بازار؛ گروه استان ها: کمتر از یک هفته گذشته و بر اثر وقوع بارندگی در مناطق شرقی گلستان بار دیگر شاهد سیلاب در این استان شمالی بودیم. ثبت بیش از ۷۰ میلی متر بارندگی در برخی از مناطق کوهپایه‌ای شرق گلستان، وجود سازه‌های غیراستاندارد در رودخانه‌ها و همچنین دست اندازی‌های غیراصولی در بستر و حریم رودخانه‌های استان گلستان سبب شد تا علاوه بر جان باختن دو تن از اهالی شهرستان‌های کلاله و گالیکش، شاهد بروز خسارت حدود سه هزار میلیارد ریالی به زیرساخت‌ها و تاسیسات خدماتی شرق گلستان باشیم.
در همین راستا با «سید محسن حسینی»، عضو هیئت مشورتی استاندار گلستان، مدیرعامل سابق شرکت آب منطقه‌ای و یکی از محققان مطرح حوزه سیلاب در استان گلستان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه خواهد آمد.
* در حوزه مدیریت سیلاب و کنترل نزولات آسمانی، شهرهای گلستان چه وضعیتی دارند؟
حدود ۳۶ شهر در استان گلستان وجود دارد که تعدادی انگشت شماری از این شهرها را شهرهای بزرگ و بسیاری از آنها را شهرهای کوچک تشکیل می‌دهد. همه این شهرها در معرض سیلاب قرار دارند، برخی از این شهرها به سبب شکل و توپوگرافی محل استقرار و نداشتن زهکش در معرض سیلاب بوده و تعدادی هم علاوه بر موقعیت مکانی، به سبب باران‌های بالادست مستعد سیل هستند.
* یکی از عوامل موثر در مدیریت سیلاب، توجه به ویژگی های توپوگرافی شهرها است؛ در این خصوص و با توجه به ویژگی‌های زمین شناختی شهرها، چه اقداماتی را می توان اجرا کرد؟
برای شهرهایی که در معرض تهدید بارش‌های سیل آسا از مناطق بالادست هستند، باید مطالعات آبخیزداری انجام دهیم و راهکارهایی برای تخلیه بارش و کم خطرسازی اجرایی شود. به عنوان مثال در شهر گرگان چهار رودخانه زیارت، انجیراب، النگدره و توشن وجود دارد که در مواقع بارش‌های شدید در مناطق بالادست، می توانند همچون زهکش آب را به مناطق پایین دست مرکز استان منتقل کند. البته احداث سیل بُرها و طراحی آنها برای خروج بارندگی‌های بسیار شدیدتر و یا جمع آوری نزولات آسمانی هم می‌تواند کمک بسزایی در مدیریت سیلاب در گرگان داشته باشد.
همچنین می‌توانیم با ایجاد چاه‌های جاذب جدید، ایجاد پیاده‌روهایی با پازل‌های خشکه‌چین و با مهندسی پیاده‌روها رواناب ها را به پای درختان و فضای سبز شهرها هدایت کنیم. همچنین می‌توانیم از آسفالت‌های اسفنجی برای جذب آب باران استفاده کنیم یا با تغییر شیب آسفالت‌ها به سمت مرکز خیابان‌ها و حفر بلوارهای عمقی در وسط خیابان‌های عریض، نسبت به جذب و ذخیره‌سازی آب باران اقدام کنیم.
در برخی از شهرهای استان به موضوع اختلاف ارتفاع توجه چندانی نشده و توسعه شهرها بدون توجه به این موضوع شکل گرفته است
با این راهکارها علاوه بر ذخیره‌سازی آب، میزان آب مصرفی برای آبیاری فضای سبز بلوارها به شکل مشهودی کاهش خواهد یافت. تعدادی از شهرهای گلستان هم دارای اختلاف و ارتفاع زیادی هستند؛ در این شهرها می‌توانیم در مناطق پست و چاله‌ها، اقدام به ایجاد پارک و فضای سبز کنیم و آب مازاد باران را به این مناطق هدایت کرده تا آب مازاد، جذب زمین شده و یا با ایجاد چاه‌های جاذب ذخیره سازی مناسب آب انجام شود.
این به اختلاف ارتفاع هم مرتبط است؟
در برخی از شهرهای استان به موضوع اختلاف ارتفاع توجه چندانی نشده و توسعه شهرها بدون توجه به این موضوع شکل گرفته است؛ به عنوان مثال در شهرهای گنبدکاووس، گمیشان و آق‌قلا شاهد توسعه شهرها در مناطقی هستیم که قبلاً به عنوان مسیل و محل گذار آب به سمت دریا بوده است.
نمونه بارز کم توجهی به این مسئله در شهر آق‌قلا نمایان است. شهر آق قلا قدمتی حدود ۱۰۰ سال دارد و در گذشته صرفاً بخشی از نایب الحکومه استرآباد بوده است که چند قلعه و بارو در آنجا استقرار داشت و ترکمن‌ها در شمال گرگانرود به صورت عشایری زندگی می‌کردند.
زندگی کوچ رو به ترکمن‌ها این فرصت را می‌داد که در صورت بروز سیل خانه و کاشانه خود را جمع و به تپه ماهورهای منطقه بروند و پس از فروکش کردن سیل و پس از سیراب شدن مراتع به مناطق شمالی گرگانرود برمی گشتند و اینگونه از تبعات سیل در امان بودند اما با تغییر شکل زندگی ترکمن‌ها و یکجانشینی آنها در مناطق شمالی گرگانرود بروز سیل‌های خسارت زا در منطقه افزایش یافت.
