آغاز همکاری نفتی ایران و ونزوئلا با هدف اتحاد استراتژیک؛ تضمین منافع متقابل با استراتژی جنوب محور

بازار؛ گروه بین الملل: همکاری نفتی ایران و ونزوئلا در زمینه توسعه میدان‌ها، نوسازی پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی و تجارت نفت با امضای اسناد و تفاهم‌نامه‌های تازه همکاری کلید خورده است؛ همکاری که می تواند منجر به صدور خدمات فنی مهندسی ایران به ونزوئلا، دور زدن تحریم های ظالمانه غربی و نفوذ بیش تر ایران در آمریکای لاتین باشد که روزگاری حیاط خلوت آمریکا بوده است.

سفر آتی ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران به این پهنه جغرافیایی که سفیر ایران در ونزوئلا حجت الله سلطانی از آن خبر داده است نیز با هدف توسعه تعاملات میان ایران و این منطقه خواهد بود.

کشاورزی، معدن و ذخایر سوخت فسیلی آمریکای لاتین ظرفیت یا به زبانی بهتر گنج بزرگی است که از دیرباز تاکنون توجه بسیاری از کشورها را برای بهره‌گیری از آنها به خود جلب کرده است و این ذخایر و منابع منجر به تکاپو و تقلای آمریکا برای تسلط به این منطقه شده است.

بر اساس آمار، ۲۵ درصد از مراتع جنگلی و قابل کشت زمین در این منطقه واقع شده و دو سوم کشورهای آمریکای جنوبی از منابع سرشار معدنی برخوردار هستند که شامل ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن است.

نیاز کشور و منطقه در در حوزه های انرژی به ویژه نفت و گاز، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، بهداشت و درمان خصوصا دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی و نانوتکنولوژی، به قدری وسیع است که سرمایه‌گذاری در هریک از این موارد اشاره شده می‌تواند آینده اقتصادی هر دو منطقه غرب آسیا و جنوب آمریکا را تضمین کند.

به عنوان مثال وجود ۳۰ میلیون هکتار زمین قابل کشت برای انواع محصولات کشاورزی در ونزوئلا که این کشور یک میلیون هکتار آن را برای کشت فراسرزمینی در اختیار ایران قرار داده است، با توجه به پربارش بودن این کشور و تغییران اقلیمی در ایران می تواند در صورت سرمایه گذاری ایرانی در حوزه زراعت فراسرزمینی منافع متقابل را رقم زند.

افزون بر این، با پیشرفت کوبا به عنوان یکی از کشورهای همیشه همراه جمهوری اسلامی ایران در حوزه بهداشت و دارو می‌تواند بسیاری از محدودیت‌های حاصل از تحریم‌ها علیه دو کشور را خنثی کند. دو کشور در پی همه گیری کرونا واکسن مشترک پاستو کوک – سوبرانا ۲ را تولید و عرضه کردند.

علاوه بر ظرفیت های گسترده تعاملات اقتصادی میان ایران و آمریکای لاتین، ایدئولوژی و شاکله حکومتی ایران و بیش تر کشورهای جنوبی مدل ضدامپریالیستی و در مغایرت با سیاست های یک جانبه گرایانه آمریکا است که بسیار به ساختار و ایدئولوژی مطلوب حکومت ایران نزدیک است

علاوه بر ظرفیت های گسترده تعاملات اقتصادی میان ایران و آمریکای لاتین، ایدئولوژی و شاکله حکومتی ایران و بیش تر کشورهای جنوبی مدل ضدامپریالیستی و در مغایرت با سیاست های یک جانبه گرایانه آمریکا است که بسیار به ساختار و ایدئولوژی مطلوب حکومت ایران نزدیک است.

به تازگی و در طی سفر اخیر جواد اوجی، وزیر نفت به کاراکاس که با هدف تقویت همکاری‌های دوجانبه ایران و ونزوئلا در بخش‌های بالادست و پایین‌دست صنعت نفت صورت گرفته است، اوجی اسناد و تفاهم‌نامه‌های پرشماری با همتای ونزوئلایی خود امضا کرد.

توسعه میدان‌های نفت و گاز، بازسازی و نوسازی پالایشگاه‌های نفت ونزوئلا با هدف به حداکثر رساندن ظرفیت این مجتمع‌ها از موارد مطرح‌شده تفاهم‌نامه‌های امضاشده بین اوجی و پدرو رافائل تله‌چیا، وزیر نفت ونزوئلا به‌شمار می‌آیند.

