پایان دوره یخبندان در روابط ایران_تاجیکستان| لزوم بهره مندی بیشتر از «کریدور اکو و کتای»

بازار، گروه بین الملل: دوره طولانی یخبندان در روابط تاجیکستان و ایران به پایان رسیده است. شواهد روشنی از این موضوع را می توان در ۲۹ مه مشاهده کرد؛ زمانی که امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان به تهران سفر کرد و طی آن سفر، دو طرف متعهد شدند که روابط دیپلماتیک و تجاری را بهبود بخشند، در حالی که همکاری بیشتر در امور امنیتی نیز در دستور کار است.

بر همین اساس، در ۳۰ ام ماه می، مقامات دو کشور فارسی‌ زبان ۱۷ توافقنامه همکاری در زمینه‌ هایی از جمله تجارت، حمل‌ و نقل، انرژی، آموزش و گردشگری امضا کردند و یکی از پیشرفت های کلیدی در روابط دوجانبه را تصمیم برای از سرگیری پروازهای مستقیم بین تهران و دوشنبه در نظر گرفتند.

برخی از کارشناسان معتقدند که تصمیم ابراهیم رئیسی برای انتخاب تاجیکستان به عنوان مقصد اولین سفر ریاست جمهوری خود در راستای شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در اوت ۲۰۲۱، برای تاجیک ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تعاملات اقتصادی آنها پس از سفر رئیس جمهور ایران به تاجیکستان در سال ۲۰۲۱ به طرز چشمگیری بهبود یافته است. دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن، سیاست درست خارجی را ترویج کرده که آن هم روابط با همسایگان و آسیا به خصوص آسیای شرقی و آسیای مرکزی است.

تاجیکستان همواره حامی گسترش روزافزون روابط چند جانبه بین دو کشور در روحیه تفاهم متقابل، همبستگی و اعتماد، توسعه و اجرای پروژه‌های عمرانی، برنامه‌ ها و اقدامات با هدف دستیابی به این اهداف بوده است

در همین راستا، تاجیکستان همواره حامی گسترش روزافزون روابط چند جانبه بین دو کشور در روحیه تفاهم متقابل، همبستگی و اعتماد، توسعه و اجرای پروژه‌های عمرانی، برنامه‌ ها و اقدامات با هدف دستیابی به این اهداف بوده و از زمان استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱، ایران عمدتاً روابط خوبی با دوشنبه داشته است.

ایران و تاجیکستان در سال گذشته، بیش از ۱۳۹ هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱۳۱ میلیون دلار مبادله کرده اند. این ارقام حاکی از افزایش ۴۸۹ درصدی وزن و ۴۶۳ درصدی ارزش مبادلات تجاری دوجانبه نسبت به سال ۲۰۲۰ است. میزان صادرات این کشور به ایران در سال ۱۴۰۰ معادل ۹۱ میلیون دلار بوده و نسبت به سال قبل از آن با رشد ۵۳۵ درصدی در وزن و ۴۵۹ درصدی در ارزش همراه شده است.

با اینکه تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۵ درصد رشد یافته، اما همچنان ظرفیت دو کشور برای تجارت بیشتر از این ارقام است و روابط تجاری دو ملت فارسی زبان با توجه به اشتراکات تاریخی، زبانی، فرهنگی و مذهبی و همچنین ظرفیتهای دو کشور کمتر از حد انتظار است و تاجیکستان به دلیل نبود چسبندگی اقتصادی در بین ۵۰ شریک اصلی تجاری ایران قرار ندارد در حالی که به اندازه کافی توافقنامه‌های زیادی به امضا رسانده‌ اند.

از این رو، مقامات دولتی ایران و تاجیکستان چشم انداز توسعه همکاری‌ های دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار داده و بر سر افزایش حجم مبادلات تجاری دوجانبه تا سقف ۵۰۰ میلیون دلار توافق کرده اند. دو طرف همچنین معتقدند که از فرصت‌ های موجود برای توسعه نقشه راه که به افزایش تجارت دوجانبه تا این سقف و به سرمایه‌ گذاری مشترک در مناطق آزاد اقتصادی تاجیکستان کمک می‌کند، استفاده کامل نمایند در حالی که البته اهتمام دولت سیزدهم به تقویت روابط همسایگی و تمایل تاجیکستان به افزایش روابط تجاری دوجانبه با ایران، موجب خواهد شد تا دو کشور شاهد چشم انداز تجارت ۹۰۰ میلیون دلاری در سال ۲۰۲۵ باشند.

پس از یک دوره سرد روابط از سال ۲۰۱۵، دو کشور در سال های اخیر برای بهبود همکاری های دوجانبه تلاش کرده اند. پس از سفر حسن روحانی رئیس جمهور پیشین ایران به تاجیکستان در سال ۲۰۱۹، روابط دو کشور تا حدودی احیا شده است.

