خبرگزاری بازار- نخستین ساعت‌های ۱۲ فروردین امسال بود که خبر انفجار خط لوله گاز صادراتی ایران روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت. انفجاری که گروه پ. ک. ک مسئولیت آن را به عهده گرفت و حتی شیشه های شهر ماکو را هم لرزاند.در ابتدا به نظر می‌رسید که یک حمله تروریستی ساده است، اما با گذشت زمان شبهات جدی ایی در پشت پرده اهداف این اقدام قابل رصد است.
حالا درست یک ماه از این حمله تروریستی سپری می‌شود اما خبری از تعمیر خط لوله نیست. آنگونه که مسئولان شرکت ملی گاز به نقل از شرکت بوتاش ترکیه اعلام کرده اند، تعمیر این خط لوله تا پایان خرداد امسال طول خواهد کشید و ایران که روزانه حدود ۳۰ میلیون مترمکعب گاز به این کشور صادر می‌کرده، عملا درآمدی بین ۲۳۴ تا ۳۱۲ میلیون دلار را از دست خواهد داد.
اما درشرایطی مسئولان ترکیه نزدیک به ۸۰ روز برای تعمیر زمان درخواست کرده اند که در دفعات قبلی که این خط لوله مورد حمله قرار می‌گرفت، معمولا ظرف کمتر از ۱۰ روز صادرات گاز ایران به ترکیه از سر گرفته می‌شد.
مهدی جمشیدی دانا مدیردیسپاچینگ شرکت ملی گاز تاخیر ترکیه ای ها را در تعمیر این خط لوله مشکوک می‌داند و به بازار می‌گوید: با وجود پیگیری‌های که از طرف ایران انجام شد، اجازه حضور بازرسان ایرانی در محل حادثه صادر نشد. حالا قرار است که یک شخص سومی‌از بازرسان ترکیه که مورد تایید ما هست، از محل حادثه بازدید و گزارش آن را به ما اعلام کند.
شرکت بوتاش ترکیه اعلام کرده که تعمیر خط لوله گاز صادراتی را آغاز کرده اما انجام آن تا پایان خرداد زمان می‌برد.
هرچند که مسئولان شرکت ملی گاز از اظهار نظر دقیق در رابطه با عمدی بودن این حادثه اجتناب می‌کنند، اما بسیاری از کارشناسان این حوزه انفجار خط لوله گاز صادراتی ایران را عمدی می‌دانند. جواد سلیمان پور کارشناس صنعت گاز در اینباره به بازار می‌گوید: آنگونه شواهد موجود نشان می‌دهد، حتی اگر هم عمدی در بروز حادثه در کار نبوده اما کارشکنی ترکیه در تعمیر و به تعویق انداختن صادرات گاز بدیهی به نظر می‌رسد.
او با بیان اینکه این اولین بار نیست که کشوری برای نفع مالی بیشتر دست به چنین اقدامی‌بزند، گفت: به عنوان مثال درسال‌هایی که تنش‌های روسیه و اروپا بیشتر شده بود، شاهد بروز چنین حوادثی در خط لوله گاز صادراتی این کشور بودیم. به گفته او، تعلل ترکیه در تعمیر این خط لوله موجب می‌شود که صادرات بین ۱.۸ تا ۲.۴ میلیارد مترمکعبی گاز به این کشور عملا متوقف شود و ایران میلیاردها دلار درآمد صادراتی خود را از دست دهد.
بر اساس آنچه در قرارداد گازی ایران و ترکیه آمده چنانچه طرف مقابل امکان دریافت گاز را داشته باشد، اما واردات را متوقف کرده باشد باید ۷۰ تا ۸۰ درصد پول گاز صادراتی را پرداخت کند
تلاش ترکیه برای اینکه مدرکی دست ایران نرسد
«بر اساس آنچه در قرارداد گازی ایران و ترکیه آمده چنانچه طرف مقابل امکان دریافت گاز را داشته باشد، اما واردات را متوقف کرده باشد باید ۷۰ تا ۸۰ درصد پول گاز صادراتی را پرداخت کند.» اما سلیمان پور در حالی به این نکته اشاره می‌کند که ترک‌ها سعی دارند با اعلام شرایط فورس ماژو زیر پرداخت چنین جریمه ای نروند.
