تهمینه غمخوار؛ بازار: پایان جنگ سرد، انفجار ایده ها و ارائه طرحها در خصوص راه اندازی پروژه هایی در جهت ادغام سیستم های تجاری و حمل و نقل اروپا و آسیا را به همراه داشته است. صرف نظر از پروژه های انرژی، طرح های بیشماری در اروپا و آسیا قابل مشاهده است که یا موفق شده و به ثمر نشسته اند و یا هنوز بر روی کاغذ باقی مانده اند.
یکی از دلایل این سطح متفاوت تحقق این است که همه این پروژه‌ها، کم و بیش، ارتباط تنگاتنگی با ژئوپلیتیک مناطق و کشورهای درگیر دارند و این مشارکت عمیقاً بر دوام نهایی این پروژه‌ها تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال می توان به تأثیر پویای جنگ روسیه و اوکراین بر روابط اقتصادی_سیاسی منطقه آسیای مرکزی اشاره کرد؛ در حالی که اگر نگوییم هیچ کدام، اما تعدادی از آنها دارای توانایی یا منابع لازم برای اجرای چشم انداز استراتژیک بزرگ زیربنای این برنامه ها نیستند.
بنابراین، طرح یک کمربند_یک جاده چین منحصر به فرد باقی مانده است، زیرا چین، تقریباً به تنهایی، دارای چشم‌انداز، منابع و ظرفیت راه‌اندازی و حفظ آن است. با این وجود، هند، به عنوان بخشی از سیاست های کلی فزاینده قاطعانه خود، اکنون در حال انجام اقدامات متعددی برای مقابله با در معرض قرار گرفتن رو به رشد بین المللی طرح یک کمربند_یک جاده چین و دستیابی به اهداف مشابه برای خود است.
هند، دقیقاً به دلیل عدم فقدان منابع مالی پکن و همچنین مسلک امپراتوری چین، پس از سال‌ها ناکامی در دستیابی به اهداف یک‌جانبه، تصمیم گرفته تا به تقویت پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال_جنوب بپردازد.
تلاش هند در تسریع زیرساخت‌های اقتصادی؛ دهلی فاقد سرمایه عظیم همانند چین است
این پروژه از ابتکارات بین‌المللی است که هند در آن مشارکت دارد و در عین حال، آشکارا بخشی از استراتژی بین‌المللی این کشور برای مقابله با کمربند_جاده چین محسوب شده که از جنوب آسیا آغاز می‌شود. اگرچه هند فاقد ذخایر و سرمایه عظیم همانند چین است، اما اخیراً برنامه‌های وام‌دهی در خصوص زیرساخت‌های اقتصادی خود را تسریع بخشیده و آشکاراً آنها را با برنامه های چین که آن را غارتگرانه می‌خواند، مقایسه کرده است. بنابراین، پروژه کریدور شمال_جنوب را می توان به عنوان تلاش دوباره هند برای تقویت همکاری با شرکای متعدد در آسیای مرکزی در نظر گرفت.
کریدور شمال_جنوب یک کریدور تجاری و حمل و نقل چندوجهی به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است که هدف آن اتصال هند به روسیه از طریق اقیانوس هند و ایران با شاخه های احتمالی به آسیای مرکزی است. بر همین اساس، به وضوح هدف آن فراتر از یک مسیر تجاری چندجانبه است و ارتباط بین ژئوپلیتیک، چشم انداز استراتژیک، ظرفیت دولتی و اقتصادی را برای این سه کشور و همانطور که خواهیم دید، چین نشان می دهد.
بنابراین، این پروژه به طور فزاینده ای برای چشم انداز گسترده هند در آینده اهمیت دارد. اگرچه ابتکارات هند آن طور که باید و شاید، در خارج از کشور شناخته شده نیست، ۱۳ کشور از کریدور شمال_جنوب از جمله کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان حمایت کرده اند.
مسیرهای موجود در نستراک
این پروژه دارای چند مسیر است. یک مسیر دریایی از بمبئی به بندرعباس در ایران و سپس بندر انزلی در دریای خزر به سمت روسیه از طریق آسیای میانه در نظر گرفته شده است. این پروژه همچنین با بندر چابهار مرتبط است که هند را قادر می‌سازد منابع انرژی آسیای مرکزی را بدون دردسر انتقال دهد و مهم‌تر از آن پاکستان و افغانستان را دور بزند. همچنین، نستراک یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی است که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس از طریق سنت پترزبورگ در روسیه به شمال اروپا متصل می‌کند. این مسیر عمدتاً شامل جابجایی بار از هند، ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه از طریق کشتی، ریل و جاده است.
