بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا محمدصادق قنادزاده، معاون ارتقای کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت اعلام کرده است که در صورت حذف موانع زیرساختی از جمله لجستیک، صادرات ایران به اقصی نقاط جهان از ۶۰ میلیارد دلار نیز عبور خواهد کرد و این در حالی است که به گفته وی با شکست رکود صادرات ایران، سال گذشته حجم صادرات کشور حدود ۵۳ میلیارد دلار بوده است.
علت رشد این رقم، گسترش دامنه ارتباط تجاری با کشورهایی بوده است که پیش از این چندان مورد توجه نبودند و با آغاز به کار دولت سیزدهم و تمرکز دیپلماسی اقتصادی و استراتژی کلان کشور بر شرق گرایی، جنوب گرایی و همسایه محوری، تجارت ایران با کشورهای همسایه، قاره آفریقا و آمریکای جنوبی در مسیر رشد و شکوفایی قرار گرفته است.
بر اساس آمار، حدود ۱۲ میلیارد دلار از ۵۳ میلیارد دلار صادرات ایران در سال گذشته، مربوط به حوزه خدماتی چون گردشگری، گردشگری سلامت، ترانزیت، کالاهای خلاقانه و خدمات فنی و مهندسی بوده است.
افزایش شمار رایزن های بازرگانی ایران از ۱۶ به ۲۵ نفر در سال جدید، برگزاری نمایشگاه‌ها در بازارهای نوظهور و کشورهای همسایه، آمریکای جنوبی و آفریقا و افتتاح مراکز تجاری در سایر کشورها نیز جمله اقدامات کشور برای توسعه صادرات جهانی است
به گفته قنادزاده، افزایش شمار رایزن های بازرگانی ایران از ۱۶ به ۲۵ نفر در سال جدید، برگزاری نمایشگاه‌ها در بازارهای نوظهور و کشورهای همسایه، آمریکای جنوبی و آفریقا و افتتاح مراکز تجاری در سایر کشورها نیز جمله اقدامات کشور برای توسعه صادرات جهانی است.
قنادزاده دی ماه سال گذشته نیز از افتتاح دفاتر تجاری ایران در ۸ کشور افریقایی از جمله کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی خبر داده بود. اسفند ماه نیز ایران دفتر تجاری خود را در افغانستان برپا و اعلام کرد قصد دارد در بهار سال جاری ۴ دفتر تجاری در چین باز کند.
مضاف بر این، دولت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران از زمان آغاز سکانداری خود سعی داشته با توازن در دیپلماسی سیاست خارجی، رویکرد شرق گرایی و جنوب گرایی و توجه به همسایگان در توسعه تعاملات اقتصادی با جهان را مد نظر قرار دهد. رئیسی به دنبال کسب عواید و درآمدهای بیشتر برای ایران است و به همین منظور با تغییر در کانون توجه اقتصادی ایران، سعی داشته شرکای جدید تجاری از افریقا و آمریکای لاتین برای خود برگزیند. گسترش روابط اقتصادی ایران با آمریکای لاتین و امضای سند جامع همکاری با نیکاراگوئه و سند جامع همکاری ۲۰ ساله میان ایران و ونزوئلا نیز خود گواه این مطلب است.
رئیسی پیش تر در دیدار با فیلیپه نیوسی همتای موزامبیکی گفته بود جمهوری اسلامی همواره روابط خوبی با کشورهای آفریقایی داشته و بر اهمیت توان اقتصادی، سرمایه انسانی و منابع طبیعی این کشورها تاکید کرده بود.
رئیس جمهوری ایران در دیدار با رئیس مجلس گینه بیسائو در آگوست ۲۰۲۱ تاکید کرده بود که تقویت روابط از اولویت های سیاست خارجی جمهوری اسلامی خواهد بود و در دولت جدید همه ظرفیت ها برای همکاری با کشورهای آفریقایی فراهم شده و به طور جدی فعال خواهد شد.
