به گزارش بازار، فرش ایران و بحث در خصوص تاریخ آن همواره یکی از مهم ترین مسایل مورد علاقه شرق شناسان اعم از ایرانی و غیر ایرانی بوده است. اما از آنجاییکه اغلب مطالعات انجام شده در این خصوص فاقد بنیاد علمی و به تعبیر دیگر از مبنای صحیح برخوردار نیست در اغلب موارد با نتایج سراسر اشتباه و حتی مغرضانه همراه بوده است.
تحریف تاریخ فرش ایران
علاقه به تحقیق در مورد فرش ایرانی و سوابق تاریخی آن بیش از یکصد سال است که توجه محققان غربی را به خود معطوف داشته، اما از آنجایی که توجه به هنر دیرینه‌ی شرق در بسیاری موارد با اهداف غیر باستان شناختی همراه بوده، کوشیده‌اند که در بسیاری موارد از جمله تاریخ، تاریخ فرش بافی ایران را سراسر مخدوش ساخته، با برخی تصاویر غلط و استتاجات شتابزده آن‌را به هنر ترک و قبایل آسیای مرکزی مرتبط نمایند. به گفته دکتر سیروس پرهام:
«هنرهایی مانند قالیبافی که اختصاص به منطقه خاور نزدیک و خاورمیانه و بویژه ایران و قفقاز و ترکمنستان و آسیای صغیر و افغانستان داشت، از همان ابتدا برای هنرشناسان غربی معمایی آزاردهنده بود، چون نه به یونان و رم و تمدن و فرهنگ باختری می چسبید، نه به مسیحیت و نه می توانست دستاورد یا دستاموز مستعمره نشینان باشد. اما دیری نگذشت که از برکت «درایت»! تنی چند از باستان شناسان و هنر شناسان امپراتوری پروس، راه حل معما کشف شد و قالیبافی هنر و صنعتی قلمداد شد که در جوار و در پناه مغرب زمین و مسیحیت رشد کرده و اعتلا یافته است. آسیای صغیر که چه در دوران امپراتوری رم شرقی و چه در جنگلهای صلیبی و عصر تمدن بیزانس همواره با اروپا رابطه نزدیک داشته و نیز قفقاز که به اروپا و مسیحیت نزدیک بود، عرصه اعتلای فرشبافی به شمار آمدند. خاصه آنکه در آثار نقاشان اروپای قرن پانزدهم مسیحی هرچه فرش بود از آناتولی و قفقاز بود و نمونه های بازمانده از فرشبافی سده های سیزدهم و چهاردهم مسیحی نیز از قفقاز و آسیای صغیر و هیچ نمونه ی ماقبل صفوی که به تحقیق بافت ایران باشد، در دست نبود.
در آن زمان هنوز قالی پازیریک نیز کشف نشده بود و تصور می رفت که قالیبافی دارای عمری هزار ساله و رواج آن درایران نیز مرهون شاهان صفوی است. با اوج گرفتن نهضت پان تورکیسم در دهه دوم قرن بیستم و گسترده شدن دامنه تحریفات و جعلیات تاریخی نظریه پردازان و تاریخ نگاران این ایدئولوژی، کفه اصالت و تقدم تاریخی فرشبافی ترکی سنگین تر شد و پژوهندگان شتابزده این مکتب چندان بی پروا شدند که نه همان فرشبافی،که تمامی فرهنگ و تمدن آسیای میانه و غربی را دستاورد نژاد ترک دانستند و حتی ساکنان ایرانی نژاد آسیای میانه ی عهد باستان را نیز جزو ترکان آوردند. از این گروه کرزی اوغلو تاریخ نگار ترک است که ضمن انکار این که سکاها از گروه هند و اروپایی، بویژه ایرانی بودند همراه با دیگر مورخان پان ترکیست، سکاهای آسیای میانه را ترک خواند، و تاکید ورزیدند که همه قبایل تحت فرمانروایی دولت اورارتو دارای منشا سکایی و به دیگر سخن ترکی هستند اما پذیرفته شدن قفقاز و آسیای صغیر (ترکیه کنونی) بعنوان مراکز تمدن فرشبافی لاجرم حداقل یک نتیجه گیری نادرست را در دنباله داشت که برای کل تاریخ فرشبافی جهان تاسف بر بود و ان اینکه فرشبافی هنر و صناعتی است که اقوام ترک زبان پس از مهاجرت به خاورمیانه و آسیای غربی در سده های پنجم و ششم هجری به ارمغان آورده اند.»
