بازار؛ بین‌الملل: اخیرا بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران اعلام کرده است که کشور با تولید حدود ۳۳ میلیون تن فولاد در سال در بین ۱۰ کشور نخست تولیدکننده فولاد قرار دارد.
امروزه تولید و مصرف فولاد یا همان فلز حامی محیط زیست یکی از شاخصه های اصلی توسعه یافتگی کشورها و جوامع مختلف به شمار می رود که این صنعت در بخش‌هایی نظیر صنعت ساختمان، تجهیزات مکانیکی، محصولات فلزی، صنعت حمل و نقل، خودروسازی، لوازم خانگی و... مورد استفاده قرار می گیرد.
بنا به گزارش انجمن جهانی فولاد، از سال ۲۰۱۶ تا سال ۲۰۲۲ ظرفیت فولادسازی در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (شامل کانادا، مکزیک، ژاپن، کره، دانمارک، نروژ، ترکیه و آمریکا) با کاهش مواجه شد؛ در حالی که ظرفیت کلی آسیا نیز تقریباً ثابت ماند. در حوزه آ.سه آن، رشد ظرفیت بسیار سریع و فراتر از تقاضای منطقه‌ای در مقایسه با سایر مناطق در آسیا که رشد متوسط تر است، مشاهده شد. خاورمیانه و آفریقا نیز رشد قابل توجهی در ظرفیت داشتند، هرچند قاره سیاه، سطوح نسبتاً پایینی را نشان داد. اما در میان کشورهای منطقه، ایران اخیراً به لحاظ تولید فولاد رشد کرده و در میان ۱۰ کشور نخست تولید کننده فولاد قرار گرفته است.
این در حالی است که به سبب شرایط فعلی و چالش‌های موجود در حوزه تولید فولاد در کشور، با وجود ۴۵ میلیون تن ظرفیت نصب شده آماده کار، یک سوم از ظرفیت ایجاد شده قابل بهره‌برداری نیست.
ایران از سال ۲۰۱۸ میلادی تا ۲۰۲۲ میلادی دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان به شمار می‌آمده است، اما در نیم سال نخست سال جاری میلادی در جایگاه هشتمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان قرار گرفته و برزیل و ترکیه به ترتیب رتبه‌های ۹ و ۱۰ و چین، هند، ژاپن، آمریکا، روسیه، کره جنوبی و آلمان همچنان رتبه‌های یک تا هفت تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده‌اند
گفتنی است ایران از سال ۲۰۱۸ میلادی تا ۲۰۲۲ میلادی دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان به شمار می‌آمده است، اما در نیم سال نخست سال جاری میلادی در جایگاه هشتمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان قرار گرفته و برزیل و ترکیه به ترتیب رتبه‌های ۹ و ۱۰ و چین، هند، ژاپن، آمریکا، روسیه، کره جنوبی و آلمان همچنان رتبه‌های یک تا هفت تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده‌اند.
بنا بر آمار انجمن جهانی فولاد در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳، ۹۴۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن فولاد در جهان تولید شد. حجم تولید جهانی در این مدت از سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱.۱ کمتر بوده است. تولید چین نیز در نیم‌سال اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۱.۳ درصدی به ۵۳۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن رسید.
تولید فولاد هند و روسیه نیز همچون چین و ایران در این مدت نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد مثبت داشت؛ اما دیگر کشورهایی که در فهرست ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان قرار دارند، نیمه اول سال جاری میلادی را با کاهش تولید نسبت به نیمه اول پارسال این سال سپری کردند.
بر اساس گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، مجموع صادرات آهن و فولادکشور در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل، ۵.۸ درصد (بیش از ۷۰۰ هزار تن با برآورد تقریبی ۳۵۰ میلیون دلار) کاهش یافته و از ۱۲.۱ میلیون تن به ۱۱.۴ میلیون تن رسیده است.