تجارت با آفریقا نیز که در دوران زمامداری حسن روحانی برای ایران بسیار کمرنگ شده بود، در دوران رئیسی در جایگاه برجسته ای قرار گرفته است و سفرهای حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه به کشورهای افریقایی چون مالی، تانزانیا، زنگبار و موریتانی موید این مطلب است.
آفریقا و آمریکای لاتین به رغم نمادهای ظاهری فقر، مللی بسیار ثروتمند با منابع و ذخایر معدنی هستند. کشورهای آفریقایی دارای غنی‌ترین منابع طبیعی هستند. تقریبا نزدیک به نیمی از طلای جهان و یک سوم کل مواد معدنی دنیا در آفریقا وجود دارد. نفت، گاز، گاز، زغال سنگ، طلا و بوکسیت،الماس، نیکل، کروم، منگنز، پلاتین، مس، اورانیوم، نقره و قلع سایر منابع معدنی این کشورها هستند.
اسفند ماه سال گذشته رئیسی در نخستین اجلاس همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غرب آفریقا اعلام کرده بود که آمار کنونی تجارت و تبادل تجربه بین ایران و آفریقا قابل قبول نبوده و با توجه به ظرفیت‌ها و اهتمام مقامات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای غرب آفریقا انتظار می‌رود همکاری‌ها و روابط اقتصادی و تجاری فی‌مابین بیش از این متحول شود. وی هم چنین به انتقال دانش و فناوری نهای نوین به کشورهای دوست و برادر افریقایی تاکید کرده بود.
هم چنین در اسفند ماه، قائم مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا روح الله لطیفی اعلام کرده بود که در یازده ماه سال گذشته از کل تجارت ایران با قاره آفریقا ۲ میلیون و ۳۷۹ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۵۵ میلیون و ۵۳۲ هزار دلار صادرات ایران به ۴۵ کشور از ۵۵ کشور آفریقایی بوده که با رشد ۶ درصدی نسبت به مدت مشابه همراه بوده است.
البته، ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد (۱۳-۲۰۰۵) نقطه عطفی در تعامل ایران با این قاره بود در حالی که تهران روابط خود را با کشورهای آفریقایی، به ویژه کشورهای مناطق جنوب صحرای بزرگ افریقا را تعمیق بخشید.
همچنین، احمدی نژاد با ایجاد زیرساخت هایی مانند بیمارستان ها، تأسیس شرکت ها و اعطای وام، استراتژی همکاری جنوب_ جنوب خود را در کشورهای آفریقایی ترویج داد. در آن زمان برخی از تحلیلگران اعلام کردند که برقرای روابط ایران با کشورهای افریقایی توسط احمدی نژاد، بخشی از تصویری گسترده تر بود که به صدای مرکز قدرت در تهران تبدیل شد، نظم جهانی مسلط را رد کرد و نه بر تنش‌زدایی، بلکه بر خنثی‌سازی تهدیدها از طریق تهدیدات متقابل پافشاری کرد.
لجستیک حلقه مفقوده زیرساخت صادراتی
توسعه صادرات دارای اثرات مثبت بر اقتصاد ملی است و ازجمله موجب تقویت تجارت خارجی و هدایت تولید و تخصیص منابع در جهت مزیت‌های نسبی، رشد اقتصادی، ارزآوری و تسهیل ورود کالاهای سرمایه‌ای برای تولید بیشتر و افزایش سرمایه‌گذاری و تشکیل سرمایه برای تولید بیشتر می‌شود.
یکی از مهم ترین چالش های زیرساخت ایران در حوزه لجستیک مربوط به نگاه سنتی به موضوع لجستیک و عدم رویکرد یکپارچه در این زمینه است. به عنوان مثال تعداد محدود ناوگان های یخچال دار در ناوگان ریلی ایران یکی از موانع گسترش لجستیک است که امکان استفاده از ناوگان ریلی برای محصولات فاسدشدنی را به صفر می رساند. این در حالی است که صنعت لجستیک حلقه استراتژیک توسعه ملی کشورهاست و کارآمدی هرچه بیش تر این صنعت موجب افزایش قدرت رقابت‌پذیری کشور مربوطه خواهد شد.