افزون بر این، هدف این کریدور افزایش ارتباطات تجاری بین شهرهای بزرگ مانند بمبئی، مسکو، تهران، باکو، بندرعباس، آستاراخان، بندر انزلی و غیره است در حالی که هزینه های حمل و نقل و زمان سفر بین هند و روسیه را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. علاوه بر این، اگر نستراک محقق شود، هند در موقعیتی قوی برای انتقال منابع هیدروکربنی نه تنها از روسیه، ایران و قزاقستان، بلکه در منطقه وسیع‌تر قرار خواهد گرفت.
با این وجود، ثروت کریدور شمال_جنوب نشان دهنده وابستگی به دیدگاه ژئوپلیتیکی و ظرفیت حامیان مالی آن برای اجرای طرحی بسیار بزرگ است. در عین حال، تجزیه و تحلیل این پروژه چندین نتیجه قابل توجه دیگر را نیز به همراه دارد. با نگاهی به گذشته یعنی تقریباً سی سال از آغاز این برنامه‌های تجارت و حمل و نقل بین قاره‌ای تا کنون، مشاهده می کنیم که ابتکار عمل در ایجاد چنین چشم‌اندازهایی مدت‌هاست که از اروپا به آسیا رسیده است.
رقابت ژئوپلیتیکی هند و چین
امروز، این دولت‌های آسیایی مانند چین با طرح کمربند و جاده خود و اکنون هند با پروژه‌هایی مانند کریدور شمال_جنوب و غیره هستند که چشم‌اندازهای جدید و هیجان انگیزی برای بازسازی آسیا ارائه می‌کنند، نه اینکه تمام توجه ها تنها معطوف به خاورمیانه شود. اگرچه یک کمربند_یک جاده موضوع گزارش‌ها، مقاله‌ها، کتاب‌ها، مقالات بیشماری بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است، اما هند اکنون با ترویج مشتاقانه کریدور شمال_جنوب همراه با سایر پروژه‌های پیشنهادی مرتبط که قصد دارند دهلی را از طریق خاورمیانه به اروپا متصل کنند، وارد میدان شده است.
نستراک همراه با سایر پروژه های هند و چین، ملاحظات ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی را با نمایش دیدگاه های بیان شده دولت های خود در مورد نظم اقتصادی_سیاسی مطلوب در سرتاسر اوراسیا در هم آمیخته است. در نتیجه، رقابت ژئوپلیتیکی بین هند و چین در مورد کریدور شمال_جنوب، خود را نشان داده است، زیرا هر دو رقیب آسیایی برای نفوذ بر روسیه و ایران با یکدیگر رقابت می کنند. علاوه بر این، حضور چین در این کریدور، نشان دهنده روابط این کشور با روسیه است که البته، مسیر نستراک عمیقاً منعکس کننده دیدگاه ژئواکونومیک روسیه و توانایی تحقق آن در عمل است.
روسیه در حال حاضر توانایی تحقق چشم انداز هند را ندارد...
کریدور شمال_جنوب فرصتی را برای ادغام روسیه، آسیا و حتی مناطق قطبی بالقوه در یک شبکه تجاری و حمل‌ونقل واحد در نظر می‌گیرد. از همان ابتدا، ملاحظات ژئوپلیتیکی تأثیر زیادی بر ساخت واقعی آن داشته است. این پروژه در ابتدا با توافق هند، روسیه و ایران در سال ۲۰۰۰ برای ایجاد شبکه های حمل و نقل برای اتصال این کشورها و آسیای مرکزی با بازارهای اروپایی آغاز شد، در حالی که یکی از دلایل اصلی محرومیت ایران از دسترسی به نهادهای اقتصادی بین المللی به دلیل پروژه هسته ای آن بود. بر همین اساس، مفسران هندی استدلال می کنند که پایان دادن به تحریم‌ها علیه ایران فرصت‌هایی را برای احیای پروژه شمال_جنوب باز خواهد کرد.
