بازار، گروه بین الملل: آسیای میانه از دیرباز به سبب موقعیت ویژه سرزمینی خود از جایگاه ویژه ای در نزد ملل آسیایی و حتی اروپایی و آمریکایی برخوردار بوده است و در این میان تاجیکستان، به عنوان یکی از کشورهای این منطقه به علت قرابت های زبانی و فرهنگی جایگاه ویژه تری در سیاست خارجی ایران داشته است.
تاجیکستان با برخورداری از موقعیت ژئواستراتژیک چشم گیر خود در آسیای مرکزی که از جایگاهی روزافزون در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، برخوردار است می تواند با اتصال ایران به اروپا فرصتی ایده آل را برای ارتقای تجارت ایران فراهم کند. از سوی دیگر بنادر جنوبی ایران نیز دسترسی تاجیکستان به آب های آزاد را تسهیل میسازد.
البته که تاجیکستان با عضویت در WTO، صندوق بین المللی پول، سازمان ملل متحد، یونسکو، اکو، جامعه شورای مشترک المنافع، سازمان همکاری‌های شانگهای و بانک توسعه آسیا، توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی تثبیت کند. در طول ۳۰ سال گذشته تهران در جهت توسعه و تحقق اهداف سه‌گانه استراتژیک تاجیکستان در زمینه انرژی، دستیابی به امنیت قضایی و پایان دادن به بن‌بست ارتباطی این کشور محصور در خشکی مشارکت دوجانبه مطلوبی با دوشنبه رقم زده است.
مراودات ایران و تاجیکستان طی چندین سال گذشته بعضا رو به تیرگی رفته و با تلاطم هایی همراه بوده است. این در حالی است که تا سال ۲۰۱۳، تهران بزرگترین شریک تجاری این جمهوری سابق شوروی بوده است. به گفته کارشناسان و تحلیل گران یکی از مولفه های روابط نه چندان صمیمانه میان دو طرف طی سال های اخیر، موضع ایران نسبت به حزب نهضت اسلامی (تاجیکستان)، حمایت از این حزب و مجکوم کردن تصمیم دولت دوشنبه برای ممنوعیت آن به عنوان یک سازمان تروریستی بوده است.
در واقع مسئله اپوزیسیون کنونی که در تبعید (در خارج از کشور) به سر می‌برند، تنها مشکلی است که رئیس جمهوری تاجیکستان امامعلی رحمان را (از منظر چشم‌اندازهای نظام سیاسی فعلی در تاجیکستان) نگران می‌کند. البته حمایت های مالی عربستان از تاجیکستان طی دوران روابط سرد تهران و دوشنبه نیز یکی از عوامل فاصله گرفتن ایران و تاجیکستان بوده است و پایگاه خبری المانیتور نیز پیش از این به این موضوع پرداخته و نوشته بود عربستان با مشارکت در اقتصاد کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان سعی در ترغیب این کشورها به تقابل با ایران داشته است.
هر چند که با سفر امام علی رحمان به ایران در خرداد سال جاری و امضای چندین توافق نامه میان دو کشور در حوزه های نفتی، محیط زیست، کار و رفاه، گردشگری، اقتصای، علمی، فرهنگی و حمل و نقل جاده ای روابط دو کشور مجددا به بهار شکوفایی بازگشت و رسانه های تاجیک این سفر را بسیار حایز اهمیت خواندند. افزون بر این، با مصالحه ایران و عربستان نیز فضای مثبت تر و ثبات بیش تری در منطقه حکم فرما شد و شاهین صمدی سخنگوی وزارت امور خارجه تاجیکستان گفت که کشورش از تصمیم جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دیپلماتیک حمایت می‌کند.
در خرداد ماه سال گذشته و طی سفر امامعلی رحمان به تهران، رئیسی در نشست خبری مشترک با وی تاکید کرده بود: رشد و پیشرفت تاجیکستان پیشرفت ایران و سختی و رنج او رنج ما است. تقویت همکاری‌های دوجانبه ایران و تاجیکستان زمینه‌ساز گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دو کشور خواهد بود.
رحمان نیز در این دیدار تاکید کرده بود: تاجیکستان علاقمند به افزایش هر چه بیشتر سطح مراودات و همکاری‌ها با جمهوری اسلامی ایران است و نقشه راه توسعه روابط دو کشور در افق سال ۲۰۳۰ چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای از این هدف پیش روی طرفین تصویر کرده است. ایران و تاجیکستان دیدگاه‌ها و دغدغه‌های مشترکی درباره مسائل منطقه دارند که این موضوع می‌تواند به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دو کشور بیانجامد.
اخیرا نیز حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و سراج الدین مهرالدین همتای تاجیک وی در حاشیه نشست کشورهای همسایه افغانستان با یکدیگر دیدار و در خصوص موضوعات دوجانبه و تحولات منطقه گفتگو و تبادل نظر کردند.
