تهمینه غمخوار؛ بازار: نشست سران سازمان همکاری شانگهای در سمرقند ازبکستان برگزار شد. این اجلاس توجه بین المللی را به خود جلب کرد، زیرا در زمان خاصی برگزار شد. تحلیلگران پس از برگزاری این اجلاس اعلام کردند که واقعا چگونه شانگهای به الگویی از همکاری موفق منطقه ای تبدیل شده است؟
آنها معتقد هستند که تغییرات قابل توجهی در فضای سیاسی و حوزه اجتماعی_اقتصادی کشورهای منطقه در حال وقوع است. منطقه آسیای مرکزی، چین به همراه دیگر اعضای سازمان شانگهای علاقه مند به توسعه اقدامات مشترک هستند و آشفتگی جهانی کنونی طرفین را به همکاری نزدیک تر با یکدیگر سوق داده است.
این همکاری ها تا حدی مشهود است که برای نمونه قزاقستان کشوری است که رئیس جمهور چین شی جین پینگ برای اولین بار در سال ۲۰۱۳ طرح کمربند و جاده را پیشنهاد کرد در حالی که نظر رهبری قزاقستان در مورد نتایج همکاری تحت این طرح مثبت است در حالی که البته این کشور نیز سودهای قابل توجهی از مشارکت در یک کمربند_یک جاده دریافت کرده؛ به ویژه، با تقویت صنعت تولید که تنوع اقتصاد را افزایش داده است.
همچنین، از طریق این همکاری، تنوع صادرات قزاقستان از طریق عرضه کالاهای غیرنفتی به بازار چین از فولاد نورد و سنگ معدن گرفته تا محصولات کشاورزی افزایش یافته است.در حقیقت، با کمک سرمایه گذاری چینی، مقامات قزاقستان به توسعه استان های کمتر توسعه یافته اقتصادی می پردازند.
سازمان همکاری شانگهای یک نمونه واضح از تنوع جامعه بین المللی است که در آن کشورهای مختلف زمینه مشترکی برای همکاری های متقابل سودمند پیدا می کنند ضمن اینکه مطمئناً گواه روشنی خواهد بود که جهان چندقطبی در حال تحول دارای یک ستون قوی غیر غربی است که جامعه جهانی می تواند بر آن تکیه کند
علاوه بر آسیای مرکزی، کارشناسان روسی نیز عقیده دارند که سازمان همکاری شانگهای، همکاری و امنیت گسترده ای را بر اساس منافع مشترک و قوانین بین المللی ترویج می کند. بنابراین، کشورهای همسایه این سازمان با پیوستن کشورهای بیشتر و عضویت های دائمی مانند عضویت اخیر ایران، احساس خطر نمی کنند. تمایل کشورهای بیشتری برای عضویت به عنوان عضو نشان می دهد که سازمان روز به روز جذاب تر و در حال رشد است.
سازمان همکاری شانگهای یک نمونه واضح از تنوع جامعه بین المللی است که در آن کشورهای مختلف زمینه مشترکی برای همکاری های متقابل سودمند پیدا می کنند. همچنین، اجلاس این سازمان مطمئناً گواه روشنی خواهد بود که جهان چندقطبی در حال تحول دارای یک ستون قوی غیر غربی است که جامعه جهانی می تواند بر آن تکیه کند.
افزون بر این، شانگهای یک همکاری بین المللی مبتنی بر نهادهای چندجانبه است که به عنوان الگویی از همکاری موفق منطقه ای برای اعضا به ویژه ایران که به تازگی به عضویت رسمی در آمده، در نظر گرفته می شود. این سازمان توانسته است کشورهایی را با کدهای فرهنگی و تمدنی متفاوت و رهنمودهای سیاست خارجی متفاوت و الگوهای توسعه ملی متحد کند به گونه ای که در یک دوره تاریخی کوتاه، راه درازی را پیموده است و به عنصری جدایی ناپذیر از نظم جهانی سیاسی و اقتصادی مدرن تبدیل شده است.
علاوه بر این، سازمان همکاری شانگهای همه تصمیمات را بر اساس اجماع اتخاذ می کند. مهم نیست قلمرو یا اقتصاد این یا آن کشور چقدر بزرگ است؛ موضوع، حسن نیت برای همکاری متقابل در زمینه طیف وسیعی از مسائل دنیای واقعی است. این سازمان در واقع، رویکردهای حسن نیت را معرفی می کند. ارزش‌های انسانی، پایگاه حقوقی بین‌الملل مستحکم، روابط خوب بین کشورها، روابط خوب بین مردم نمونه‌هایی از رویکردهای حسن نیت است. بنابراین سازمان همکاری شانگهای فرصت های جدیدی را برای همه کشورهای ذینفع در جهت بهره مندی متقابل از رشد اقتصادی فراهم می کند و هیچ یک از کشورهای عضو به دیگری دیکته نمی کنند که چه کاری باید انجام شود.
