لزوم تقویت بخش خصوصی پاکستان؛ کشف بازارهای ایران| توافقنامه تجارت آزاد برای تحریک تجارت دوجانبه

بازار؛ گروه بین الملل: پاکستان و ایران، پیوندهای تاریخی، زبانی، فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی گسترده ای دارند. ایران اولین کشوری بوده که پاکستان را بلافاصله پس از استقلال پاکستان به رسمیت شناخته است. هر دو کشور روابط دوستانه و صمیمانه خود را علی‌رغم دیدگاه‌های متفاوتی مانند حمایت ایران از ائتلاف شمال و موضع پاکستان طرفدار طالبان پس از خروج شوروی از افغانستان، حفظ کرده‌اند. در همین راستا، رهبران دو کشور متقاعد شده اند که روابط دوجانبه را مبتنی بر حسن همجواری و همسایگی باید بیشتر تقویت شود.

« بلاول بوتو زرداری» وزیر امور خارجه پاکستان در سفر خود به ایران در تاریخ ۱۴ ژوئن ۲۰۲۲ تاکید کرد که ایران همسایه بسیار مهم پاکستان است و تمایل پاکستان را برای افزایش همکاری های اقتصادی با ایران اعلام کرد. افزون بر تمایلات پاکستان، سیدمحمدعلی حسینی سفیر ایران نیز در گفتگو با رهبران تجاری در اتاق بازرگانی و صنایع کویته نظرات مشابهی را با تاکید بر اینکه ایران «خواهان تجارت آزاد با پاکستان است»، بیان کرده است.

مرز ۹۰۰ کیلومتر مشترک میان دو کشور که عمدتاً صلح آمیز است، فرصتی برای تجارت و اتصال دوجانبه است که تعاملات تجاری را تقویت می کند و بازارهای بین دو کشور را گسترش می دهد. با این حال، همانطور که در داده های رصدخانه پیچیدگی اقتصادی (OEC) از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ نشان داده شده است، تجارت تهران_اسلام آباد به نفع ایران بوده است، زیرا صادرات از پاکستان به ایران به تدریج کاهش یافته است. صادرات پاکستان به ایران از ۲۱۹ میلیون دلار صادرات در سال ۲۰۱۱ به ۳.۲ هزار دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش چشمگیری داشته است؛ در حالی که صادرات ایران به پاکستان در مدت مشابه از ۵۶۸ میلیون دلار به ۳۵۲ میلیون دلار رسیده است.

همچنین، صادرات ایران به پاکستان در سال ۲۰۱۸ از مرز یک میلیارد دلار گذشته است. بر اساس گزارشهای منتشر شده، صادرات از پاکستان شامل قطعات ماشین آلات فلزکاری، برنج، کاغذ، گوشت، مواد شیمیایی، منسوجات، سبزیجات و میوه ها و واردات نفت، گاز، سنگ آهن، پوست و محصولات شیمیایی بوده است.

از طرفی، توافقنامه تجارت ترجیحی (PTA) که در سال ۲۰۰۴ امضا شد (عملیاتی در سال ۲۰۰۶) منجر به افزایش انتظاری در تجارت نشده است، زیرا مالیات های بالای وارداتی ایران بر کالاهایی مانند میوه، سبزیجات، غلات، چرم و کفش مانع صادرات پاکستان شده است. ایران برخی از کالاهای موجود در فهرست ممنوعیت واردات خود را برای تجارت با پاکستان در دسامبر ۲۰۲۱ حذف کرده و بر همین اساس،مقامات ایرانی بر بر لزوم اجرایی شدن توافقنامه تجارت ترجیحی تاکید کرده اند.

نبود بانک ها برای سرمایه گذاری طرفین نیز تاثیر منفی بر تجارت داشته است. برخی از مسئولین پاکستانی اعلام کرده اند که ایران به بانک های پاکستانی اجازه فعالیت در ایران را نمی دهد. در حالی که پاکستان، درخواست ایران برای افتتاح شعبه در کراچی را پذیرفته است. به طور کلی تصمیم نهایی در این مورد وجود ندارد.

