تهمینه غمخوار؛ بازار: با وجود تنش های گذشته، روابط امنیتی و اقتصادی بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی از سال گذشته تقویت شده و هم اکنون با رویکرد سیاست خارجی دولت فعلی در حال افزایش است. بازدیدها در بالاترین سطح و قراردادهای همکاری مختلف بر تعاملات ایران و آسیای مرکزی در بهار امسال غالب بوده است. رؤسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان همگی در ماه گذشته میزبان تهران بوده اند. هر کشوری، شریکی مانند ایران را در حوزه های مختلف از کریدور های تجاری و ترانزیتی گرفته تا وارد کننده انرژی و ضامن امنیت می بیند. این روابط رو به رشد ممکن است مسیرهای تجاری را برای منطقه به سمت جنوب باز کند و حتی بسته به کشور، ضمانت های امنیتی را فراهم نماید.
بنابراین می توان گفت که روابط ایران و آسیای مرکزی اخیراً رو به بهبود است. ایران می تواند از این روابط بهتر بهره مند شود، خواه از طریق تامین گاز بخشی از کشور یا دریافت هزینه های ترانزیت یا تضمین همکاری های امنیتی. از طرفی، آسیای مرکزی نیز سود می برد، اگرچه تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده گاهی اوقات می تواند مانع پیشرفت شود. اما به هر حال، ایران می‌تواند به مشتری صادرات انرژی منطقه تبدیل شده و مهم تر از آن به آسیای مرکزی کمک کند تا یکی از مشکلات اتصال خود را با ایجاد پنجره ای به جهان بزرگ تر حل کند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع توسعه روابط ایران با کشورهای همسایه به ویژه در منطقه آسیای مرکزی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «محسن پاک آیین» سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان، سفیر اسبق ایران در ازبکستان، زامبیا و تایلند و کارشناس ارشد مسائل بین الملل ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* همانطور که می دانیم در یک ماه اخیر ایران روزهای شلوغی را در ارتباط با منطقه آسیای مرکزی گذرانده است. رؤسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان همگی در ماه گذشته میزبان تهران بوده اند. با توجه به سیاست خارج دولت فعلی مبنی بر الویت قرار دادن همسایگان، دولت سیزدهم تا چه اندازه توانسته از این توسعه روابط با جمهوری های آسیای مرکزی و حضور پررنگ در منطقه در جهت خنثی یا برطرف نمودن تحریم ها در راستای کمک به اقتصاد کشور گام بردارد؟
در وهله اول، ارتباطات با همسایگان دور و نزدیک به خصوص در آسیای مرکزی و قفقاز که از اولویت های دولت سیزدهم است، به نظر می رسد که در حال تبدیل شدن به یک راهبرد است که در یک نگاه دراز مدت به آن توجه شده است.
به طور طبیعی، آثار این نوع همکاری های راهبردی هم به تدریج ظاهر شده و خود را نشان می دهد. مسئله مهم این است که این اقدامات آغاز شده و اعتماد بین کشورها ایجاد شده ضمن اینکه ارتباط ایران و کشورهای آسیای مرکزی و منطقه قفقاز بر توسعه همکاری های اقتصادی استوار گشته است. همچنین، حوزه های همکاری های اقتصادی مشخص شده در حالی که تلاش هایی صورت گرفته تا از طریق مشوق ها موانع توسعه این قبیل همکاری ها به خصوص با محوریت بخشهای خصوصی برطرف شود تا به تدریج نتایج خود را نشان دهد.
اینکه گفته شود در همین مدت یک سال آثار تحریم ها از بین رفته، تا حدی صحیح است، اما این امر به گذشت زمان نیاز دارد تا این اقدامات رشد کرده و بتواند آثار تحریم ها را به طور کلی از بین ببرد.
در مجموع، همین که مبادلات ایران با کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز با رشد مواجه شده و به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد مراودات تجاری و توازن به نفع جمهوری اسلامی انجام شده، نشان دهنده این است که در حوزه تجاری جمهوری اسلامی توانسته در سایه رونق تولید بتواند به بازارهای صادراتی خود وارد شود.
