بازار؛ گروه بین الملل: جدیدترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۲ ماهه نخست سال جاری میلادی (۲۰۲۳) به ۲ میلیارد و ۹۸ میلیون دلار رسیده است. در ماه‌های ژانویه و فوریه سال میلادی گذشته (۲۰۲۲) ارزش تجارت ایران و چین ۲ میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار اعلام شده بود که بدین ترتیب مبادلات تجاری دو کشور در دو ماهه ۲۰۲۳ با کاهش ۱۷ درصدی مواجه شده است.
صادرات چین به ایران در این دوره افزایش و واردات از ایران کاهش داشته است. چین در ماه‌های ژانویه و فوریه سال ۲۰۲۳ بالغ بر یک میلیارد و ۴۱۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۶ درصدی داشته است. صادرات چین به ایران در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار اعلام شده بود. اما واردات رسمی چین از ایران در دو ماهه نخست امسال ۴۲ درصد کاهش داشته و به ۶۸۸ میلیون دلار رسیده است. چین در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.
اهمیت سفر رییسی
سفر سه روزه ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به چین - از ۱۴ تا ۱۶ فوریه ۲۰۲۳ - به بیش از یک دلیل مهم بود. این اولین سفر رئیسی به چین به عنوان رئیس جمهور ایران و همچنین اولین سفر یک رئیس جمهور ایران به چین در دو دهه اخیر بود. البته رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در سپتامبر ۲۰۲۲ در سمرقند برگزار شد، با شی جین پینگ رئیس جمهور چین دیدار کرده بود. رئیسی با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، لی کچیانگ، نخست وزیر چین و لی ژانشو رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین در سفر خود به چین دیدار کرده بود.
در سفر رئیسی حدود ۲۰ موافقتنامه برای تقویت همکاری‌های دوجانبه بین پکن و تهران در تعدادی از زمینه‌ها از جمله محیط زیست، تجارت بین المللی، مالکیت معنوی، کشاورزی، صادرات، بهداشت و درمان و رسانه امضا شد. رئیسی در دیدار با لی کچیانگ، نخست‌وزیر چین، به توافقنامه همکاری راهبردی ۲۵ ساله موسوم به مشارکت راهبردی جامع ایران و چین که در مارس ۲۰۲۱ بین دو کشور منعقد شد، اشاره کرد و به عنوان نمونه‌ای از روابط مستحکم بین دو کشور اشاره کرد.
یکی دیگر از نمونه‌های همکاری قوی چین و ایران، خرید نفت پکن از ایران است که باعث نارضایتی آمریکا شد. بر اساس برآوردها، چین در سال ۲۰۲۲ حدود ۷۰۰۰۰ بشکه در روز خرید کرده است. در ژانویه ۲۰۲۳، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به چین در مورد خرید نفت از ایران در نقض تحریم‌های آمریکا هشدار داد. پرایس ضمن اشاره به خرید نفت پکن از ایران گفت: ما اقدامات احتمالی تحریمی را پیش‌بینی نمی‌کنیم، اما به نظارت بر صادرات نفت ایران و تعامل با شرکای تجاری ایران درباره احتمال قرار گرفتن در معرض تحریم‌های آمریکا ادامه می‌دهیم.
رئیس جمهور ایران ضمن اشاره به روابط ایران و چین گفت که هر دو کشور در شرایط سخت با هم دوست بودند. رئیس‌جمهور چین تصریح کرد که چین صرف‌نظر از شرایط جهانی، همکاری‌های خود را با ایران تقویت و برای اجرای مشارکت راهبردی جامع چین و ایران و همکاری مشترک با ایران در موضوعات مهم جهانی تلاش خواهد کرد.