در این اسناد درباره بازسازی و نوسازی مجتمع‌های پتروشیمی ونزوئلا با خدمات فنی، مهندسی و تجهیزات ایرانی، بازسازی و نوسازی اسکله بارگیری، پایانه نفتی، تجارت و صادرات نفت، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی توافق‌هایی انجام شد.

ایران و ونزوئلا پیش از این و از زمان آغاز به‌کار دولت سیزدهم توافق‌هایی در حوزه نفت و انرژی داشته‌اند که بخش مهمی از این توافق‌ها عملیاتی و اسناد تازه ای برای توسعه و تقویت همکاری‌های مؤثر دو کشور امضا شده‌اند.

ارزآوری و انباشت ثروت، جلوگیری از خام فروشی نفت، فروش فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه های ونزوئلا به ملل همجوار این کشور و ثروت آفرینی برای ایران و یا بهره برداری از معادن ونزوئلا در قبال دریافت هزینه خدمات فنی از مزایای همکاری های نفتی میان ایران و ونزوئلا خواهد بود

نخستین امتیاز اجرای قراردادهای نفتی ایران و ونزوئلا جلوگیری از خام فروشی نفت، انتقال خدمات فنی و مهندسی تهران به کارکاس است که برای ایران ارزآوری و انباشت ثروت را به دنبال خواهد داشت. افزون بر این، ایران به ازای کمک به احیای پالایشگاه‌های ونزوئلا، یا به فروش فرآورده‌های تولیدی این پالایشگاه ها به کشورهای اطراف ونزوئلا و ثروت آفرینی خواهد پرداخت و یا در قبال خدمات خود از معادن این کشور بهره برداری میکند.

افزون بر این، اعمال تحریم های غربی، ایران را در زمینه فروش میعانات نفتی با چالش هایی مواجه کرده است و این در حالی است که نفت ونزوئلا نفت فوق سنگین است و مخلوط میعانات نفتی ایران و نفت سنگین ونزوئلا، نفت سبک تری را ایجاد می‌کند که قابلیت پالایش در پالایشگاه های ونزوئلا را دارد.

مهرماه سال گذشته رویترز به نقل از ۵ منبع آگاه از انعقاد یک قرارداد بزرگ نفتی میان ایران و ونزوئلا با وجود تحریم‌های آمریکا خبر داد و نوشت، نخستین محموله طی چند روز آینده ارسال خواهد شد.

بر اساس این گزارش، این قرارداد، یک قرارداد سوآپ میان نفت سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران است که کاراکاس می‌تواند از آن برای بهبود کیفیت نفت خام همانند قیرش استفاده کند. این توافق سوآپ قرار است در فاز نخست، شش ماهه باشد، اما می‌تواند تمدید شود.

چندی بعد، تانکر ترکرز (شرکت رهیابی نفتکش‌ها) خبر داد که اولین محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی عرضه از سوی شرکت ملی نفت ایران به شرکت ملی نفت ونزوئلا (PDVSA) که نخستین محموله سوآپ میان این دو شرکت است، تخلیه خود را آغاز کرد.

بنابر ادعای تانکر ترکرز اولین محموله میعانات گازی ایران اوایل مهرماه با پرچم ایران بر فراز نفتکش غول‌پیکر Dino که در مالکیت شرکت ملی نفت ایران است، به ونزوئلا رسیده است. همچنین دومین محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی ایران بر اساس همین قرارداد سوآپ، احتمالا در هفته‌های آتی به آب‌های ونزوئلا می‌رسد.

در آذر ماه سال گذشته نیز گلوبال پلاتس خبر داد که شرکت دولتی نفت ونزوئلا «پترولوس د ونزوئلا» دو میلیون بشکه دیگر از میعانات گازی ایران را خریداری کرده است.

هم چنین رئیسی در تماس تلفنی خود با مادورو در آذرماه سال گذشته گفته بود که همکاری‌های نفتی دو کشور باید شکل جدیدی پیدا کند و در حوزه پالایشگاهی و تأمین منابع پتروشیمی لازم است، گام‌های بلندتری برداریم. باید توافق‌نامه‌های بین ایران و ونزوئلا کاملا اجرایی شود و زمینه برای توافق‌های جدید نیز فراهم شود.

مادورو نیز در این گفت و گوی تلفنی گفته بود : با کمک یکدیگر تحرک بزرگی در روابط دوجانبه به ویژه در حوزه‌های انرژی و اقتصادی رقم خواهیم زد.

