بازار؛ گروه استانها: بنا بر گفته پژوهشگران حوزه آب مردم خراسان رضوی بیش از ۳۰.۷ میلیارد مترمکعب بیش از آن چیزی که در طول ۴۰ سال اخیر وارد سفره های آب زیرزمینی شده از سفره های زیر زمینی آب برداشت کرده‌اند این در حالی است که این رقم در استان اصفهان معادل ۱۳.۱ میلیارد مترمکعب است لذا وضعیت استان خراسان رضوی دو برابر وخیم‌تر از استان‌های بحرانی کشور در حوزه آب است.
در حال حاضر بسیاری از روستاهای خراسان رضوی و مردم شهرهای این استان با تنش آبی روبرو هستند و در این میان بسیاری از دولتمردان خوش بین هستند که با انتقال آب از خلیج‌فارس عطش این استان برطرف خواهد شد اما کارشناسان و پژوهشگران حوزه آب در این راستا نظر دیگری دارند!
بنا بر اظهارات کارشناسان حوزه آب با انتقال آب هیچ اصلاح محیط زیستی و آموزشی رخ نخواهد داد اما با کاهش مصرف آب جامعه با وضعیت کم‌آبی سازگار شده و طیفی از دستاوردها را به دنبال خواهد داشت.
پژوهشگران این حوزه معتقدند که در این شرایط رفتار سیاست‌گذاران باید تغییر کند، رویکرد شهروند می بایست عوض شود و کشاورز و صنعتگر نیز تغییر دیدگاه دهند.
بنا بر اظهارات کارشناسان در حال حاضر در ایران، به ازای هر یک‌دلاری که خلق ثروت می‌کنیم، ۵۶ برابر یک آلمانی آب مصرف می‌کنیم لذا اگر می‌خواهیم با کم‌آبی سازگاری داشته باشیم باید مصرف آب خود را پایین بیاوریم.
بنا بر گفته آن ها، آب، خاک، انرژی، غذا و پسماند همه یک‌چیز هستند و یکی از نگون‌بختی‌های ما در مدیریت این است که این پنج مورد به‌طور جداگانه مدیریت می شود و مهم ترین نکته این است که این ها را با یک قاعده یکپارچه باهم هماهنگ نکرده‌اند!
از خلیج‌فارس تا مشهد
استادیار سابق و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در این رابطه اظهار می‌کند: تا وقتی برای مسئله آب راه‌حلی تعریف نشود، موضوع قابل‌حل نیست، چراکه گام اول حل کردن مسئله آب در استان این انتخاب است که می‌خواهید آب بیشتر تأمین کنید یا مصرف آب خود را کاهش دهید.
استادیار سابق و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی: هزینه انتقال ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال به مشهد حدود ۸۰۰ میلیون دلار خواهد بودو این یعنی با فرض ثابت ماندن نرخ ارز برای این مقدار آب، باید سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان هزینه شود که معادل بودجه اداره کل شهر است
محمد فاضلی بابیان اینکه انتقال آب از خلیج‌فارس به مشهد توجیه اقتصادی و فنی ندارد در سمینار «بحران آب و چالش‌های توسعه پایدار» در مشهد بیان کرد: هر مترمکعب آبی که با این روش به مشهد برسد، حداقل ۴٫۲ دلار قیمت خواهد داشت.
وی اذعان کرد: در چشم‌انداز این پروژه آمده است که در ۲۰ سال آینده ۲۱۰ میلیون مترمکعب آب به مشهد می‌رسد و این یعنی قرار است عده‌ای برای ۲۰ سال آینده شما ۲۱۰ میلیون مترمکعب آب بیاورند که هزینه هر مترمکعب آن بیش از ۴ دلار است.
این جامعه‌شناس گفت: این در حالی است که مطالعات نشان می‌دهد پروژه‌های بزرگ آبی در کشورهای در حال‌توسعه دارای رقم قابل‌توجهی انحراف هزینه‌ای است و میانگین قیمت آبی که از طریق این پروژه‌ها تأمین میشود، بسیار گران‌تر خواهد بود. درواقع هزینه انتقال ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال به مشهد حدود ۸۰۰ میلیون دلار خواهد بودو این یعنی با فرض ثابت ماندن نرخ ارز برای این مقدار آب، باید سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان هزینه شود که معادل بودجه اداره کل شهر است.