امیرعبداللهیان برگزاری پانزدهمین دور کمیسیون مشترک همکاری های دو کشور در سال گذشته را عاملی برای توسعه و تقویت بیش از پیش همکاری‌های دو کشور در حوزه روابط دو جانبه دانست و از همکاری‌های فی‌مابین در حوزه سازمان‌های بین المللی قدردانی کرد. وزیر خارجه تاجیکستان نیز در این دیدارعلاقمندی دولت تاجیکستان برای گسترش و ارتقای همکاری های فی‌مابین را مورد تاکید قرار داد.
عضویت مشترک ایران و تاجیکستان در شانگهای
شهریور ماه سال گذشته ایران پس از ۱۶ سال حضور در سازمان همکاری های شانگهای به عنوان عضو ناظر به عضویت دایم این سازمان درآمد، اقدامی که یکی از پیروزی های بزرگ در دوران تصدی گری ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به شمار می آید. شانگهای سازمانی متشکل از ۱۱ عضو دایم و ناظر شامل چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان، بلاروس و ایران است که هدف تاسیس آن موازنه قدرت در برابر آمریکا بوده است. بی شک، عضویت مشترک ایران و تاجیکستان در سازمان های اکو و شانگهای زمینه ساز توسعه تعاملات اقتصادی فی مابین خواهد شد. پاییز گذشته، ذوقی ذوقی زاده وزیر توسعه اقتصادی و تجارت تاجیکستان گفته بود بیش از ۶۰ درصد از گردش تجاری تاجیکستان مربوط به کشورهای سازمان همکاری شانگهای از جمله با روسیه، چین، قزاقستان، ازبکستان و هند است که بزرگترین شرکای تجاری «دوشنبه» هستند و بدیهی است با حضور مشترک هر دو کشور در این بلوک اقتصادی مسیر تعاملات تجاری هموارتر خواهد شد.
آذر ماه سال گذشته سید مرتضی عمادی سخنگوی گمرک اعلام کرد که تجارت ایران و تاجیکستان در ۸ ماهه سال قبل به بیش از ۱۴۰ میلیون دلار رسید، که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰، به میزان ۱۵۱ درصد در وزن و ۱۹۰ درصد در ارزش رشد داشت. بر این اساس، حجم کل مبادلات تجاری ایران با تاجیکستان در طی مدت یاد شده سال ۱۴۰۱ از لحاظ وزنی ۱۴۶ هزارو ۵۳۱ تن کالا و از لحاظ ارزشی به ۱۴۰ میلیون و ۴۹۸ هزارو ۴۵۵ دلار رسید.
با آغاز روند رو به رشد تجارت دو کشور، برگزاری رویدادهای مجازی در کنار حضور فعالان اقتصادی در نمایشگاه‌های دو کشور و اعزام هیات‌های تجاری برای آشنایی بیشتر با ظرفیت‌های همکاری و شناخت شرکای تجاری را از جمله اقدامات مشترک برای ادامه رشد سطح مناسبات اقتصادی است
مواد پتروشیمی، پشم شیشه، انواع خشکبار، انواع خوراک آبزیان، انواع محصولات کشاورزی و باغبانیاز جمله کالاهای صادر شده بودند و در مقاب پبه مهم ترین قلم وارداتی از تاجیکستان به ایران بوده است. با آغاز روند رو به رشد تجارت دو کشور، برگزاری رویدادهای مجازی در کنار حضور فعالان اقتصادی در نمایشگاه‌های دو کشور و اعزام هیات‌های تجاری برای آشنایی بیشتر با ظرفیت‌های همکاری و شناخت شرکای تجاری را از جمله اقدامات مشترک برای ادامه رشد سطح مناسبات اقتصادی است.
شایان ذکر است که تاجیکستان سال ها بر سر عضویت ایران در شانگهای سنگ اندازی می کرد و علت این مخالفت نیز حضور محی‌الدین کبیری رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان (حنات) در کنفرانس وحدت اسلامی در تهران در سال ۱۳۹۴ بود. این در حالی بود که چند ماه قبل از آن این حزب به اتهام تلاش برای سرنگون کردن حکومت تاجیکستان و جایگزین ساختن یک نظام اسلامی در این کشور فارسی‌زبان غیر قانونی اعلام شده بود.
سفر کبیری به تهران به مذاق حاکمان دوشنبه بسیار تلخ نشست تا جایی که تلویزیون تاجیکستان در اقدامی بی سابقه فیلمی پخش کرد که در آن ادعا می‌شد ایران در جنگ‌های داخلی این کشور دخالت داشته است. امری که از جانب تهران به شدت تکذیب و به تلاش های اسراییل برای ایجاد شکاف میان دو مردم هم زبان نسبت داده شد.
اما در نهایت با عضویت دایم ایران در بلوک اقتصادی شانگهای و اتمام روابط سرد میان تهران و دوشنبه می توان چشم انداز مثبتی را در خصوص توسعه روابط اقتصادی ایران با اعضای این اتحادیه از جمله تاجیکستان انتظار داشت.