برخی از تحلیلگران مسائل منطقه نیز از شانگهای این برداشت را دارند که سازمان همکاری شانگهای می تواند سهم مهم و ملموس خود را در کاهش مناقشات با تقویت صلح و امنیت ایفا کند. به عنوان مثال، دو عضو سازمان همکاری شانگهای یعنی هند و پاکستان بر سر کشمیر درگیر هستند. اگر سازمان از نظر استراتژیک بتواند واقعاً به کاهش این اختلاف ارضی کمک کند، نمونه ای قوی برای سایر کشورها و مناطق در برخورد با مسائل مستعد درگیری خواهد بود.
همچنین، سازمان همکاری شانگهای برای اجرای پروژه های متعدد در زمینه فعال سازی همکاری ها در زمینه های سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی یعنی بشردوستانه و غیره موقعیت بهتری دارد. این سازمان از بدو تأسیس خود به عنوان یک مجمع برای بسیج کشورهای عضو برای همکاری چند وجهی عمل کرده است. بر همین اساس، ما می‌توانیم استدلال کنیم که به پرورش و آماده‌سازی محیطی برای آنچه که امروز ابتکار یک کمربندد_یک جاده نامیده می‌شود، کمک کرده است؛ به عبارت دیگر، روح شانگهای در پس زمینه یک کمربند_یک جاده قرار دارد و موفقیت دومی تا حد زیادی با موفقیت و کارایی اولی مرتبط خواهد بود.
سازمان همکاری شانگهای سازوکارهای همکاری چندجانبه جدیدی را معرفی کرده است. این سازمان متشکل از کشورهایی است که می خواهند اقتصادشان رشد کند اما در این تعهد به غرب متکی نیستند. قرار گرفتن در یک بلوک غرب گرا خطرات زیادی برای تبدیل سازمان به نوعی دولت نو استعمار تحت دیکته های اقتصادی غرب به همراه دارد. در حالی که بلوک غیرغربی که حول سازمان همکاری شانگهای جمع شده است، از نظر پایه های تشکیل آن بسیار آزادتر است. بر همین اساس، اگر رهبران کشورهای جهان می خواهند راه حل های کارآمدی برای مشکلات دنیای واقعی بیابند، نباید با یکدیگر مخالفت کنند. آنها باید دست در دست هم کار کنند. رهبران می آیند و می روند، اما مردم و کشورها باید در صلح و ثروت بمانند.
امروزه خانواده سازمان همکاری شانگهای بزرگترین سازمان منطقه ای جهان است که یک منطقه جغرافیایی وسیع و حدود یک سوم جمعیت سیاره زمین را متحد کرده است. مفهوم موفقیت این سازمان، ارتقاء همکاری های چند جانبه از طریق تضمین امنیت منطقه ای است ضمن اینکه همه تصمیمات را بر اساس اجماع اتخاذ می کند. هدف، همکاری سودمند متقابل در طیف وسیعی از مسائل دنیای واقعی است.
سازمان های تحت رهبری غرب نمی توانستند به این شکل عمل کنند. مثلا اگر چین را در نظر بگیریم. چین پیشرفت اقتصادی و اجتماعی چشمگیری را نشان داده و به دلیل سیاست گشودن درهای خود، سهم و نفوذ خود را در سیستم جهانی به طور قابل توجهی افزایش داده است. توجه به این نکته بسیار مهم است که دستاوردهای عظیم چین از رویکردهای ملی خود سرچشمه می گیرد، نه توصیه های دیکته شده توسط کشورهای غربی یا سازمان های تحت رهبری غرب. توصیه های غرب به دلیل طیف گسترده ای از تنوع جهانی در حکمرانی، مدل های اقتصادی و امور عمومی، خارج از جهان غرب کار نمی کند.
به گفته کارشناسان، سازمان همکاری شانگهای نشان دهنده یک رابطه بین المللی ایده آلی است که کشورها مدت هاست به دنبال آن بوده اند؛ به ویژه پس از یکجانبه گرایی به رهبری آمریکا، طردگرایی و تشکیل گروه های کوچک که ثبات جهانی را ویران کرد.
جذابیت سازمان همکاری شانگهای در این است که به کشورهای عضو کمک می کند تا از استقلال و حاکمیت خود محافظت کنند، فضای وسیع تری برای همکاری در اختیار آنها قرار دهد و صدای و نفوذ بین المللی آنها را افزایش دهد. این سازمان همچنین به اعضا کمک می کند تا به طور مؤثر با تغییرات در موقعیت های بین المللی و منطقه ای کنار بیایند، فشار خارجی را تحمل کرده و به تهدیدات امنیتی پاسخ دهند و اختلافات را از طریق گفتگو و مشورت حل کنند.