اهمیت دیگر این سفر اینکه، هم شی و هم رئیسی از خروج واشنگتن از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ۲۰۱۵/ توافق هسته‌ای ایران و متعاقب آن اعمال تحریم‌ها علیه ایران انتقاد کردند. رئیس جمهور چین علیه هر نوع مداخله خارجی در امور داخلی ایران که تلاش برای تضعیف "امنیت و ثبات" ایران است، سخن گفت. چین همچنین اعلام کرد که نقش مثبتی در گفتگوهای مربوط به احیای برجام خواهد داشت. علیرغم تنش‌ها بین چین و آمریکا، واشنگتن با پکن برای احیای توافق هسته‌ای ایران همکاری کرده است.
محافظه‌کاری پکن
شکی نیست که روابط چین و ایران به ویژه پس از خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ تقویت شده است. باید در نظر داشت که برخی عوامل تحریک کننده در روابط ایران و چین وجود دارد که اغلب به حاشیه کشیده می‌شوند. زیرا اکثر مفسران روابط ایران و چین را صرفاً از منظر روابط تیره‌آمیز با آمریکا و هر دو با روسیه می‌بینند.
اما درک این نکته حائز اهمیت است که علیرغم تعهدات بلند این کشور در توافقنامه ۲۰۲۱ با ایران، سرمایه گذاری چین در ایران محدود بوده است. این به وضوح در لحن وزارت خارجه ایران نیز مشهود بود و در آن رئیس جمهور ایران به وضوح به این واقعیت اشاره کرد که روابط اقتصادی ایران و چین بسیار پایین‌تر از آنچه باید باشد، است.
مجموع سرمایه‌گذاری چین در ایران در سال ۲۰۲۲، ۱۶۲ میلیون دلار برآورد شده است، در حالیکه براساس برخی از اظهارات غیررسمی تعهد انجام شده بر اساس توافقنامه ۲۰۲۱، ۴۰۰ میلیارد دلار در یک دوره ۲۵ ساله بوده است
مجموع سرمایه‌گذاری چین در ایران در سال ۲۰۲۲، ۱۶۲ میلیون دلار برآورد شده است، در حالیکه براساس برخی از اظهارات غیررسمی تعهد انجام شده بر اساس توافقنامه ۲۰۲۱، ۴۰۰ میلیارد دلار در یک دوره ۲۵ ساله بوده است. یکی از دلایل ذکر شده برای همین موضوع این است که چین نمی‌خواهد تحریم‌های آمریکا را نقض کند. البته چین بزرگترین شریک تجاری ایران در ۱۰ سال گذشته بوده است.
نکته دیگری که باید در نظر داشت این است که چین روابط امنیتی و اقتصادی قوی با بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت ایجاد کرده است. در اینجا ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مخالفت‌هایی با توافقنامه ۲۵ ساله امضا شده بین تهران و پکن در سال ۲۰۲۱ وجود داشته است. علیرغم احساسات ضد آمریکایی، برخی از ایرانی‌ها موافق افزایش وابستگی به چین نیستند.
در حالی که تردیدی وجود ندارد که پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، تهران به پکن نزدیک‌تر شده است، اما باید در نظر داشت که علیرغم تمام ادعاها و وعده‌های بلند چینی، روابط اقتصادی جدا از روابط چین در حد متوسط باقی مانده است. خرید نفت از ایران پکن در حالی که می‌خواهد روابط با ایران را بهبود بخشد و از تنش‌های بین واشنگتن و تهران استفاده کند، تمایلی به نقض تحریم‌های آمریکا ندارد. این محافظه کاری در کاهش سطح تجارت دوجانبه که در بالا نیز اشاره شد تاثیرگذار بوده است.
آمریکا تحریم‌هایی را علیه تهران اعمال کرده و اقتصاد آن دوران سختی را پشت سر گذاشته است. ایران به دنبال فضا و بازیابی شخصیت سیاسی خود است و نظم نوین جهانی که توسط چین مفهوم‌سازی شده و روسیه از آن حمایت می‌کند، مناسب ایران است.