امکان تجارت مستقیم و پایدار با کشورهای عضو، تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز، کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات، سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات، مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای و افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف از قبیل انرژی وگردشگری از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود
به‌طورکلی امکان تجارت مستقیم و پایدار با کشورهای عضو، ایجاد اعتماد همه اعضا جهت تعامل همه‌جانبه، تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز، کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات، سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات، مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای، افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف از قبیل انرژی و گردشگری و برقراری امکان مشارکت گسترده در ساختارهای سیاسی نظامی و امنیتی، از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود.
تحولات استراتژیک عامل چرخش تاجیکستان به سوی ایران
نزدیکی ایدئولوژیک برخی اهالی مرزی تاجیکستان با طالبان بیش از هر موضوعی موجب ایجاد موجی از بیم و نگرانی در دولت امامعلی رحمان شده است، چرا که طالبان روی نفوذی ها و ساکنان سمپات تاجیکستان حساب ویژه ای باز کرده است. در زمان اشرف غنی افغانستان هیچگونه تهدیدی برای تاجیکستان به شمار نمی آمد، اما با تغییر دولت و قدرت گرفتن طالبان تحولاتی استراتژیک در منطقه ایجاد شده است که از جمله آن ها تهدید تاجیکستان از سوی طالبان بوده است و به همین سبب تاجیکستان با نزدیک شدن به قدرت منطقه ای چون ایران قصد مقابله با تهدیدات طالبان را دارد.
تحولات و روی کار امدن افغانستان، ناامنی مرزی با قرقیزستان و جنگ اوکراین موجب تحولات جدیدی در روابط بین الملل شده و تاجیکستان درصدد است با نزدیکی به ایران دوست دیگری به جز روسیه و چین داشته باشد
خبرگزاری آسیا پلاس در تحلیلی درباره علل چرخش تاجیکستان به سوی ایران نوشته بود که تحولات و روی کار امدن افغانستان، ناامنی مرزی با قرقیزستان و جنگ اوکراین موجب تحولات جدیدی در روابط بین الملل شده و تاجیکستان درصدد است با نزدیکی به ایران دوست دیگری به جز روسیه و چین داشته باشد.
افتتاح کارخانه پهپادسازی ابابیل ۲ در تاجیکستان در اردیبهشت ماه سال جاری نیز یکی دیگر از تحولات در روابط دو کشور بود. در این زمینه سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران با تلاش متخصصان و دانشمندان متعهد خود و با استفاده از ظرفیت‌های داخلی توانسته در تمام ابعاد نظامی و دفاعی به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین رشد قابل توجهی داشته باشد، گفته بود: امروز در جایگاهی هستیم که می توانیم علاوه بر رفع نیازهای داخلی به کشورهای هم‌پیمان و دوست در جهت افزایش امنیت و صلح پایدار، تجهیزات نظامی صادر کنیم. به عقیده کارشناسان این اقدام تاجیکستان پاسخی به خرید پهپاد بیرق دار از آنکارا بوده است.
نتیجه
احیای پیوندهای دیرینه و تعمیق روابط مردم ایران و تاجیکستان در گرو شاخصه‌های مهمی چون پایدارسازی روابط اقتصادی، پرهیز از شکل‌گیری تنش‌ها و تلاش در جهت اعتمادسازی است.
افزون بر این با توجه به موقعیت سرزمینی تاجیکستان و چالش های امنیتی این کشور از سوی افغانستان و قرقیزستان بدیهی است که همکاری های نظامی بخش مهمی از روابط دوجانبه ایران و تاجیکستان را شکل دهد، زیرا دوشنبه برای مقابله با چنین تهدیدهایی نیاز مبرم به توسعه تسلیحاتی و ادوات دفاعی دارد که با توجه به درگیری فعلی روسیه در مناقشه اوکراین، ایران یکی از بهترین گزینه ها برای تامین نیازهای دفاعی تاجیکستان خواهد بود.
افزون بر این نیازهای اقتصادی مکمل دو کشور به یکدیگر چون تامین آب از سوی تاجیکستان و کشت فرسرزمینی به دست ایران در این کشور با توجه به کارنامه موفق شرکت های ایرانی در مدل و مهندسی زراعت نوین و هم چنین منابع غنی نفت، گاز و معدن از سوی ایران می تواند موجب پیوندهای عمیق تر اقتصادی و سیاسی میان ایران و تاجیکستانی شود که فقیرترین کشور آسیای میانه است و عواید دولتی آن عمدتا برپایه دریافت حواله های خارجی از تبعه های خارج نشین تاجیک و کشاورزی است، هر چند که تاجیکستان با اتکا به منابع آبی غنی خود روند بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر را آغاز کرده و در حال دریافت سرمایه های خارجی برای سدسازی و احداث نیروگاه های برقابی است
نظر شما