از سوی دیگر، هزینه‌های حمل‌ونقل در ایران طی ۲ سال اخیر افزایش ۳ برابری داشته و پیمایش ناوگان به دلیل ارسال بار برای مقاصد صادراتی طولانی‌تر، افزایش پیدا کرده است، اما در عین حال ناوگان و شبکه مورد نیاز متناسب با این افزایش توسعه نیافته و در حال فرسودگی و نیازمند نوسازی و بهینه سازی است.
بکارگیری روش های سنتی تخلیه و بارگیری در بنادر، فقدان شرکتهای لجستیکی قوی در سامان دادن به نوع و شکل بارهای صادراتی برای صادرات از طریق دریا و به خصوص به صورت حمل کانتینری نیز سایر چالش های حوزه لجستیک است
مهرماه سال گذشت کامبیز جهانبانی مدیرعامل کشتیرانی دریای خزر اعلام کرده بود با وجود افزایش تقاضا برای صادرات از بنادر شمال کشور در پی تحولات روسیه، این بنادر به لحاظ زیرساخت به روزرسانی نشده و نیازمند تکمیل و توسعه تجهیزات جدید هستند که بعضا منجر به انباشت کالاهای صادراتی می شود. بکارگیری روش های سنتی تخلیه و بارگیری در بنادر، فقدان شرکتهای لجستیکی قوی در سامان دادن به نوع و شکل بارهای صادراتی برای صادرات از طریق دریا و به خصوص به صورت حمل کانتینری نیز سایر چالش های این حوزه است.
از سوی دیگر محدودیت های حمل و نقلی در بنادر جنوبی کشور و بندر چابهار به عنوان مثال نیز یکی دیگر از معضلات حوزه زیرساخت است و متأسفانه عدم ریل گذاری موجب عدم اتصال خطوط ریلی ایران به تنها بندر اقیانوسی کشور شده است. مساله دیگر عدم تکمیل راه آهن زاهدان - چابهار و رشت - آستارا است که از حلقه های گمشده کریدور شمال - جنوب هستند و اهمیت ترانزیتی آن برای ایران به شدت برجسته است و فقدان این خطوط ریلی خود منجر به افزایش هزینه های حمل و نقل مرسولات ترانزیتی می شود که به ناچار باید با مدل حمل و نقل ترکیبی به مقصد ارسال شوند.
وضعیت و آسیب شناسی لجستیکی ایران
ایران دارای مزیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی در زمینه لجستیک است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه و در مسیر پنج کریدور اصلی ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی، امکان استفاده از روش حمل‌ونقل ترکیبی، دسترسی به آب‌های آزاد، برخورداری از سواحل آبی و مرزهای خشکی گسترده، وجود بنادر متعدد و شبکه جاده‌ای گسترده اشاره کرد. ایران دلیل این مزیت‌ها، توانایی تبدیل شدن به یکی از هاب تجارت در منطقه و حتی دنیا را داراست، اما متأسفانه تاکنون توسعه لجستیک در کشور به‌طور جدی موردتوجه قرار نگرفته است.
نگاهی به جایگاه ایران در شاخص‌های مرتبط با حوزه لجستیک، به‌خوبی بیانگر ضعف عملکردی کشور در این زمینه و عدم توسعه زیرساخت‌های لجستیکی است. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در شاخص عملکرد لجستیک سال ۲۰۱۸، دارای نمره ۲.۸۵ از ۵ (بهترین وضعیت) است و جایگاه ۶۴ را در میان ۱۶۰ کشور به خود اختصاص داده است.