اقدام ایران و ونزوئلا برای توسعه همکاری های نفتی در آن زمان واکنش وزارت خزانه داری آمریکا را در پی داشت که مدعی شده بود: وزارت خزانه‌داری در مورد گزارش‌های مربوط به مبادلات ایران با ونزوئلا که شامل نفت و محصولات نفتی است، نگران است، ما به اعمال قوانین تحریم‌های مرتبط با ایران و ونزوئلا ادامه خواهیم داد.

فقدان میعانات گازی مانع از استخراج نفت فوق‌سنگین ونزوئلا با غلظتی قیرمانند شده است. به گفته ویز رانگل، یکی از اعضای اتحادیه کارگران و عضو هیأت مدیره شرکت نفت دولتی ونزوئلا میعانات گازی ایران به این کشور کمک خواهد کرد تا برداشت نفت از سه تأسیسات نفتی که از جمله بزرگ‌ترین ایستگاه‌های استخراج نفت در این کشور هستند را بالا ببرند.

نبود میعانات گازی و رقیق کننده منجر به غیرفعال شدن شمار زیادی از چاه های نفت در این کشور شده است و حالا ونزوئلا قصد دارد تولید نفت خود را روزانه ۲۵۰ هزار بشکه افزایش داده و به یک میلیون بشکه در روز برساند. تا پیش از اعمال تحریم‌های آمریکا که دسترسی ونزوئلا را به رقیق کننده را به شدت محدود کرده است، آمریکا خود یکی از بزرگترین تامین کنندگان مواد رقیق کننده نفتی ونزوئلا محسوب می‌شد.

قراردادهای نفتی میان ایران و ونزوئلا مشکل «انبارش میعانات گازی مازاد ایران بر روی آب‌های خلیج فارس» نیز حل کرده است. به هنگام تولید گاز از میادین گازی ایران، میعانات گازی نیز به همراه آن خارج می‌شود و در صورت عدم وجود محلی برای مصرف آن، ایران به ناچار مجبور به کاهش تولید گاز خواهد بود. موضوعی که کشور را در تامین گاز موردنیاز در فصل سرما با چالش مواجه می‌کرد

اما جدای از افزایش درآمدهای نفتی دو کشور از محل فروش نفت و میعانات گازی، این قرارداد مشکل «انبارش میعانات گازی مازاد ایران بر روی آب‌های خلیج فارس» نیز حل کرده است. این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که به هنگام تولید گاز از میادین گازی ایران، میعانات گازی نیز به همراه آن خارج می‌شود و در صورتی که محل مصرفی برای آن وجود نداشته باشد ایران به ناچار مجبور به کاهش تولید گاز خواهد بود. موضوعی که کشور را در تامین گاز موردنیاز در فصل سرما با چالش مواجه می‌کرد.

مختصات مناسبات از احمدی نژاد تا رئیسی

نمودار تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران و ونزوئلا در طی دولت‌های نهم و دهم و در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و همتای ونزوئلایی وی هوگو چاوز به شدت روی مدار صعود قرار داشت. در آن زمان این دو کشور با معادن عظیم نفتی برنامه‌های استراتژیک کلانی را در حوزه توسعه میادین نفتی، احداث پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها طرح‌ریزی کرده بودند و تعاملات اقتصادی دو کشور نیز در تمامی حوزه ها توسعه یافت.

در دوران احمدی نژاد و چاوز و در مقایسه با دوره محمد خاتمی، تجارت دوجانبه ایران و ونزوئلا به طور قابل توجهی از میانگین سالانه ۰.۰۳ درصد به ۰.۰۹ درصد کل تجارت ایران افزایش یافت

در دوران احمدی نژاد و چاوز و در مقایسه با خاتمی، تجارت دوجانبه ایران و ونزوئلا به طور قابل توجهی از میانگین سالانه ۰.۰۳ درصد به ۰.۰۹ درصد کل تجارت ایران افزایش یافت و مازاد تجاری بالاتری داشت. تا سال ۲۰۰۸، پروژه‌های صنعتی ایران در ونزوئلا حدود چهار میلیارد دلار ارزش داشت و شامل یک کارخانه مهمات، یک کارخانه مونتاژ خودرو و یک کارخانه سیمان بود، البته این پروژه‌ها و دیگر طرح ها به علت تشدید تحریم‌های امریکا و سرمایه‌گذاری های اندک خارجی و داخلی به تعویق افتاد یا عملا از چرخه اجرا خارج شد.