در همین راستا، مرداد ماه سال جاری، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) اعلام کرد که صادرات وزنی و ارزشی زنجیره فولاد در چهار ماهه نخست ۱۴۰۲ به ترتیب ۱۴۰ درصد و ۳۶ درصد افزایش یافت. بر این اساس، از ابتدای فروردین تا پایان تیر امسال، افزون بر ۱۰ میلیون و ۹۲۳ هزار تن انواع محصولات زنجیره فولاد به ارزش بیش از ۲ میلیارد و ۶۹۳ میلیون دلار صادر شد. این رقم در مدت مشابه سال ۱۴۰۱، نزدیک به چهار میلیون و ۵۵۷ هزار و ۲۰۵ تن به ارزش یک میلیارد و ۹۷۷ هزار دلار بود.
از این میزان، بیشترین حجم صادرات به مقصد چین با حدود ۶ میلیون و ۷۱۱ هزار تن به ارزش حدود یک میلیارد دلار (۶۱ درصد حجمی و ۳۷ درصد ارزشی) و کمترین صادرات به مقصد عراق با حجم حدود یک میلیون و ۴۷۵ هزار تن به ارزش ۴۹۶ هزار و ۹۳۰ هزار دلار (۱۳ درصد وزنی و ۱۸ درصد ارزشی) بوده است. در حال حاضر، چین، عراق، انونزی، تایلند و امارات خریداران اصلی محصولات فولادی کشور هستند.
در سال ۱۳۸۵ تولید فولاد سالانه کشور ۹ میلیون تن بود و میزان مصرف سرانه ۲۰ میلیون تن بوده که ایران را به ناچار در زمره کشورهای وارد کننده فولاد قرار می داده است، اما طی ۱۷ سال گذشته تولید فولاد در کشور به ۳۳ میلیون تن رسیده است و میزان نیاز داخلی ۱۵ تا ۱۶ میلیون تن است.
ترکیه و روسیه رقبای ایران در صادرات جهانی فولاد
طی ۲ سال گذشته، افزایش بهای شمش و محصولات فولادی در بازارهای اروپا و سرایت آن به سایر بازارها و حمله روسیه به اوکراین زمینه را برای تولیدکنندگان فولاد فراهم کرد تا بر سهم خود در بازارهای بین‌المللی بیفزایند و سود قابل ملاحظه‌ای در دوران صعود قیمت‌ها کسب کنند و در این بین فولادسازان ترکیه بیشترین در زمره این گوه قرار گرفتند، هر چند که به سبب زلزله در این کشور که سبب آسیب هایی به عمده شرکت های فولادی ترکیه واقع در غرب این کشور شد، میزان صادرات این کالای استراتژیک در ترکیه نیز با چالش هایی مواجه شد.
به طور کلی، ترکیه برخلاف ایران، بدون داشتن معادن و سنگ آهن و با تکیه بر تأمین فولاد پایه با خرید قراضه آهن به عنوان بزرگ‌ترین وارد کننده قراضه آهن در جهان تبدیل به یکی از قطب‌های تولید فولاد در جهان شده است. ترکیه سالانه حدود ۲۲ تا ۲۵ میلیون تن قراضه آهن وارد می‌کند که حدود نیمی از آن از آمریکا وارد می‌شود و این همسایه شمال غربی ایران با تولید متوسط ۳۵ تا ۴۰ میلیون تن در طول سه سال گذشته جزو رتبه‌های برتر در تولید فولاد است و معمولا در این عرصه شانه به شانه برزیل پیش رفته است.