اکنون، جنگ در اوکراین و پیامدهای جهانی آن ظاهراً بحث‌ها در مورد احیای این پروژه را احیا کرده است. این بحث های جدید نشان‌دهنده تلاش‌هایی برای غلبه بر این واقعیت است که این پروژه قبلاً به دلیل شکست هند و روسیه در حکومت‌داری دولتی از بین رفته است. در حالی که هر دو دولت ممکن است دیدگاه‌های ارتباط با یکدیگر، ایران و کشورهای واسطه آسیای مرکزی را بیان کرده باشند، حتی بدون در نظر گرفتن جنگ روسیه و اوکراین، این امر واضح است که روسیه توانایی تحقق چشم انداز این کشور را نداشته و ندارد.
همچنین به طور فزاینده ای مشهود است که روسیه منابع مورد نیاز برای تعهد پروژه های عظیم تجارت و حمل و نقل در اوراسیا را نخواهد داشت. هند نیز به دلایل ژئوپلیتیکی و داخلی قبلاً توانایی تحقق این چشم انداز یا در واقع هیچ دیدگاه استراتژیک برای این طرح و به طور کلی تر برای آسیای مرکزی را نداشته است. این موضوع یکی از دلایلی است که چرا تلاش‌های هند برای تقویت حضور استراتژیک چند بعدی خود در آسیای مرکزی و خاورمیانه تاکنون نتوانسته همگام با فرصت‌های ارائه شده از سال ۱۹۹۰ برای دستیابی به این هدف باشد. در واقع، حتی در حال حاضر، ابزار لازم برای رقابت رودررو با چین در خصوص کریدور شمال_جنوب را ندارد. بیشترین تأثیر طرح یک کمربند_یک جاده بر دهلی، شیوه ای است که در آن سیاست خارجی هند، خود را به دنبال ایده ها و شرکای مشتاق می بیند.
شمال_جنوب؛ گسترش دایره شرکای آسیای مرکزی دهلی
فقدان نفوذ اقتصادی هند نیز قابل توجه است، زیرا این کشور توان سرمایه گذاری ده ها میلیارد دلاری را برای ایجاد مجموعه جدیدی از موسسات در کریدورهای زیرساختی ندارد. بر همین اساس، کریدور شمال_جنوب به درستی نشان دهنده تلاش برای غلبه بر کمبود ایده ها و ارتباط با شرکای قبلی است؛ حتی اگر فاقد قدرت اقتصادی چین باشد. اگرچه این پروژه توسط هند، ایران و روسیه در سال ۲۰۰۰ آغاز شد و در سال ۲۰۰۲ قرارداد رسمی امضا شد، اما تنها یک دهه بعد به یک پروژه فعال تبدیل شد.
اعضای فعلی هند، ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ارمنستان، بلاروس، تاجیکستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، ترکیه، اوکراین و بلغارستان (ناظر) هستند. ترکمنستان نیز در حال حاضر عضو رسمی نیست، اما احتمالاً پس از دعوت رسمی نخست وزیر مودی به این کریدور، مشارکت جاده ای خواهد داشت. جمهوری آذربایجان و ارمنستان به شدت در این پروژه مشارکت دارند و هر دو کشور در حال ساخت خطوط قطار و جاده های جدید برای تکمیل حلقه های گمشده در کریدور شمال_جنوب هستند.
افزایش علاقه جدید به کریدور نستراک از سوی هند احتمالاً با گسترش نفوذ طرح کمربند_جاده چین، نشانگر عزم آشکارتر دهلی برای ایفای نقش عمده ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک در جنوب، شرق، جنوب شرق و آسیای مرکزی و همچنین آسیای میانه برای مقابله با چین است. این مسائل در حالی مطرح است که چشم انداز و آرزوی هند برای ایفای این نقش بزرگتر در سراسر آسیا ۲۰ سال پیش قابل تشخیص بود.
حال، امروز که این کشور شروع به ایفای نقش قاطع تری در امور بین الملل به طور کلی کرده است، جاه طلبی آن برای ایفای نقش بزرگ جهانی و آسیایی در تجارت بین المللی و مقابله با بلندپروازیهای یک کمربند_جاده و چین بیشتر نمایان شده است. در حقیقت، کریدور شمال_جنوب به عنوان بخشی از جاه‌طلبی گسترده‌تر هند برای ایفای نقش اقتصادی_سیاسی بزرگتر در آسیای مرکزی قابل مشاهده است.