ایران خاستگاه فرش در جهان
بدون شک نام بردن از فرش دستباف در هر نقطه از جهان ، بدون ذکر نام ایران ارزشی نخواهد داشت. ایران یکی از خاستگاه ها و زادگاه های اصلی فرش دستباف بوده، در حال حاضر یکی از مهم ترین و مؤثرترین کشورهای جهان در بازار هنر صنعت فرش دستباف می باشد.
تعیین قدمت بافت فرش دستباف در ایران کار آسانی نیست. اما آن چه مورد توافق اکثر مورخان و پژوهشگران می باشد، وجود نشانه هایی ایران در فرش پازیریک است که قدمت بافت فرش در ایران را حداقل به ۲۵۰۰ سال قبل می رساند. زادگاه و خاستگاه فرش دستباف کشورهای شرقی به ویژه ایران بوده است.
ظهور فرش ماشینی
در مقابل در اروپا و به ویژه در کشورهای فرانسه و انگلستان تلاش های فراوانی برای ابداع روش های جدید تولید فرش دستباف و افزایش سرعت تولید انجام شد، که نتیجه این تلاش ها منجر به پیدایش ماشین آلات و روش های پیشرفته صنعتی برای تولید فرش ماشینی طی ۲۰۰ سال گذشته شده است.
استفاده از نیروی بخار، یکی از بزرگ ترین انقلاب ها را در صنعت جهان به وجود آورد. اولین صنعتی که از نیروی بخار به عنوان نیروی محرکه استفاده کرد، صنعت نساجی بود. در سال ۱۸۷۵ «جیمز وات» و همکارش «ماتیو بولتون» یکی از موتورهای اختراعی خودشان را در کارخانه ریسندگی پنبه ای در بریتانیا نصب کردند. با موفقیت آمیز بودن عملکرد موتورهای بخار در صنعت نساجی، به تدریج سایر صنایع نیز استفاده از این موتورها را آغاز نمودند.
۵۳ سال پس از آن، یک ماشین بافندگی فرش دارای نیروی بخار ساخته شد. دستگاه های اولیه بافندگی فرش ماشینی که از نیروی بخار استفاده می کردند، ابتدا در آمریکا ساخته شدند. هرچند این ماشین آلات اولین بار به طور وسیع در صنعت فرش بافی بریتانیا به کار برده شد. در واقع، تجارت فرش از طریق اقیانوس اطلس، کارآفرینان و مخترعین هر دو سو را به تحرک واداشت و جنب و جوش افکار و ایده ها بین دو کشور انگلستان و آمریکا سبب رشد جهانی فرش ماشینی در هر دو زمینه فنی و تجاری شد. همزمان،استفاده از نیروی بخار در راه اهن باعث شد تا به عنوان یک ابزار، تولید و تجارت فرش ماشینی اسان تر شود.
نخستین هدف از صنعتی کردن بافندگی فرش ماشینی، تولید فرش هایی شبیه فرش دستباف با هزینه کمتر و یا به عبارت دیگر،گسترش بازار فرش از قصرها و کاخ های سلطنتی به داخل خانه های مردم به ویژه قشر متوسط و حتی فقیر جامعه بود؛ چرا که قیمت فرش ماشینی به مراتب از فرش های دستباف کمتر بود.
اهداف تولید کنندگان، راحتی تولید، هزینه کم و مهم تر از آن توانایی خلق طرح هایی بود که پیچیدگی و دقت فرش های دستباف را داشته باشند.اهمیت زیباشناختی فرش در آن زمان را نمی توان دست کم گرفت.
نظر شما