هرچند که مقایسه این آمار با وضعیت کشور در سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر وضعیت ایران در بخش لجستیک بهبود یافته، اما در قیاس با متوسط نمره و رتبه کشور در شاخص مذکور طی سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۲ که به ترتیب معادل ۲.۷۱ و ۸۱ است، ایران در حوزه لجستیک پیشرفت چندانی نداشته و از زیرساخت‌های لجستیکی کارآمد برخوردار نیست.
عمده‌ترین چالش‌های حوزه لجستیک کشور شامل عدم وجود سند جامع برای حوزه لجستیک، فقدان حمل‌ونقل چندوجهی در کشور، عدم شکل‌گیری و توسعه شرکتهای لجستیکی طرف سوم، عدم مشارکت بخش خصوصی در توسعه لجستیک، نابسامانی و عدم هماهنگی در زنجیره‌های تأمین کالا و سازمان‌های مرتبط، عدم توسعه مراکز لجستیکی در ایران و تبدیل نشدن کشور به هاب تجاری در منطقه و عدم توسعه زیرساخت‌های فیزیکی دانست
با وجود پتانسیل‌ها و مزیت‌های منحصربه‌فرد لجستیکی در ایران، تاکنون بنا به دلایل گوناگون، توسعه لجستیک و زیرساخت‌های آن در کشور ما مغفول مانده است. عمده‌ترین چالش‌های حوزه لجستیک کشور را می‌توان مواردی چون، عدم وجود سند جامع برای حوزه لجستیک، فقدان حمل‌ونقل چندوجهی در کشور، عدم شکل‌گیری و توسعه شرکتهای لجستیکی طرف سوم، عدم مشارکت بخش خصوصی در توسعه لجستیک، نابسامانی و عدم هماهنگی در زنجیره‌های تأمین کالا و سازمان‌های مرتبط، عدم توسعه مراکز لجستیکی در ایران و تبدیل نشدن کشور به هاب تجاری در منطقه و عدم توسعه زیرساخت‌های فیزیکی دانست.
نتیجه
اهتمام جدی به بهبود وضعیت لجستیک، علاوه بر افزایش توان رقابت‌پذیری و تجارت، منجر به افزایش رفاه مصرف‌کننده و تولیدکننده، شکوفایی اقتصادی، ایجاد منابع درآمدی برای کشورهای دارای موقعیت جغرافیایی مناسب و افزایش اشتغال در آنها می‌شود. شیوه حمل‌ونقل چندوجهی و برون‌سپاری خدمات لجستیکی به ارائه‌کنندگان خدمات لجستیکی، مشارکت بخش خصوصی در توسعه لجستیک، ساماندهی زنجیره‌های تأمین کالا در کشور، ایجاد و توسعه مراکزی لجستیکی و ارتقاء زیرساخت‌های فیزیکی در کنار وجود یک نهاد متولی مشخص و واحد برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه لجستیک، می‌تواند تأثیر بسزایی در بهبود عملکرد لجستیکی کشور داشته باشد.
جدا از حذف موانع زیرساخت و حمل و نقل در تجارت، پیگیری مجدانه تبادل هیات های تجاری، برگزاری نمایشگاه های اختصاصی با هدف شناساندن محصولات و خدمات ایرانی، بازارسازی و برند سازی برای کالاهای ایرانی نیز از دیگر اقدامات لازم برای توسعه تجارت با کشورهایی چون آمریکای لاتین و آفریقا است که همگرایی نسبی با ایران در خصوص ایدئولوژی ضدامپریالیستی و ضد آمریکایی دارند که البته بدیهی است این پهنه های جغرافیایی جهان به واسطه منابع طبیعی و معدنی و ظرفیت های اقتصادی خفته خود چندان خالی از رقیب برای ایران نیستند و حضور و نفوذ ایران در این مناطق نیازمند تدوین نقشه راه و مدیریت و برنامه ریزی و محاسبات مهندسی شده برای نیل به مقاصد تجاری مطلوب است.
نظر شما