افزایش حضور هند در آسیای مرکزی به نفع امریکاست؟
ضرورت اقتصادی تقویت تجارت، سرمایه گذاری و به طور کلی روابط اقتصادی با آسیای مرکزی، به ویژه در دستیابی به صادرات ایمن انرژی برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده، انگیزه قانع کننده ای برای تلاش های مداوم برای دستیابی به حضور اقتصادی باثبات تر و بزرگتر هند در اینجا است؛ به طوری که صرفا تنها نفوذ چین و روسیه در آسیای مرکزی قابل مشاهده نیست و این انگیزه به طور طبیعی به هدف ژئوپلیتیکی گسترده‌تر سرازیر می‌شود که همچنین قادر به ایفای نقش در افغانستان برای تعدیل پتانسیل آن در خصوص خشونت فرامرزی و مقابله با نفوذ پاکستان در آنجا است.
همچنین شایان ذکر است که با توجه به عنصر ژئواستراتژیک سیاست هند به اتصال آسیای مرکزی، ایالات متحده نه تنها به هند در اقیانوس هند و اقیانوس آرام نیاز دارد، بلکه مایل است هند نقش بزرگ تری در جنوب، آسیای جنوب شرقی و مرکز ایفا کند. در واقع، برخی از تحلیلگران به صراحت بیان می‌کنند که افزایش حضور هند در آسیای مرکزی مستقیماً به نفع ایالات متحده خواهد بود و با منافع واشنگتن مطابقت دارد.
اخیراً، برخی ناظران هندی استدلال کرده‌اند که کریدور شمال_جنوب می‌تواند رقیب کانال سوئز باشد، کانالی که در سال ۲۰۲۱ به دلیل خرابی یک کشتی در آنجا برای مدتی بسته شد. بر همین اساس، اقدامات هند برای گسترش دایره شرکای خود در آسیای مرکزی، همراه با حضور کلی آن در آنجا، به همان اندازه در آرزوهای اعلام شده آن برای نستراک قابل تشخیص است. بنابراین، هند پیشنهاد کرده است که ازبکستان و افغانستان در این کریدور گنجانده شود.
صادرات انرژی آسیای مرکزی از طریق نستراک به هند
علاوه بر این، کریدور شمال_جنوب محور برنامه هند برای ایجاد یک ابتکار ارتباط بزرگ در آسیای مرکزی است که در جلسات سازمان همکاری شانگهای ارائه شده است. همزمان، هند همچنین در حال ارتقاء روابط خود با کشورهای کلیدی آسیای مرکزی است که به وضوح علاقه مند به گسترش روابط هستند. به عنوان مثال، قزاقستان، به گفته سفیر خود در هند، خود را به عنوان یک مرکز احتمالی برای سرمایه گذاری هند در منطقه می بیند، در حالی که این کشور آسیای مرکزی در ازای آن به بستری برای صادرات محصولات کشاورزی به آسیای مرکزی و فراتر از آن تبدیل می شود.
بنابراین، اگر نستراک محقق شود، قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی در موقعیت مناسبی قرار خواهند گرفت تا از مزایای این کریدور برای صادرات انرژی و سایر مواد خام از جمله اورانیوم به هند در ازای تولیدات هندی استفاده کنند. به همین ترتیب، روابط هند و ازبکستان، به ویژه روابط تجاری پویای آنها، چارچوبی برای همکاری دوجانبه در سیاست بین‌الملل فراهم خواهد کرد.
با این حال، کریدور شمال_جنوب در سیاست هند به تنهایی قرار ندارد. در سال ۲۰۱۹، هند گفتگوی ۱+۵ هند و آسیای مرکزی را ایجاد کرد و در مورد طیف گسترده ای از موضوعات مذاکراتی انجام داد. به عنوان مثال افغانستان در حال ساخت خط آهن از چابهار به زاهدان در مرز ایران و افغانستان است و ازبکستان موافقت کرده که خود را از طریق کریدور شمال_جنوب در عشق آباد ترکمنستان به هند، ایران و افغانستان متصل کند.
نظر شما