در اجلاس چند روز گذشته که در سمرقند برگزار شد، شی جین پینگ رئیس جمهور چین در دیدار با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران گفت: چین عضویت کامل آتی ایران در سازمان همکاری شانگهای را تبریک می گوید در حالی که مایل است هماهنگی و همکاری را در چارچوب سازمان تقویت کند. شی تاکید کرد که چین از ایران در حفاظت از حاکمیت و کرامت ملی خود حمایت می کند و مایل است با ایران برای حفظ اصل عدم مداخله در امور داخلی و حفظ منافع مشترک کشورهای در حال توسعه همکاری کند.
اگرچه این سازمان همکاری عمدتاً بر مسائل امنیتی تمرکز کرده است، اما پتانسیل گسترده و همچنین فوریت فزاینده برای همکاری اقتصادی و تجاری بین کشورهای عضو و سایر شرکا وجود دارد، زیرا اقتصاد جهانی با چالشهای متعددی از کمبود مواد غذایی و انرژی گرفته تا رشد اقتصادی روبه‌رو است
به عنوان بزرگترین و پرجمعیت ترین سازمان منطقه ای جهان، سازمان همکاری شانگهای دارای یک ویژگی برجسته است و آن باز بودن و فراگیر بودن است. از آنجایی که اعضای کنونی، ناظران و شرکای گفتگو همگی کشورهای غیرغربی هستند که برخی از آنها از سوی آمریکا و غرب مانند روسیه، ایران و بلاروس تحریم شده‌اند، سازمان همکاری شانگهای برخی از شبهات آمریکایی و غربی را مورد انتقاد قرار داده است.
اگرچه این سازمان همکاری عمدتاً بر مسائل امنیتی تمرکز کرده است، اما پتانسیل گسترده و همچنین فوریت فزاینده برای همکاری اقتصادی و تجاری بین کشورهای عضو و سایر شرکا وجود دارد، زیرا اقتصاد جهانی با چالشهای متعددی از کمبود مواد غذایی و انرژی گرفته تا رشد اقتصادی روبه‌رو است.
اعضای سازمان نیز در سال های اخیر شاهد توسعه سریع بوده اند. در سال ۲۰۲۱، مجموع تولید ناخالص داخلی اعضای سازمان همکاری شانگهای به حدود ۲۳.۳ تریلیون دلار رسید که تقریباً ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می دهد که بیش از ۱۳ برابر بیشتر از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۰۱ است. در سال ۲۰۲۱، نیز تجارت چین با سایر اعضای شانگهای به ۳۴۳.۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۰ درصد افزایش داشت. به طور کلی، مجموع تجارت خارجی اعضای سازمان تا سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۶.۶ تریلیون دلار بوده که نسبت به ۲۰ سال قبل ۱۰۰ برابر افزایش یافته است.
همکاری انرژی میان اعضا اساساً کل زنجیره صنعتی را پوشش داده است. از تولید و حمل و نقل انرژی بالادستی گرفته تا پالایش نفت پایین دست، یکپارچگی و همکاری عمیق وجود دارد. اساساً تجارت انرژی بین کشورهای عضو یک چرخه داخلی را تشکیل داده است که دارای مزایای مکمل آشکار در میان آنها مانند سرمایه، بازار، فناوری و منابع است در حالی که نقش دلار آمریکا در حال کاهش است.
در میان اعضا، جمهوری اسلامی نیز که به تازگی به عضویت دائمی درآمده می تواند به اقتصاد شکننده تحت تحریم خود از طریق این سازمان کمک کند در حالی که البته کشورهای عضو به خصوص کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی ظرفیتهای ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی ایران نیاز دارند.
عضویت در سازمان در شرایط فعلی، امکان بهره مندی از بازاری را به همراه دارد که سبب تقویت مزیت‌های ترانزیتی کشور می‌شود و به تامین بخشی از نیاز های مالی کشور از طریق کنسرسیوم بین بانکی منجر خواهد شد. علاوه بر آن، ایران از نظر ذخایر نفت چهارمین کشور و از نظر ذخایر گاز دومین کشور مهم جهان است. ایران را یکی از مهمترین کشورهای دارای ذخایر انرژی جهان می شناسند و از همین رو مزیت های عضویت ایران در این سازمان هم در همکاری برای صادرات منابع انرژی تجدید ناپذیر یعنی نفت و گاز قابل شناسایی است و هم در زمینه توسعه فناوری های انرژی تجدید پذیر می توان روی همکاری ایران حساب کرد.
نظر شما