افزون بر این مسائل، برای درک روابط تجاری ایران و پاکستان باید به ابعاد روابط ایران و آمریکا و روابط پاکستان با ایالات متحده هم توجه داشت. ایران به دلیل برنامه انرژی هسته ای خود و سایر دلایل ژئوپلیتیکی در شرایط سخت تحریمی به سر می برد که در نتیجه تحریم های آمریکا بر ایران و فشار آمریکا بر پاکستان برای کاهش روابط تجاری با ایران، پاکستان ساخت بخشی از خط لوله گاز ایران_ پاکستان را به تعویق انداخته است، به طوری که ایران تصمیم گرفته که در صورت تکمیل نشدن پروژه تا مارس ۲۰۲۴، ۱۸ میلیارد دلار جریمه را از پاکستان بخواهد.

این موضوع در حالی مطرح است که پاکستان، کشوری با کمبود انرژی است. این کشور، در سال ۲۰۲۰ نفت خام و پالایش شده به ارزش ۶.۴۶۲ میلیارد دلار و ال ان جی گران قیمت از سراسر جهان به ارزش ۳.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ عمدتا از قطر وارد کرد؛ در حالی که می تواند گاز ارزان‌تری از ایران به جای ال ان جی گران‌تر از قطر وارد کند. به منظور این کار، پاکستان باید تکمیل ساخت خط لوله گاز آی پی را در اولویت قرار دهد.

جدا از واردات انرژی، پاکستان و ایران پتانسیلی برای تنوع بخشیدن به تجارت خود دارند

در دیدار هیئت‌ های پاکستان و ایران در حاشیه اجلاس همکاری شانگهای در سپتامبر ۲۰۲۲، علی حسینی بار دیگر بر تمایل تهران برای عرضه ارزان بنزین، برق و گاز طبیعی به پاکستان برای مقابله با وخامت اوضاع انرژی تاکید کرد. در پس‌زمینه تأکید سیاست پاکستان بر ژئواکونومیک، روابط تجاری پاکستان با ایران باید از تفاهم‌نامه‌ها، موافقت‌نامه‌های تجاری به سمت اولویت‌بندی عملیاتی‌سازی و ابداع مکانیزم هایی برای غلبه بر تأثیر تحریم‌های ایالات متحده بر پتانسیل تجاری آنها فارغ شود.

جدا از واردات انرژی، پاکستان و ایران پتانسیلی برای تنوع بخشیدن به تجارت خود دارند. هر دو کشور در حال کار بر روی جنبه های مختلف برای تقویت تجارت دوجانبه هستند و حجم تجارت ۵ میلیارد دلاری را هدف گذاری کرده اند. منسوجات و غلات با ارزش افزوده صنایعی هستند که می توانند تجارت را گسترش دهند. ایران یکی از مصرف کنندگان اصلی پارچه جین در این منطقه است و بازار قابل توجهی برای برنج پاکستانی در ایران وجود دارد. علاوه بر این، کاشی و سرامیک مولتان، گلدوزی و جواهرات مصنوعی بهاوالپور بازارهای آماده ای در ایران پیدا کرده؛ ضمن اینکه صنعت داروسازی پاکستان نیز با ورود به بازار ایران، فرصت زیادی برای توسعه صادرات خود دارد.

در همین راستا، در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۳ در پایان نشست دو روزه کمیته مشترک تجارت مرزی، ۳۹ یادداشت تفاهم بین پاکستان و ایران برای اطمینان از همکاری در چندین زمینه مانند سفر، گردشگری، شیلات، معدن و مواد معدنی امضا شده است. مقامات ایران و پاکستان برای رفع موانع، افزایش تجارت حقوقی دوجانبه و اجرای توافقنامه مبادله ای برای دستیابی به هدف تجارت دوجانبه توافق کرده اند.