وی افزود: نکته مهم دیگر این است که امروز شهر مشهد ۳۲۱ میلیون مترمکعب آب شرب مصرف می‌کند و با توجه به بررسی‌ها، در ۲۰ سال آینده میزان مصرف آب شرب و بهداشتی این کلان‌شهر حدود ۶۱۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید؛ این بدان معناست که باوجود انتقال ۲۱۰ میلیون مترمکعب آب، بازهم ۱۰۰ میلیون مترمکعب کسری آب خواهیم داشت. نکته دیگر این است که اگر مصرف آب شهر مشهد همین مقدار بماند و بیشتر نشود، با این ۲۱۰ میلیون مترمکعب آب کدام مشکل رفع میشود؛ آبخوان‌ها را پر میکنند یا جلوی بیابان‌زایی را می‌گیرند؟
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه این پروژه برای مشهد کارساز نخواهد بود افزود: برای اجرای این پروژه حداقل به ۶ میلیارد دلار پول نیاز است. این همان میزان پولی است که ما برای کاهش مصرف آب نیاز داریم. نکته دیگر اینکه، با اجرای پروژه انتقال آب، افکار عمومی را نیز از مسئله اصلی یعنی کاهش مصرف، منحرف می‌کنیم.
وضعیت بدخیم خراسان رضوی
فاضلی بابیان اینکه خراسان رضوی بیشترین اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی را داشته و دارای بیشترین کسری این منابع در میان استان‌هاست، گفت: در این استان ۳۰ میلیارد مترمکعب آب بیشتر از ظرفیت مخازن آب‌های زیر زمینی برداشت‌شده است به‌گونه‌ای که خراسان رضوی با متوسط کسری مخازن ۱۰۲۸ میلیون مترمکعب آب در سال بیشترین کسری مخازن را بین استان‌های کشور دارد. این در حالی است که بر اساس پیش‌بینی‌ها طی سال‌های آینده میزان بارش‌ها نیز کاهش پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر، با جمعیتی روبه‌رو هستیم که با همان الگوی گذشته، آب را مصرف میکنند.
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد توسعه‌یافته‌ترین استان‌های کشور ازنظر صنعتی و معدنی، بحرانی‌ترین استانها ازنظر منابع آبی هستند بدین معنا که آب برترین صنایع کشور را در خشک‌ترین استانها ایجاد کرده‌ایم و این یعنی توسعه ناپایدار!
پژوهشگر حوزه آب: برای دستیابی به پایداری منابع آب در خراسان رضوی، باید مصرف آب از ۴ میلیارد و ۶۰۰ هزار مترمکعب در سال به ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب برسد یعنی باید مصرف آب در استان حدود ۲ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند و این تنها راه پایدارسازی مصرف آب در این خطه است
فاضلی بابیان اینکه عقلانیت یعنی درک محدودیت، عنوان کرد: خراسان رضوی زمین بسیار دارد، اما آب کم دارد و در این شرایط آنچه توسعه استان را تعیین می‌کند محدودیت تأمین آب است، نه محدودیت زمین. متأسفانه بیشترین صنایع و معادن را در بزرگ‌ترین استان‌های کشور قراردادیم که محدودیت خاک نداشته؛ اما محدودیت آب داشتند.
وی افزود: نتیجه این شرایط این است که در ۳۴ دشت از ۳۷ دشت کشور سطح آب‌های زیرزمینی در حال کاهش است و با توجه به اینکه میزان مصرف آب شرب در حال افزایش است، درنهایت آنچه اتفاق می‌افتد، از بین رفتن پایداری محیط زیستی و پایداری تمدنی ماست.
به گفته این جامعه‌شناس، در این شرایط برای دستیابی به پایداری منابع آب در خراسان رضوی، باید مصرف آب از ۴ میلیارد و ۶۰۰ هزار مترمکعب در سال به ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب برسد. یعنی باید مصرف آب در استان حدود دو میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند و این تنها راه پایدارسازی مصرف آب در این خطه است. امروز فقط از طریق کاهش مصرف آب می‌توانیم پایداری آب را حفظ کنیم. نه‌تنها در آینده آب بیشتری در اختیار نداریم، بلکه آب کمتری در دسترس خواهد بود.
برداشت بیش‌ازحد از سفره‌های زیر زمینی
محمد درویش یکی از کنشگران محیط‌زیست و پژوهشگر نیز در این رابطه اظهار کرد: با توجه به بحران آبی کنونی در خراسان رضوی، تاب‌آوری در این استان در آینده، در گرو تکمیل تصفیه‌خانه‌ها و بازچرخانی آب، حمایت از فناوری‌های نوین در کشاورزی، حمایت از کسب‌وکارهای سبز، تقویت زیرساخت‌های توریسم سلامت، تقویت تجارت سبز با همسایه‌ها، تقویت سرمایه‌های اجتماعی و بسترسازی امن برای فعالیت‌های داوطلبانه است و مهم‌تر از همه آن‌که اقتصاد این استان، آب محور نباشد.