این کارشناس صنعت گاز می‌گوید: ایران اگر بتواند در مجامع بین المللی ادعای خود را ثابت کند، ترکیه موظف به پرداخت این خسارت خواهند بود. اما به نظر می‌رسد که شرکت بوتاش تمام تلاش خود را می‌کند که چنین مدرکی را دست شرکت ملی گاز ایران ندهد.
به گفته مدیر دیسپاچینگ شرکت ملی گاز، بعد از تعلل ترکیه در تعمیر خط لوله درخواست بازدید از محل حادثه را به شرکت بوتاش اعلام کردیم. به دنبال این درخواست قرار شد که اسامی‌و مدارک دو نفر از کارشناسان ایرانی را اعلام کنیم تا مقدمات لازم برای حضور آنها در خاک ترکیه فراهم شود. تمام مدارک را طبق خواسته آنها برایشان ارسال شد و حتی با درخواست قرنطینه ۱۴ روزه کارشناسان هم موافقت کردیم. اما در نهایت اعلام کردند که به دلیل شرایط خاصی که ویروس کرونا ایجاد کرده، قادر به پذیرش متخصصان ایرانی نیستند.
جمشیدی دانا البته گفته که قرار است که کارشناس شخص ثالثی از ترکیه که مورد تایید شرکت ملی گاز است از محل حادثه بازدید و نتیجه را اعلام کند.
شرکای گازی متنوع‌تر شد، قدرت چانه زنی بالا رفت
از طرفی امنیت تامین انرژی ترکیه هم اکنون در شرایط قابل قبولی قرار دارد و نگرانی زیادی بابت تامین گاز خود ندارد. به گفته سلیمان پور، در یک سال اخیر با بهره برداری خط لوله جدید روسیه و خط لوله آذربایجان منابع تامین انرژی این کشور متنوع تر شد. از طرفی با گرم تر شدن هوا عملا نیاز به انرژی این کشور هم کمتر شده است. هرچند که او معتقد است تداوم صادرات گاز به ترکیه بیش از اینکه اقتصادی باشد، سیاسی است، ادامه داد: البته باید توجه داشت که کاهش وابستگی به گاز ایران این امکان را به ترکیه می‌دهد که در تمدید قرارداد خود در آینده و یا قرارداد افزایش واردات، گاز را با قیمت نازلتری وارد کند. این یعنی عملا قدرت چانه زنی ترکیه در معاملات گازی بالا خواهد رفت.
آمارهای اعلامی نشان می دهد که پیش از شیوع ویروس کرونا، روسیه با تامین حدود ۵۰ درصد نیاز ترکیه، بزرگترین صادرکننده گاز به این کشور بود. بعد از روسیه ایران با ۱۶ درصد و آذربایجان با ۱۰ درصد، دیگر کشورهای تأمین کننده های این انرژی محسوب می‌شدند.
حمله تروریستی در یک نقطه امن!
اما از دیگر نکات مشکوک این ماجرا محل وقوع جغرافیایی این انفجار است. بر اساس آنچه اعلام شده حمله تروریستی در ۱۵ کیلومتری داخل خاک ترکیه از مرز ایران در دهکده Gürbulak در استان آگری اتفاق افتاده که از نظر امنیتی محل آسیب‌پذیری نیز نبوده که گروه تزوزیستی پ.ک.ک( PKK) به آسانی بتواند آنجا را منفجر کند.