همچنین، در کنار این مسئله توجه به ایجاد زیرساخت هایی مانند احداث خطوط ریلی بین این کشورها یا توسعه خطوط جاده ای و توجه به حمل و نقل میان کشورهای حاشیه دریای خزر و ابتکارهایی مانند سوآپ گازی کشورها با یکدیگر، می تواند چشم انداز موفقیت اقتصادی با توجه به محوریت همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را نشان می دهد که بخشی از آن قابل مشاهده است و در آینده بقیه آثار آن مشخص خواهد شد.
* اخیرا اجلاس سران کشورهای حوزه خزر برگزار شده است. همانطور که می دانیم در طول سالهای گذشته ایران به عنوان کلیدی ترین مسیر دسترسی همسایگان ساحلی خزر به آبهای آزاد، از توسعه و گسترش روابط بیشتر با کشورهای این حوزه استقبال کرده است. جمهوری اسلامی چگونه می تواند از طریق این حوزه به توسعه روابط تجاری با چهار کشور بپردازد؟
کشورهای حاشیه ای دریای خزر (غیر از روسیه) مانند ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان به دریای آزاد راه ندارند؛ مگر از طریق دریای خزر و کانال ولگا. از طرفی برای این کشورها و من جمله روسیه این موضوع مهم است تا به اقیانوس هند متصل شوند. لذا، ترانزیت از مسیر ایران به طرف بنادر خلیج فارس و دریای عمان برای آنها اهمیت دارد.
این ترانزیت جاده ای در حال حاضر میان این کشورهای ساحلی خزر وجود دارد و خطوط ریلی نیز میان کشورهای آسیای مرکزی، بندرعباس و دریای عمان به دو شکل قابل مشاهده است. یک مسیر از قزاقستان آغاز شده و سپس از طریق ترکمنستان و مرز اینچه برون وارد ایران شده و پس از آن، به خط آهن سراسری ایران متصل می شود.
مسیر دیگر، از مرز قزاقستان به سمت ترکمنستان متصل شده و سپس به سرخس می رود که از طریق سرخس به مشهد و راه آهن ایران متصل می شود، در حالی که کشورهای دیگر آسیای مرکزی نیز می توانند از این خطوط استفاده نمایند.
در حوزه حمل و نقل دریایی ، بنادر انزلی و امیرآباد در شمال کشور فعال است و کشورهای حاشیه خزر می توانند کالاهای خود را به این بنادر منتقل کرده و از طریق این بنادر به دریای عمان و خلیج فارس صادر نمایند
در حوزه حمل و نقل دریایی نیز، بنادر انزلی و امیرآباد در شمال کشور فعال است و کشورهای حاشیه خزر می توانند کالاهای خود را به این بنادر منتقل کرده و از طریق این بنادر به دریای عمان و خلیج فارس صادر نمایند.
لذا، ایران به عنوان پل اتصالی این کشورها به آبهای آزاد در اقیانوس هند، دارای جایگاه ژئوپلیتیکی مهمی است و از این بابت این کشورها توجه خود را به موضوع حمل و نقل معطوف کرده اند.
جمهوری اسلامی در میان کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان پل اتصال به آبهای آزاد در نظر گرفته می شود که هم این کشورها را از طرف جنوب به دریای عمان و همچنین از طریق شمال به ترکیه و اروپا متصل می کند
* نقش ایران در کریدورهای بین المللی چیست؟ لزوم فعالسازی دیپلماسی حمل و نقل و اقتصادی تا چه اندازه می تواند در بهره مندی از مزایای ترانزیتی برای کشور موثر باشد؟
ایران نقش بسیار مهمی در کریدورهای بین المللی دارد. جمهوری اسلامی در میان کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان پل اتصال به آبهای آزاد در نظر گرفته می شود که هم این کشورها را از طرف جنوب به دریای عمان و همچنین از طریق شمال به ترکیه و اروپا متصل می کند.
همچنین برای این کشورها مسیر دسترسی به افغانستان و پاکستان از طریق بندر چابهار وجود دارد و حائز اهمیت است. لذا؛ ضرورت دارد تا برنامه ریزی بیشتر و دقیق تری از سوی دولت صورت گرفته و زیرساختهای مناسبتری ایجاد شود تا ایران بتواند با تمام ظرفیت و پتانسیلهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود از مزایای ترانزیتی به نحو احسن استفاده نماید.
نظر شما