سخاوت خیرخواه؛ بازار: بررسی‌های ما نشان می‌دهد؛ صادرات غیرنفتی ایران با احتساب میعانات گازی از یک میلیارد دلار در سال ۶۸ به ۱۰ میلیارد دلار در سال ۸۲ و به همین روال در سال ۹۲ به ۴۲ میلیارد دلار و در سال ۹۶ به ۴۷ میلیارد دلار و همین طور در سال ۹۷ به ۴۴ میلیارد دلار رسیده که به جای افزایش از کاهش ۷.۵ درصدی رنج می‌برد.
این در حالی است که طبق یافته‌های آماری، صادرات سالانه غیرنفتی ترکیه بالغ بر ۱۷۰ میلیارد دلار، آمریکا ۱۸۰۰ میلیارد دلار و چین ۲۲۰۰ میلیارد دلار است. اعداد سخن می‌گویند و چراغ هشدار بر پیشانی اقتصاد ۸۳ میلیون نفری ایران روشن می‌شود که باید با حوصله، بدون عصبانیت، گام به گام و با اولویت‌بندی به سمت دروازه‌های صادرات حرکت کرد. به یقین همسایه نزدیک، بهتر از برادر دور است.
ایران بعد از چین و روسیه، بیشترین تعداد همسایه در مرزهای آبی و خاکی خود دارد. ایران ۱۵ همسایه و چین با احتساب مرزهای آبی ۱۸ همسایه دارد، اما اینکه چرا سهم تجارت خارجی کشورمان با کشورهای همسایه اندک است، قطعاً دلایل گوناگون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ساختاری دارد.
مسلماً بازار نیم میلیارد نفری کشورهای همسایه ایران و نیز موقعیت استراتژیک کشور در دسترسی به آب‌های آزاد و کثرت همسایگان، بایستی محرک‌های بسیار بیشتری برای ایران ایجاد می‌کرد تا در تجارت خارجی با همسایگان نقش پررنگ‌تری ایفا کند.
از طرفی دیگر، روند تراز تجاری در طی ۴۰ سال اخیر نشان می‌دهد در همه سال‌ها به غیر از سال‌های ۹۳ تا ۹۵ واردات بیشتر از صادرات بوده و تراز تجاری ایران به غیر از یک دوره دولت سید محمد خاتمی، همیشه منفی بوده است.
بررسی آمار صادراتی سال ۹۷ نشان می‌دهد ۴۴ درصد کل صادرات ایران، صنعتی و ۳ درصد آن معدنی است. روند سال‌های اخیر نشان می‌دهد سهم صادرات صنعتی و معدنی رو به افزایش است. با این حال ظرفیت صنعتی و معدنی ایران برای صادرات غنی است.
از طرفی ظرفیت‌سازی تجاری ایجاد شده در ایران حاکی از ۳۷ هزار و ۶۷ کارت بازرگانی و ۲ میلیون و ۵۸۰ هزار و ۹۳۹ واحد صنفی و ۸۴ هزار و ۲۲۷ واحد صنعتی است که در نوع خود ظرفیت قابل توجهی را نشان می‌دهد. حال این سوال مطرح می‌شود که با وجود ظرفیت و پتانسیل بالفعل و بالقوه چرا صادرات ایران به کشورهای همسایه اندک است؟
برای پاسخ به این سوال، ما تلاش کردیم با مدلسازی دیپلماسی اقتصادی نوین در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کاربست آن در ۱۵ کشور همسایه به گسترش ظرفیت‌های صادراتی ایران کمک کرده باشیم. در همین مدل، قطعاً بخش خصوصی یکی از بازیگران اصلی کارزار دیپلماسی اقتصادی است و با این استدلال که اگر بخش خصوصی و حاکمیت به هم اعتماد کنند، معجزه اقتصادی رخ می‌دهد و هرچه قدر تصمیم گیری‌ها جمعی باشد، مشکلات به راحتی حل می‌شود.
برشی از تجارت خارجی ایران با همسایگان نشان می‌دهد: روسیه یک پنجم دنیاست اما تنها ۲۸۱ میلیون دلار به آن صادرات داریم و روند نزولی است. صادرات به کشورهای عربی به غیر از عراق بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است. حضور تجاری در کشورهای منطقه قفقاز ضعیف است. زیر ۲ درصد نیاز وارداتی ۱۵ کشور همسایه را ایران تأمین می‌کند. ۸۰ درصد تجارت کشورها با همسایگان انجام می‌شود اما در ایران این سهم ۵۴ درصد است.
شمشیر دولبه‌ای بنام همسایه بیشتر
در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران با همه همسایگان به جز عربستان سعودی و بحرین روابط دیپلماتیک دارد. از طرفی تعداد همسایگان، زمینه مناسبی را برای افزایش اختلافات مهیّا می‌کند. اختلاف ارضی و مرزی، اختلاف بر سر منابع مشترک و حقّابه مرزی، مسائل عملکردی مرز و برخوردهای ایدئولوژیک، اغلب بین کشورهای همجوار معنی و مفهوم محسوسی پیدا می‌کند. به عبارتی می‌توان گفت بین تعداد همسایگان و افزایش تقاضاها و تنش‌ها میان کشورها ارتباط مستقیمی وجود دارد. اما امروزه در سیاست بین‌الملل تقریباً هیچ کشوری قادر نیست بدون دیگران و در انزوای سیاسی و اقتصادی، فعال و زنده بماند. جمهوری اسلامی ایران هم از این قاعده مستثنی نیست.
هر کشوری برای زندگی و تعامل با دیگران و روابط گوناگون، نیازمند طرح و برنامه و به عبارت دقیق‌تر و علمی، نیازمند سیاست‌گذاری خارجی درست است تا منافع ملت و دولت خود را تأمین کند. در این سیاست‌گذاری خارجی قطعاً دوستی مطلق و دشمنی مطلق معنی ندارد.
اصولاً هیچ تضمین و توصیه عقلی و عرفی و تجربی هم وجود ندارد که دولتی، دولت دیگر را همواره دوست مطلق یا دشمن مطلق و دائمی خود قلمداد کند. لذا تمرکز بر منافع ملی در توسعه روابط تجاری و افزایش صادرات به کشورهای هدف می‌تواند یکی از راه‌های کلیدی برای دستیابی به منافع بیشتر باشد.
صادرات رابطه مستقیمی با کاهش فقر دارد. صادرات مؤلفه نیرومندی است که موجب اشتغال زایی، افزایش تولید، رونق حمل و نقل، توسعه سرمایه گذاری مشترک، تعادل نرخ ارز، زمینه ساز ورود ماشین آلات تولید و تکنولوژی جدید، قدرت یافتن بخش خصوصی، ارتقای امنیت منطقه‌ای، ارتقا امنیت اقتصادی و درآمد مرزنشینان، افزایش درآمدهای دولت از محل مالیات، عوارض و حقوق گمرکی و همچنین کاهش هزینه‌های دولت دارد.
نظر شما