ترکیه حداقل یک‌پنجم از فولاد و خوراک محصولات پایین‌دستی مورد نیاز بازار اروپا را تامین می‌کند که این رقم حجم بسیار بالایی است و عددی بین ۲۱ تا ۲۳ درصد می‌شود و به این ترتیب ایران در اروپا بازار هدفی ندارد. نکته تامل برانگیز این است که ترکیه با قیمت‌های جهانی انرژی که در حدود ۱۰ برابر قیمت حامل‌های انرژی در ایران است دست به تولید می‌زند
یکی از محصولات صادراتی ترکیه میلگرد است که به کشورهای همسایه، شمال آفریقا و حاشیه خلیج‌فارس ارسال می‌شود که اتفاقا این بخش جزء بازارهای سنتی ایران هم است. این کشور حداقل یک‌پنجم از فولاد و خوراک محصولات پایین‌دستی مورد نیاز بازار اروپا را تامین می‌کند که این رقم حجم بسیار بالایی است و عددی بین ۲۱ تا ۲۳ درصد می‌شود و به این ترتیب ایران در اروپا بازار هدفی ندارد. نکته تامل برانگیز این است که ترکیه با قیمت‌های جهانی انرژی که در حدود ۱۰ برابر قیمت حامل‌های انرژی در ایران است دست به تولید می‌زند.
افزون بر این، روس ها با ایجاد تخفیف ۴۰ تا ۵۰ دلاری در محصولات فولادی خود در مقایسه با تولیدات فولاد ایرانی نیز سبب افت صادرات فولادی ایران شده اند.
در واقع روسیه با حجم تولید زیاد محصولات فولادی تلاش داشته تا عنوان یک کشور تحریمی بخشی از بازارهای هدف صادراتی را از آن خود کند و علیرغم اینکه ایران سال‌ها در تحریم بود و به سختی و با هزینه زیاد توانسته بود بازار صادراتی محدودی برای خود فراهم کند و روش جدیدی برای نقل و انتقالات مالی، پولی و کالایی خود بیابد به یکباره بازار روسیه را در کنار خود دیده است.
اما به جز حضور رقبا در عرصه صادرات فولاد برای ایران، افزایش قیمت حامل‌های انرژی، حذف ارز ترجیحی، کاهش منابع تامین مواد اولیه و عوامل دیگری مانند افزایش دستمزدها، تورم شدید، تغییر مقررات، وضع عوارض صادراتی، فقدان زیرساخت حمل‌ونقل، بحران بی‌آبی و کمبود برق و گاز عمده چالش‌های تولید در حوزه فولاد در کشور به شمار می‌آیند.
افزون بر این، خام فروشی و صادرات شمش ارزان و با کیفیت از ایران به زیر قیمت های جهانی سبب شده تا عملاً ارزش‌افزوده کشور دو دستی تحویل تجار خارجی شده و صادرات ارزان مواد اولیه شامل شمش، بیلت، بلوم و اسلب موجب تحریم صادرات محصولات نهایی فولاد ایران از سمت‌وسوی تجار خارجی و کشورهای همسایه خصوصا کشورهای حاشیه خلیج فارس شده است. عقب ماندگی کشور در ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت فولاد، زیرساخت قدیمی و فقدان فنّاوری روز در تجهیزات این حوزه نیز به چالش‌های موجود دامن زده است.
بارقه های جدید امید در صنعت فولاد ایران به رغم کاستی ها و چالش ها
روسیه و اوکراین و حتی سایر کشورهای حوزه سی‌آی‌اس در ارزان‌فروشی فولاد رقابت می‌کنند تا جایی که بهای شمش فولاد دریای سیاه بعضا از قیمت صادراتی ایران کمتر شده است. همچنین قیمت فروش شمش در بازار داخلی با احتساب دلار مبادله‌ای یا به قیمت صادرات رسیده یا اندکی از آن بیشتر شده است که نشان می‌دهد اوضاع کلی صنعت فولاد ایران به‌رغم محدودیت‌های انرژی با محوریت برق خوب به نظر می‌رسد.
هم چنین جرقه‌های رشد بهای نفت و نوسان قیمت برنت نزدیک به ۸۵ دلار محرک مهمی برای بالا نگه داشتن قیمت تمام‌شده فولاد باشد. اگرچه بهای سنگ‌آهن و حامل‌های انرژی باز هم به ابهام در قیمت‌های نهایی آهن‌آلات در جهان منتهی شده است.