اما با اتمام دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد و روی کار آمدن حسن روحانی، وی در ابتدا با هدف امضای برجام با غرب، روابط میان تهران و کاراکاس را کاهش داد، اما پس از خروج یک جانبه امریکا از برجام و اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران و ونزوئلا در سال ۲۰۱۸، روحانی این روابط را در لفظ و در عمل در اولویت قرار داد.

در آوریل ۲۰۱۹، دولت روحانی با ارسال پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس برای کاهش کمبود شدید در می ۲۰۲۰، تحریم ها و تهدیدهای ایالات متحده را به چالش کشید. دو ماه بعد، در ماه ژوئیه، و برای دور زدن بیشتر تحریم‌های آمریکا و تقویت صادرات ایران به ونزوئلا، شرکت ایرانی اتکا که وابسته به وزارت دفاع است، سوپرمارکتی به نام مگاسیس در کاراکاس افتتاح کرد که محصولات وارداتی از ایران را به فروش می رسانید.

ابراهیم رئیسی که از زمان آغاز ریاست جمهوری خود واکنش مثبتی از سوی آمریکا و اروپا در خصوص برجام مشاهده نکرده، به دنبال ایجاد توازن در دیپلماسی بوده است و نگاه به شرق و جنوب را سرلوحه سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی خود قرار داده است. از این رو رئیسی به دنبال توسعه مجدد همکاری های سیاسی و اقتصادی با آمریکای لاتین و ونزوئلا و یافتن شرکای جدید تجاری برای ایران است

روند بهبود نسبی تعاملات ایران و ونزوئلا تا زمان روی کار آمدن رئیسی ادامه داشت. وی نیز که از زمان آغاز ریاست جمهوری خود واکنش مثبتی از سوی آمریکا و اروپا در خصوص برجام مشاهده نکرده، به دنبال ایجاد توازن در دیپلماسی بوده است و نگاه به شرق و جنوب را سرلوحه سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی خود قرار داده است. از این رو رئیسی به دنبال توسعه مجدد همکاری های سیاسی و اقتصادی با آمریکای لاتین و ونزوئلا و یافتن شرکای جدید تجاری برای ایران است.

رئیسی ۱۱ ژوئن ۲۰۲۲ با نیکلاس مادورو همتای ونزوئلایی خود در تهران دیدار کرد و دو طرف نقشه راه همکاری دوجانبه ۲۰ ساله را در زمینه های انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ امضا کردند. رئیسی در مراسم امضای قرارداد تصریح کرده بود دستور کار این سند مقابله و مقاومت در برابر تحریم ها، فشارها و امپریالیسم آمریکاست. امضای این نقشه راه با سیاست خارجی ابراهیم رئیسی در نگاه به سمت جنوب و شرق و مواجهه با تحریم ها و فشارهای مداوم امریکا مطابقت دارد.

میزان صادرات غیرنفتی ایران به ونزوئلا در سال‌ گذشته رقمی حدود ۴۰ میلیون دلار و صادرات ونزوئلا به ایران حدود ۲۰ میلیون دلار بوده است. اختصاص مسیر تجاری ویژه میان تهران و کاراکاس و نیز امضای اسناد راهبردی بلندمدت ۲۰ ساله بین دو کشور، قرار است این رقم‌ها را تا سال ۱۴۰۴ به ۵۰۰ میلیون دلار ارتقا دهد. رقمی که با توجه به همکاری‌ها و حجم مبادلات گذشته میان دو کشور چندان هم دور از دسترس نخواهد بود.

نتیجه

با توجه به رویکرد مبتنی بر شرق گرایی و جنوب گرایی دولت سیزدهم، روابط تهران و کاراکاس در دوره رئیسی مجددا در مدار رشد و توسعه قرار خواهد گرفت، زیرا ایران که از عدم کنشگری اروپا و رویکردهای یک جانبه گرایانه آمریکا در خصوص برجام به ستوه آمده است قطعا درصدد خواهد بود تا شرکای تجاری و راهبردی دیگری از میان کشورهایی با همگرایی ایدئولوژیکی برگزیند و آمار تعداد دیدارها و تماس های تلفنی میان مادورو و رئیسی نیز خود مبین این امر است.

البته از سوی دیگر ونزوئلا از مارس ۲۰۲۲ مذاکره با آمریکا برای لغو تحریم ها علیه این کشور و بازگرداندن نفت ونزوئلا به بازارای جهانی را آغاز کرده است، اما با این وجود کاراکاس احتمالا با مشاهده خروج واشنگتن از برجام و عدم پایبندی امریکا به تعهداتش روندی محتاطانه در پیش خواهد گرفت.