درویش یکی از کنشگر محیط‌زیست و پژوهشگر: مردم خراسان رضوی بیش از ۳۰٫۷ میلیارد مترمکعب بیش از آن چیزی که در طول ۴۰ سال اخیر وارد سفره‌های آب زیرزمینی شده از سفره‌ها آب برداشت کرده‌اند. این در حالی است که این رقم در استان اصفهان معادل ۱۳.۱ میلیارد مترمکعب است لذا وضعیت استان خراسان رضوی دو برابر وخیم‌تر از استان‌های بحرانی کشور در حوزه آب است
این پژوهشگر در خصوص وضعیت وخیم آبی خراسان رضوی اظهار داشت: مردم خراسان رضوی بیش از ۳۰٫۷ میلیارد مترمکعب بیش از آن چیزی که در طول ۴۰ سال اخیر وارد سفره‌های آب زیرزمینی شده از سفره‌ها آب برداشت کرده‌اند. این در حالی است که این رقم در استان اصفهان معادل ۱۳.۱ میلیارد مترمکعب است لذا وضعیت استان خراسان رضوی دو برابر وخیم‌تر از استان‌های بحرانی کشور در حوزه آب است.
درویش ادامه داد: یزد، البرز و خراسان رضوی ازجمله استان‌هایی هستند که بیش از ورودی دشت‌ها آب برداشت کرده‌اند؛ به‌طوری‌که خراسان رضوی ۱۷۳ درصد بیش از اندازه مصرف آب داشته است.
وی تصریح کرد: در اولین نشستی که شورای عالی آب در سال ۱۴۰۰ به ریاست رئیس‌جمهوری برگزار کرد، وزیر نیرو گزارش تکان‌دهنده‌ای ارائه کرد که در آن جلسه عنوان شد از ابتدای پیروزی انقلاب تا ۱۳۹۹ ایرانیان بیش از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب بیش از ورودی سفره‌های آب زیرزمینی برداشت کردند.
درواقع، مردم بیش از پنج برابر دریاچه ارومیه از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت داشته‌اند که این مسئله سبب شده ایران شاهد بدترین شکل از فرونشست زمین باشد.
درویش افزود: در شرایط فعلی در بسیاری از استان‌های کشور با قطعی آب مواجه هستیم. کمبود آب شرب بیش از آن‌که از نارسایی منابع آب باشد، نشات گرفته از عدم مدیریت صحیح و الگوی اشتباه مصرف آب است.
وی ادامه داد: در حال حاضر مجبور شدیم ۱۹۰۰ لیتر در ثانیه از چاه‌هایی برای تأمین آب شرب مردم مشهد استفاده کنیم که این چاه‌ها خطرناک و حاوی نیترات هستند و این مسئله می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری را برای سلامت شهروندان به دنبال داشته باشد.
تشدید فرونشست زمین
این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به اینکه بحران آب در مشهد فوق‌العاده جدی است به‌طوری‌که فرآیند فرونشست زمین در این کلان‌شهر قطعاً شدت خواهد گرفت، عنوان کرد: نکته قابل‌توجه آن است که علاوه بر بحران کمّی آب در حوزه کیفیت آب نیز با مشکل بسیار جدی مواجه هستیم.
کارشناس حوزه محیط زیست: در آذرماه ۱۴۰۱ رئیس بخش تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی اعلام کرد در پایان برنامه ششم توسعه، میزان تراز منفی سفره‌های آب زیرزمینی از ۱۰ میلیارد مترمکعب باید به صفر برسد که این میزان نه‌تنها به صفر نرسیده بلکه به ۱۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش‌یافته است آنچه مسلم است تمامی طرح‌هایی که برای تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی، بالانس تغذیه و برداشت آب وجود داشته، با شکست روبه‌رو شده است
وی ادامه داد: از سویی مقدار ۳۲٫۲ میلیارد مترمکعب پساب در کشور تولید میشود و به‌جای تصفیه پساب‌ها، شاهد افزایش بحران کیفی آب هستیم. این مسئله طرح تعادل بخشی آب را با مشکل مواجه خواهد کرد. تصفیه پساب باید به فرصت تبدیل شود این در حالی است که به بحران مضاعف تبدیل‌شده است.
وی افزود: در آذرماه ۱۴۰۱ رئیس بخش تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی اعلام کرد در پایان برنامه ششم توسعه، میزان تراز منفی سفره‌های آب زیرزمینی از ۱۰ میلیارد مترمکعب باید به صفر برسد که این میزان نه‌تنها به صفر نرسیده بلکه به ۱۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش‌یافته است آنچه مسلم است تمامی طرح‌هایی که برای تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی، بالانس تغذیه و برداشت آب وجود داشته، با شکست روبه‌رو شده است.