در شرق آسیا زمان اوج تقاضای فصلی محصولات فولادی، روزهای سرد سال است و همین واقعیت می‌تواند تکانه‌های کوچک و بزرگی از رشد تقاضا را در آینده موجب شود. از همین رو ممکن است که گشایش جدیدی برای محموله‌های فولاد ایرانی به شرق آسیا در ماه‌های آتی سال حاصل شود
این موضوع را نیز نباید نادیده گرفت که در شرق آسیا زمان اوج تقاضای فصلی محصولات فولادی، روزهای سرد سال است و همین واقعیت می‌تواند تکانه‌های کوچک و بزرگی از رشد تقاضا را در آینده موجب شود. از همین رو ممکن است که گشایش جدیدی برای محموله‌های فولاد ایرانی به شرق آسیا در ماه‌های آتی سال حاصل شود.
هم چنین توافق ایران و عربستان و بالطبع سایر کشورهای حوزه خلیح فارس برای تلطیف روابط و عضویت دایم ایران در سازمان بریکس را نباید نادیده گرفت که به خودی خود می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات بیشتر ایران با کشورهای منطقه باشد. به عنوان مثال، تجارت ایران با عربستان در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۱هزار دلار بود که این عدد پس از بهبود روابط سیاسی به ۱۵ میلیون دلار رسیده است که با ازسرگیری روابط میان دو کشور می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال‌های آینده میزان مبادلات طرفین در حوزه صادرات فولاد رشد چشمگیری به همراه داشته باشد.
برای نمونه، سال گذشته بیش از ۳۰هزار تن شمش فولاد به ارزش بیش از ۱۴ میلیون و ۲۰۷هزار دلار به عربستان سعودی صادر شده بود که سهم بسیار بالایی در آغاز صادرات ایران به این کشور داشت و این آمار در سال جدید می‌تواند رقم بالاتری را به خود اختصاص دهد و به اعتقاد کارشناسان، ایران این فرصت را دارد که با توجه به تقاضای عربستان برای پروژه‌های زیرساختی خود، حدود ۲میلیون تن فولاد به این کشور صادر کند.
عضویت ایران در بریکس یکی از عوامل مهم دیگری به شمار می‌رود که می‌تواند بر بازارهای صادراتی فولاد ایران نیز تاثیرگذار باشد و بدون شک اهداف بریکس می‌تواند راهگشای بازارهای ایران به جهان باشد که در این زمینه قطعا بازار فولاد ایران نیز می‌تواند راهی پایدار برای خود بگشاید.
نتیجه
به رغم چالش های بزرگ داخلی در حوزه صنعت فولاد خصوصا کمبود منابع اولیه، قطعی برق و گاز و فقدان زیرساخت و حضور رقبایی چون ترکیه و روسیه که بازارهای فولاد ایران را تهدید می کند، اما باید در نظر داشت که ایران فارغ از حضور این رقبا به واسطه تحریم ها برای ارسال سبد صادراتی فولاد خود به اروپا با مشکلات فراوانی روبروست که بخش عمده ای از آن ناشی از عدم احیای برجام است و بنابراین با توجه به شرایط فعلی برجام بهترین گزینه تمرکز بر بازارهای آسیای و همسایگان است که به لحاظ لجستیک و حمل و نقل مسیر صادرات به آن ها هموارتر است.
هم چنین با عضویت ایران در بریکس و تلطیف روابط تهران و ریاض و نیاز مبرم عربستان به واردات فولاد برای تامین مواد موردنیاز ساخت و سازهای گسترده در پروژه های عمرانی خود و حجم قابل توجه صادرات فولاد ایران به این کشور در مدت کوتاهی پس از بهبود روابط می توان بیش تر به آینده صنعت فولاد کشور امید بست.
نظر شما