تاثیر نظم نوین جهانی
اخیرا چین بر نظم جهانی چند قطبی به عنوان یک ضرورت دوران معاصر تاکید کرده است. به عبارت ساده‌تر، پکن می‌خواهد سیستم تک‌قطبی را که ایالات متحده در آن شرایط را دیکته می‌کند، کنار بگذارد. پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده به شدت قدرت و نفوذ خود را در سطح جهانی افزایش داد. پیشرفت قابل توجه اینکه ایالات متحده توانسته است کشورهای اروپایی را تحت پرچم خود قرار دهد، که به آن قدرت بیشتری می‌دهد.
ظهور ناگهانی چین به عنوان قدرت جدید اقتصادی و رهبر اقتصادی جهان، آمریکا را ناآرام کرده است. دلیل آن این است که چینی‌های باهوش اقتصاد با موفقیت نفوذ و دامنه خود را در بخش‌های بزرگی از آسیای مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی، خاورمیانه و قاره آفریقا گسترش داده‌اند. چین اکنون به کشورهای آمریکای لاتین نیز چشم دوخته است.
همچنین چین و روسیه روابط خوبی دارند. اخیرا، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در یک سفر سه روزه به مسکو بود و بیانیه مشترکی با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه صادر کرد. بیانیه مشترک بار دیگر مفهوم «چندجانبه گرایی» را تکرار و قویاً استدلال می‌کند که ایجاد قطب‌های چندجانبه قدرت صلح جهانی را تضمین می‌کند. بیانیه مشترک نشان می‌دهد که نظم جهانی جدیدی در راه است که در آن نیروهای ضد آمریکایی دست به دست هم خواهند داد.
ایران اخیراً به یک شریک فعال در مفهوم نظم جهانی چین و روسیه تبدیل شده است. یافتن دلایلی که چرا ایران می‌خواهد به سمت چندجانبه‌گرایی جدید سوق یابد، دشوار نیست. اسرائیل نیز تلاش می‌کند با کشورهای حاشیه خلیج فارس، حتی با عربستان سعودی، روابط خود را اصلاح کند. علاوه بر این، آمریکا تحریم‌هایی را علیه تهران اعمال کرده و اقتصاد آن دوران سختی را پشت سر گذاشته است. ایران به دنبال فضا و بازیابی شخصیت سیاسی خود است و نظم نوین جهانی که توسط چین مفهوم‌سازی شده و روسیه از آن حمایت می‌کند، مناسب ایران است.
روسیه نیز اقداماتی را برای تعمیق روابط با ایران انجام داده است. پوتین رئیس جمهور روسیه در ژوئیه ۲۰۲۲ از تهران بازدید کرد که تمایل دو طرف را برای تعمیق روابط دوجانبه در واکنش به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران و روسیه نشان داد. ایران و روسیه توافق کردند که اقدامات یا چارچوب‌هایی را برای کاهش آسیب پذیری خود در برابر تحریم‌های مالی تحت رهبری غرب دنبال کنند. آنها همچنین توافق کردند که عملیاتی شدن کریدور حمل و نقل چندوجهی بین المللی شمال-جنوب (INSTC) را تسریع بخشند.
ممکن است یک اتحاد سه جانبه در حال شکل گیری باشد. اگرچه هنوز غیررسمی است و مبتکران انتظار دارند که کشورهای غیر اروپایی بیشتری به عنوان شریک بپیوندند، اما بدیهی است که موجی از حامیان چندجانبه گرایی برای جایگزینی سیستم موجود وجود دارد.
مناقشه اوکراین به کاتالیزور جنبش چندجانبه گرایی تبدیل شده است. تنها چیزی که آنها درخواست می‌کنند بازسازی نظم جهانی به گونه‌ای است که عدالت را برای همه کشورهای عضو رعایت کند و حیثیت و منافع آنها به عنوان اعضای جامعه بین المللی به خطر نیفتد.
نظر شما