پاکستان و ایران باید کانال های بانکی تجاری به ویژه در پایتخت های خود و شهرهای مرزی دو طرف ایجاد کنند

با این حال، مشکلی که در این میان وجود دارد این است که با توجه به تحریم های آمریکا علیه ایران، بانک های تجاری پاکستان در انجام فعالیت های مالی با بانک های ایرانی مردد هستند و همین مسئله موجب شده تا جوامع تجاری در هر دو کشور با موانعی روبرو شوند؛ زیرا فقدان مکانیزم پرداخت یک مانع مهم است. این موانع بیشتر منجر به تجارت غیرقانونی و قاچاق در سراسر مرزها می شود؛ در حالی که فقدان تسهیلات بانکی نیز یکی از موانع تجارت است.

بر همین اساس، ضروری است تا پاکستان و ایران، کانال های بانکی تجاری به ویژه در پایتخت های خود و شهرهای مرزی دو طرف ایجاد کنند. همچنین، با توجه به تحریم های ایران، بررسی ترتیبات سوآپ ارز نیز امری مهم است. ایران در حال حاضر از تسهیلات سوآپ ارز و مبادلات پایاپای با سایر کشورها استفاده می کند. پاکستان هم باید تجارت مبادله ای بین دو کشور و استفاده از ارزهای محلی برای تجارت را نیز در نظر بگیرد.

ایران و پاکستان ممکن است در گذشته بی اعتمادی را تجربه کرده باشند، اما این واقعیت که مرزهای طولانی و بدون اصطکاک مشترک دارند، فرصت های زیادی برای تقویت و توسعه تجارت و ارتباطات دوجانبه فراهم می کند

بازارهای تجاری نیز در توسعه تجارت و تعاملات تجاری میاند دو کشور نقش مهمی به عهده دارد. بازارچه های مرزی بیشتر مانند تفتان_میرجاوه، مند_پیشین و گبد_ریمدان باعث افزایش تجارت مرزی در سراسر مرزها خواهد شد؛ در حالی که البته رویه های گمرکی در مرزها دست و پا گیر است و منجر به تاخیرهای بی حد و حصر می شود.

از این رو، ایران و پاکستان باید از طریق همکاری متقابل و گفتگوهای دوجانبه برای تسهیل حمل و نقل از طریق مرزها، قوانین را تسهیل نمایند. کنوانسیون تیر نیز گام مثبتی در این زمینه است؛ در حالی که تبادل الکترونیکی داده های گمرکی و بهبود رویه های گمرکی از اتلاف وقت به دلیل تاخیر در ایست های بازرسی گمرکی جلوگیری خواهد کرد. همچنین، توافقنامه تجارت آزاد برای تحریک تجارت بین دو کشور مفید خواهد بود.

نقش جامعه تجاری و بخش خصوصی باید از طریق بازدیدها برای بررسی بازارهای صادرات پاکستان به ایران تقویت شود

نقش جامعه تجاری و بخش خصوصی باید از طریق بازدیدها برای بررسی بازارهای صادرات پاکستان به ایران تقویت شود. ایران بازار بزرگی برای صادرات پاکستان و تجارت ترانزیتی به ترکیه، جمهوری آذربایجان و به بعد از طریق مسیرهای زمینی به اروپا ارائه می دهد.

دو کشور ممکن است در گذشته بی اعتمادی را تجربه کرده باشند، اما این واقعیت که مرزهای طولانی و بدون اصطکاک مشترک دارند، فرصت های زیادی برای تقویت و توسعه تجارت و ارتباطات دوجانبه فراهم می کند. در حالی که روابط دو جانبه به تسهیل روابط تجاری کمک می کند، بخش خصوصی در پاکستان باید برای کشف بازار ایران برای صادرات تشویق و ترغیب شود.