ال‌ان‌جی جایگزین گاز صادراتی ایران شد
به دلیل شیوع ویروس کرونا و رکود بازار ال‌ان‌جی در دنیا هم روزهای سرد و کم رمقی را سپری می‌کند. این کارشناس صنعت گاز با بیان اینکه قیمت‌ها در بازار ال‌ان‌جی بر اساس نظام عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، ادامه داد: در حال حاضر عرضه در این بازاربه شدت افزایش پیدا کرده و تقاضای کمی‌هم برای آن وجود دارد. به همین دلیل افت قیمت ال‌ان‌جی خیلی بیشتر از گاز است و استفاده از آن برای ترکیه صرفه اقتصادی بالایی دارد.
ترکیه با خرید روزانه حدود ۳۰ میلیون مترمکعب، نیمی‌از صادرات گاز ایران را به خود اختصاص داده است. یک حساب کتاب سرانگشتی نشان می‌دهد که در صورت ادامه توقف صادرات گاز به ترکیه تا پایان خرداد، عملا ایران باید قید درآمد حاصل از فروش ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز را بزند.
آنگونه که آمارها نشان می‌دهد ترکیه با پایانه‌های Ereglisi و Aliaga در دریای اژه و تأسیسات FSRU Neptune دارای ظرفیت واردات ۱۷.۲ میلیارد مترمکعب ال‌ان‌جی بوده که البته با افزوده‌شدن FSRU Challenger شرکت MOL با ظرفیت واردات سالانه ۷.۷۵ میلیارد مترمکعب، مجموع ظرفیت واردات ال‌ان‌جی خود را به ۲۵ میلیارد مترمکعب رسانده است. از این میزان ظرفیت در سال ۲۰۱۹ تنها ۶.۶ میلیارد مترمکعب یعنی ۲۶ درصد استفاده کرده و ۷۴ درصد آن خالی است که به راحتی می‌تواند کل گاز وارداتی از ایران را از طریق ال‌ان‌جی با قیمت‌های پایین کنونی را جبران کند.
۲.۴ میلیارد مترمکعب گازبی مشتری می‌ماند!؟
ترکیه مهم‌ترین بازار صادراتی گاز ایران محسوب می‌شود. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد این کشور با خرید روزانه حدود ۳۰ میلیون مترمکعب گاز، نیمی‌از صادرات گاز ایران را به خود اختصاص داده است. یک حساب کتاب سرانگشتی نشان می‌دهد که در صورت توقف صادرات گاز به ترکیه تا پایان خرداد، عملا ایران باید قید درآمد حاصل از فروش ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز را بزند. البته اگر قرار باشد میزان صادرات در فصول گرم را حدود ۲۰ میلیون مترمکعب در نظر بگیریم، می‌توان گفت که ایران بازار ۱.۸ میلیارد مترمکعبی را از دست داده است. حال اگر بهای هر مترمکعب گاز را در حال حاضر حدود ۱۳ سنت در نظر بگیریم می‌توان گفت که توقف حدود ۸۰ روزه صادرات گاز بین ۲۳۴ تا ۳۱۲ میلیون دلار ضرر اقتصادی به همراه خواهد داشت.
کسب سود از شرایط ویروسی
صادرات گاز ایران به ترکیه همواره با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده و قیمت و کیفیت گاز وارداتی بارها مورد مناقشه طرفین قرار گرفته است. به همین دلیل این کشور بارها به بهانه قیمت بالای گاز ایران نسبت به روسیه و آذربایجان، به دیوان بین المللی شکایت کرده و در یک مورد نیز حتی از ایران تخفیف دریافت کرده است. به نظر می رسد که ترکیه حالا سعی دارد از شرایطی که ویروس کرونا اقتصاد جهانی را با چالش مواجه کرده و افت قیمت نفت و فرآرده های نفتی زیان سنگینی را به بازیگران اصلی این بازار وارد کرده، بیشترین نفع اقتصادی را ببرد. به طور قطع ایران هم اگر می خواهد بازنده این بازی نباشد باید محتاط و البته هوشمندانه‌تر رفتار کند.
نظر شما