور شرق اروپا می تواند آسیب پذیری کشور در برابر فشارهای غربی راکمتر کرده و موجب احصای پتانسیل واردات و صادرات دوجانبه شود
از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از کود فسفاته ایران از صربستان تهیه می‌شود و باتوجه به حجم بالای تولید اوره در ایران، تهاتر کود فسفاته با کود اوره جهت تامین نیازهای کشاورزی و واردات کنجاله سویا، ذرت و گوشت برای بازار داخلی و فروش محصولات پتروشیمی و مشتقات پایه نفتی به این کشور شرق اروپا می تواند علاوه بر تامین نیازهای ایران در بحبوحه تحریم ها، آسیب پذیری کشور در برابر فشارهای غربی راکمتر کرده و موجب احصای پتانسیل واردات و صادرات میان دو طرف شود. در ضمن لازم به ذکر است که با توجه به جنگ در اوکراین و اختلال در ارسال نفت روسیه به اروپا، صربستان به دنبال واردات نفت و کودهای شیمیایی از ایران و صادرات گندم خود به این کشور است که ایران می تواند در این زمینه کمک شایانی به صربستان کند.
کشاورزی، گردشگری سلامت و پتروشیمی حوزه های جذاب تعاملات اقتصادی تهران و بلگراد
برخورداری صربستان از دانش فنی مدرن در خصوص دانه بذر، می تواند کمک شایانی به ایران برای دریافت بذرهای مورد نیاز و بومی سازی آن ها با هدف رونق بخشیدن و مدرن سازی صنعت کشت و زراعت کشور باشد.
به طو کلی استفاده از دانش فنی و فناوری صربستان در حوزه تولید بذر سویا، کلزا و ذرت با هدف واردات بذور و صادرات محصولات نهایی کشاورزی برای ایران که با بحران خشکسالی و کم آبی مواجه است و نیاز به واردات گسترده کالاهای اساسی چون غلات، روغن، کنجاله و ذرت دارد بسیار ضروری است.
هم چنین با توجه به تولیدات کشاورزی ۱۳۰ میلیون تنی در ایران ترسیم یک نقشه راه در حوزه تجارت کشاورزی بین دو کشور و همکاری های کشاورزی از طریق تهاتر می تواند سود فراوانی را عاید تهران و بلگراد کند.
بر همین اساس، راه اندازی میز دائم شرکت های دانش بنیان با کشور صربستان با هدف موفقیت در تولید و صادرات بذر می تواند اقدامی مهم در توسعه فعالیت های زراعی مشترک باشد و این در حالی است که لاین بذر و نهال کشت و صنعت در حال راه‌اندازی است و ایران تولید بذر مورد نیاز خود است.
اما کشاورزی تنها حوزه سودآور برای تعاملات دوجانبه نیست و زمینه هایی چون محصولات نفت و پتروشیمی و همچنین خدمات با استاندارد بالا و قیمت مناسب گردشگری سلامت نیز می تواند پیوندهای اقتصادی محکمی میان تهران و بلگراد ایجاد کند.
پیش تر یک هیات صرب با حضور در پانزدهمین نمایشگاه ایران پلاست خواستار افزایش واردات محصولات پتروشیمی از ایران شده بود. البته ایران نیز به دنبال توسعه محصولات پتروشیمی خصوصا پلیمری به اروپا است و قصد دارد برنامه افزایش تولید محصولات پلیمری را از ۹ میلیون تن کنونی به ۲۱ میلیون تن در سال ۱۴۰۵ برساند.
صربستان برای تکمیل زنجیره صنعت خود به واردات مواد اولیه خصوصا مواد اولیه پلاستیک، افزودنی‌های تولید پلاستیک و همچنین محصولات نهایی نیاز دارد که با توجه به سبد متنوع محصولات پتروشیمی ایران، فرصت مناسبی برای تعامل در این زمینه فراهم است
صربستان برای تکمیل زنجیره صنعت خود به واردات مواد اولیه خصوصا مواد اولیه پلاستیک، افزودنی‌های تولید پلاستیک و همچنین محصولات نهایی نیاز دارد که با توجه به سبد متنوع محصولات پتروشیمی ایران، فرصت مناسبی برای تعامل در این زمینه فراهم است. حتی سفیر صربستان در تهران دراگان تودوروویچ، ایران را کشوری قدرتمند در حوزه صنعت پتروشیمی خوانده است.
مشکلات بانکی، موانع گمرکی و تعرفه بالای کالاهای ایرانی سد اصلی توسعه تجارت تهران و بلگراد است، تا جایی که بخش خصوصی ایران خواستار کاهش این تعرفه ها شده است.
افزون بر این، صرب‌ها به سرمایه گذاری های مشترک در خصوص تولید دوجانبه محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و تجهیزات پزشکی با ایران علاقه نشان داده اند و محصولات نانو و داروهای نوترکیب ایرانی از سایر محصولات مورد علاقه صرب ها برای واردات است و در صورت امضا توافق تجارت آزاد مسیر صادرات محصولات دارویی به صربستان بسیار هموار خواهد شد.
مهر ماه گذشته نیز مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ایران سید امیر برهانی‌نایینی اعلام کرد که صربستان یک میلیون یورو فاینانس برای صادرات قطعات ماشین آلات صنعتی به ایران اختصاص داده است، امری که می تواند در زمینه هایی همچون صادرات محصولات پتروشیمی و پلاستیکی ایران به صربستان نیز پیاده سازی و اجرا شود.
نتیجه
موانع بانکی و ارائه راهکارهای گمرکی، حمل و نقل و بازاریابی محصولات ایران در صربستان و مشکلات اخذ ویزا برای فعالان اقتصادی نیز از جمله مهم ترین چالش های پیش رو در گسترش مراودات تجاری دو جانبه است.
در خصوص محدودیت‌های موجود در زمینه نقل و انتقالات مالی و پولی میان ایران و صربستان، میتوان از ظرفیت برخی بانک‌های ایران که با محدودیت‌های کمتری از نظر تحریم مواجه هستند، استفاده کرد. افزون بر این تهاتر کالا یا حذف دلار از تبادلات تجاری ایران و صربستان و جایگزینی ریال ایران یا دینار صربستان نیز راهکار دیگری است که میتوان برای حل مشکلات مالی و پولی اندیشید.
در نهایت باید گفت که فقدان یک استراتژی قوی اقتصادی از سوی ایران در کشورهای بالکان خصوصا صربستان باعث شده تا علی رغم پتانسیل قوی برای صادرات نتواند سهم خود را از بازارهای این کشور گسترش دهد و به واسطه عدم احیای برجام و سخت گیری های بانک های صربستانی در نقل و انتقالات پولی و تعاملات مالی با ایران از کشورهایی چون ترکیه و امارات در این قافله عقب بماند، حال آن که تنها تعدد محصولات پتروشیمی ایران می تواند حجم زیادی از بازارهای صربستان را از آن خود کند.
نظر شما