درویش با تأکید بر اینکه صرفاً اعطای تسهیلات راه نجات‌بخش کشاورزی نیست، افزود: باید کشاورزی را ارتقا دهیم. باید به سمت کشت‌های گلخانه‌ای حرکت کنیم. آمارها حاکی از آن است که آبیاری تحت‌فشار نه‌تنها مشکل بحران آب را حل نکرده؛ بلکه مسئله را حادتر کرده است. درگذشته پرندگان می‌توانستند با آفات مقابله کنند و با فضولاتشان به حاصلخیزی خاک کمک کنند؛ اما در آبیاری تحت‌فشار تنوع زیستی را نیز نابود کردیم.
پژوهشگر حوزه آب : از ۶۱۰ آبخوان کشور، ۱۱۸ آبخوان تا سال ۱۴۴۰ از بین خواهد رفت و تا سال ۱۴۱۵ تعداد ۳۴ آبخوان نابود خواهد شد لذا ۱.۶ میلیارد مترمکعب آب شرب از این آبخوان‌ها تأمین میشود و با در نظر گرفتن متوسط سرانه تولید آب شرکت‌های آب و فاضلاب در سال‌های اخیر باید اذعان کرد منبع آب شرب ۱۸٫۴ میلیون نفر از بین خواهد رفت.
وی عنوان کرد: اشتیاق به توسعه در ایران مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه به حدی است که مانع از مطالعات عمیق سیستم پیچیده ارتباطات بین حلقه‌های آب، غذا، انرژی، اقلیم و محیط‌زیست شده است.
نابودی آبخوان‌های کشور
درویش تصریح کرد: از ۶۱۰ آبخوان کشور تعداد ۱۱۸ آبخوان تا سال ۱۴۴۰ از بین خواهد رفت و تا سال ۱۴۱۵ تعداد ۳۴ آبخوان نابود خواهد شد.
این فعال زیست‌محیطی اذعان کرد: ۱.۶ میلیارد مترمکعب آب شرب از این آبخوان‌ها تأمین میشود و با در نظر گرفتن متوسط سرانه تولید آب شرکت‌های آب و فاضلاب در سال‌های اخیر، منبع آب شرب ۱۸٫۴ میلیون نفر از بین خواهد رفت.
وی ادامه داد: ۲۳۴ میلیون مترمکعب آب مورداستفاده بخش صنعت نیز با از بین رفتن آبخوان‌ها قابل تأمین نخواهد بود. ۱۵.۵ میلیارد مترمکعب از آب مصرفی کشاورزی نیز از این آبخوان‌ها تأمین میشود که منبع جایگزینی نخواهد داشت. با یک حساب ساده از سهم اشتغال بخش‌های کشاورزی و صنعت به ازای هر مترمکعب آب مصرفی، بیش از ۱.۳ میلیون شغل از دست خواهد رفت.
وی عنوان کرد: متأسفانه در مناطق خشک، صنایع سنگینی احداث‌شده‌اند که این مسئله بحران آب را تشدید کرده است. البته ماها مسئولین از احداث این صنایع نیت خیر به‌منظور اشتغال‌زایی داشته‌اند اما بعضاً نتیجه معکوس گرفته‌اند.
درویش افزود: وضعیت مهاجرت در استانها بین سال ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۵ نشانگر آن است که خراسان رضوی همچنان جزو استان‌های مهاجرپذیر است. در طول ۴۰ سال اخیر ۱۰ میلیون مهاجر از عراق و افغانستان وارد کشور شده‌اند این میزان از مهاجرت می‌تواند اقتصاد هر کشوری را فلج کند این در حالی است که کشورهای اروپایی تدابیر امنیتی شدیدی برای جلوگیری از ورود مهاجران به کشورشان اندیشیده‌اند.
وی در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت و نوع مدیریت برخی مسائل حوزه آبی اشاره کرد و گفت: ستاد دریاچه ارومیه به‌رغم آن‌که ۵۰ هزار میلیارد تومان در دو دولت یازدهم و دوازدهم برای حل این بحران هزینه شد، ناکام بود و امروز میزان تراز دریاچه ارومیه به نسبت سال ۱۳۹۹ کاهش‌یافته است. دلیل این مسئله آن است که در ستاد دریاچه ارومیه از تفکری استفاده کردیم که بحران را در این دریاچه ارومیه ایجاد کرد. مشخص است که عوامل بحران‌زا نمی‌توانند بحران را حل کنند.
نظر شما