شرکت‌ هایی از ایران نیروگاه ۲۲۰ مگاواتی Sangtuda-۲ را در این کشور آسیای مرکزی احداث کرده اند. ایران همچنین پروژه ساخت نیروگاه برق آبی در سد روگون تاجیکستان را آغاز کرده است. علاوه بر این، دو کشور برای سرمایه گذاری هشت میلیون دلاری در ساخت تونل استقلال به توافقاتی رسیده اند. این تونل که تونل انزوب نیز نامیده می شود، زمان سفر بین دوشنبه و دومین شهر بزرگ تاجیکستان یعنی خجند را کاهش می دهد.

پس از سفر روسای جمهور ایران و تاجیکستان، دو کشور در حال بررسی پیشنهادات و توافقات عملی برای گسترش تعاملات ترانزیتی و تجاری دوجانبه و چندجانبه در منطقه هستند، زیرا هر دو کشور عضو توافقنامه های حمل و نقلی مختلف از جمله کریدور شمال_جنوب، کریدورهای حمل‌ و نقلی اکو و تراسیکا بوده و در زمینه ارتباطات حمل‌ و نقلی موافقت‌نامه‌های زیادی میان دو کشور امضا شده است.

با توجه به این که کریدور حمل‌ و نقل قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران (کتای) و کریدور اکو مهم‌ترین کریدورهای ترانزیت بین ایران و تاجیکستان هستند، هر دو کشور باید فعال‌تر از مزایای این کریدور بهره مند شوند تا دسترسی آسانتری به بازارهای آسیای میانه صورت گیرد

مقامات ایرانی اعلام کرده اند که ایران برای هرگونه همکاری در حوزه های مختلف حمل و نقل از جمله جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی آمادگی دارد زیرا کشور مسیری به سمت دریای آزاد است و جمهوری های آسیای میانه به راحتی می‌توانند از این مسیر استفاده کنند.

پتانسیل رشد اقتصادی آسیای مرکزی، به‌عنوان یک منطقه محصور در خشکی، به دسترسی به بنادر کشورهای مجاور بستگی دارد. بر همین اساس، بنادر ایران که از نزدیک‌ ترین بنادر به آسیای مرکزی هستند، می توانند دروازه‌ای برای تجارت دریایی منطقه در نظر گرفته شوند. در همین راستا، بنادر جنوبی به ویژه بندر چابهار نیز آمادگی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کشور تاجیکستان را دارد و با توجه به وجود کریدورهای مشترک، دو کشور می‌توانند همکاری‌های دو یا چند جانبه را افزایش دهند.

بر همین اساس، ایران و تاجیکستان باید ترانزیت را در روابط با سایر کشورهای درگیر از جمله ترکمنستان و افغانستان پیش ببرند و با توجه به این که کریدور حمل‌ و نقل قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران (کتای) و کریدور اکو مهم‌ترین کریدورهای ترانزیت بین ایران و تاجیکستان هستند، هر دو کشور باید فعال‌تر از مزایای این کریدور بهره مند شوند تا دسترسی آسانتری به بازارهای آسیای میانه صورت گیرد.

زیرساخت‌ های حمل و نقلی ایران فرصت مناسبی برای افزایش ترانزیت بین‌ المللی تاجیکستان است که می‌تواند برای حمل بار به ترکیه و اروپا از مسیر ایران استفاده کند

افزون بر این، زیرساخت‌ های حمل و نقلی ایران فرصت مناسبی برای افزایش ترانزیت بین‌ المللی تاجیکستان است که می‌تواند برای حمل بار به ترکیه و اروپا از مسیر ایران استفاده کند. در حوزه حمل‌ و نقل هوایی نیز ارتباطاتی میان ایران و تاجیکستان وجود دارد، اما حمل‌ و نقل جاده‌ای به دلیل انسداد مسیرها به شدت کاهش یافته که با باز شدن مرزهای ترکمنستان از جمله مرز سرخس و بازگشت شرایط به حالت عادی، حمل‌ و نقل جاده‌ای نیز تقویت می‌شود.

در خصوص ارتباطات میان دو کشور چند عامل را می توان مد نظر قرار داد. تاجیکستان، ایران را به چین، قزاقستان و شرق متصل می کند و دروازه ورود محصولات ایرانی به این کشورهاست. در مقابل، تاجیکستان نیز از طریق ایران به آب‌ های آزاد دسترسی پیدا خواهد کرد. همچنین، تاجیکستان صادر کننده بزرگ آلومینیوم و نخ پنبه است که ایران به واردات آن نیاز دارد و از آن طرف این کشور به واردات محصولات پتروشیمی، نفتی، گوشت مرغ، فرآورده‌های گوشتی، انواع خوراکی‌ها مانند چای، سیمان، دارو، صابون و... از ایران احتیاج دارد ضمن اینکه امکان همکاری های گسترده در زمینه انرژی و حمل‌ونقل همانطور که گفته شد وجود دارد.

به طور کلی یکی از مسائل مهمی که می توان عامل افزایش تجارت دو کشور دانست، عضویت ایران در شانگهای است در حالی که جمهوری اسلامی می‌تواند با تأسیس نظام پولی و مالی و حمل‌ و نقل مشترک این مسیر را ادامه دهد.