به عنوان مثال در سال ۱۳۷۲ در مناطق شمالی گرگانرود در شهر آق قلا شاهد بروز سیل بودیم اما با توجه به آنکه بافت مسکونی کمتری در این مناطق وجود داشت خسارت چندانی ایجاد نشد؛ اما در سال ۱۳۹۸ آبگرفتگی و سیل در مناطق شمالی گرگانرود خسارت‌های هنگفتی را به بار آورد. علاوه بر توسعه سکونتگاه‌ها در داخل مسیل‌ها، برخی رخدادهای فنی مهندسی مانند ایجاد کمربندی در ضلع غربی آق قلا هم به تشدید خسارت‌ها در سیلاب سال ۹۸ کمک کرد.
در شهر گمیش تپه هم همین رخداد اتفاق افتاد، شهر تاریخی گمیش تپه بر روی تپه باریک و طویلی بنا شده بود و اهالی منطقه معمولاً به سبب طغیان گرگانرود یا پیشرفت آب دریا تجربه سیلاب زیادی در پیرامون خود داشتند تا جایی که این منطقه به آبسکون شهرت داشت. در سیل سال ۱۳۹۸ فقط ۲۵ درصد خانه‌های گمیش تپه دچار سیلاب شد. مناطقی که در سال‌های اخیر رشد و نمو داشتند و حدود ۷۵ درصد شهر که در زمره بافت تاریخی و قدیمی گمیشان بود از سیل در امان بود. مناطق سیل زده گمیشان در بستر مسیل قدیمی این شهر واقع بودند، مسیلی که از یلمه خندان آق قلا به سمت دریا ادامه داشت و در برخی مواقع عرض آن حدود ۶ کیلومتر بود.
*در برخی محافل عمومی و تخصصی صحبت از افزایش بارندگی‌های گلستان در پاییز و زمستان است، آیا این بارش‌ها خطرآفرین هستند؟
هواشناسی پیش بینی کرده است که بارش در کشور از حد نرمال بیشتر است و این فرایند در مناطق شمالی کمی بیشتر از متوسط رشد بارندگی در کشور خواهد بود. باید با استناد به این موضوع از هم اکنون به فکر مدیریت سیلاب و منابع آبی باشیم. دستگاه‌های متولی باید وارد میدان شوند، حدود هزار پل در مسیرهای اصلی و فرعی گلستان وجود دارد که باید بالادست، پایین دست و زیر این پل‌ها توسط نیروهای راهداری تخلیه شود.
شرکت آب منطقه ای فرایند لایروبی رودخانه‌ها را تشدید کند، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها باید به مقوله لایروبی رودها در داخل شهرها و روستاها همت بیشتری بگمارند و با روش‌های مناسب به مردم هشدار دهند تا خود را آماده وقوع سیل کنند.
نیروهای هلال احمر باید از هم اکنون نقاط امن را شناسایی کنند. شهرداری‌ها باید به سراغ اقداماتی که موجب افزایش جذب رواناب ها می شود، بروند. شهرک‌های صنعتی واحدهای مرغداری و دیگر واحدهای تولیدی باید خود را مهیای مقابله با این رخدادهای طبیعی کنند. به عنوان مثال در سال ۱۳۹۸ اهالی روستای حاجی آباد دشت در کردکوی برای در امان ماندن از سیل دور روستا دایک احداث کردند و با این روش خسارت‌های سیل را به حداقل رساندند.
براساس داده‌های هواشناسی امسال احتمال سیل وجود دارد
باید از هم اکنون به فکر آموزش باشیم؛ یکسری از کارهای پیشگیرانه بر عهده مردم و برخی هم بر عهده هلال احمر و نهادهای صلیب سرخ قرار دارد. به عنوان مثال مردم باید بدانند که پس از وقوع سیل باید در چه مناطقی به عنوان مناطق امن بروند و یا چگونه خود را پیامدهای آلایندگی سیلاب‌ها در امان بدانند.
* و اما کلام آخر؟
ما حدود سه هزار و ۲۰۰ کیلومتر رودخانه در گلستان داریم که ۷۰۰ کیلومتر از آن از داخل شهر و روستاها عبور می‌کند و هزاران نفر از اهالی این استان در حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کنند. جوامع پیرامونی این رودخانه‌ها باید بدانند که نسبت به رودخانه چه وظایفی دارند و چه خطراتی آنها را تهدید می‌کند. رودخانه نباید محلی برای دفن زباله‌ها تبدیل شود، باید با بسیج دهیاری‌ها و آموزش‌های منظم اهالی روستانشین حاشیه رودخانه‌ها را نسبت به خطرات سیل آگاه کنیم.
براساس داده‌های هواشناسی امسال احتمال سیل وجود دارد؛ در حال حاضر که هنوز فرصت داریم باید علاوه بر اقدامات حوزه فرهنگی نسبت به اقدامات فنی مهندسی و سدسازی توجه بیشتری کنیم. همه دستگاه‌های متولی باید در حوزه‌های وابسته به خودشان فعالیت‌های پیشگیرانه را در دستور کار قرار دهند.
نظر شما