کاهش سیطره دلار آمریکا در اقتصاد جهانی| کدام ارزها جای خالی دلار را پر خواهند کرد؟

وحید پورتجریشی؛ بازار: استفاده از ارزهای مرجع در مبادلات بین المللی طی چند دهه گذشته یکی از عوامل تقویت مناسبات تجاری میان کشورها بوده است. با این حال، پس از افزایش تنش های فزاینده ناشی از فروپاشی نظام دوقطبی و سیطره سیاسی ایالات متحده در جهان، در کنار به وجود آمدن تئوری هایی چون جنگ اقتصادی و جنگ نرم به عنوان ابزاری جایگزین برای جنگ های فیزیکی گذشته، منجر به سیطره محض دلار آمریکا بر مناسبات سیاسی و تجاری بین المللی و تبدیل آن به ابزاری برای دیکته کردن سیاست های ایالات متحده در محیط بین الملل شد.

با ابداع تحریم های اقتصادی به عنوان مدرن ترین ابزار جنگ اقتصادی آمریکا علیه کشورها و ایدئولوژی های ضد لیبرال در جهان که عمده آنها را کشورهای بلوک شرق و متحدین فرا منطقه ای آنها در دیگر نقاط جهان مانند آمریکای لاتین تشکیل می دادند، دلار ایالات متحده به عنوان نقشی فراتر از آنچه در ابتدا به عنوان ابزار مبادلات تجاری برای آن تعریف شده بود، ایفا کرده است.

معاهده «برتون وودز» و سیطره دلار
اگر به صورت مختصر بخواهیم تاریخچه سیطره دلار آمریکا بر نظام بین الملل را مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت که در جریان جنگ جهانی دوم و ورود ایالات متحده به این جنگ، آمریکا به منبع اصلی تامین تسلیحات و جنگ افزارهای نظامی متحدین تبدیل شد که شرکای ایالات متحده مانند انگلیس و فرانسه، مبالغی که باید بابت خرید تسلیحات از آمریکا پرداخت می کردند را به صورت طلا به این کشور ارسال می نمودند. همین موضوع باعث شد تا آمریکا پس از پایان جنگ جهخانی دوم به بزرگترین دارنده ذخایر طلا در جهان بدل شود.

از سوی دیگر، خالی شدن تقریبی خزانه های ۴۴ کشور عضو بلوک متحدین، مانع از ادامه نظام پرداخت دیون این کشورها به آمریکا با استفاده از طلا می شد. لذا، کنفرانسی میان این کشورها و آمریکا در شهر برتون وودز ایالت نیو همپشایر آمریکا تشکیل شده و در جریان آن جلسه، کشورهای عضو بلوک متحدین سابق و شرکای فعلی تجاری آمریکا برای استفاده از دلار ایالات متحده به عنوان ارز مرجع در مبادلات تجاری با یکدیگر، به توافق رسیدند.

این کشورها همچنین به توافق دیگری در این زمینه دست یافتند و آن اینکه، مرجع قیمت گذاری اجناس مورد مبادله با یکدیگر بر اساس دلار باشد و نه طلا. در آن زمان، البته به دلیل ذخایر بالای طلا در ایالات متحده از یک سو و فروپاشی اقتصادی بسیاری از قدرت های اروپایی که شکل گیری تورم بالا در این کشورها از سوی دیگر، منجر به ایجاد این اطمینان خاطر شد که دلار آمریکا می تواند با پشتوانه طلای خود، به عنوان ارزی مطمئن با ضریب تورم اندک برای تمامی این کشورها مورد استفاده قرار گیرد.

البته بعدها در زمان ریاست جمهوری نیکسون و شکل گیری تورم گسترده در ایالات متحده به دلیل جنگ ویتنام که منجر به فروش گسترده دلار در سطح جهانی و تبدیل آن به طلا شد، پشتوانه طلا از دلار حذف شده و اسکنانس دلار امروزی به وجود آمد.

اما همانطور که گفته شد، با فروپاشی شوروی سابق و شکل گیری نظام تک قطبی در جهان به رهبری ایالات متحده، سیطره دلار بر مناسبات تجاری جهانی نیز دو چندان شده و استفاده از این ارز به عنوان مرجع رسمی مبادلات تجاری به امری بدیهی تبدیل شد.

کاهش سیطره دلار در پی تورم شکل گرفته در آمریکا
ورود ایالات متحده به دو جنگ پر هزینه و طولانی در عراق و افغانستان بار دیگر منجر به شکل گیری تورم در این کشور شده و سیطره دلاررفته رفته طی دو دهه اخیر زیر سوال رفت. اما با اینحال، همچنان دلار دست بالا را در مبادلات تجاری بین المللی و همچنین تعاملاتی چون وام های جهانی، تعیین قیمت طلا، بورس های بین المللی و ... حفظ نمود.

اما بروز و شیوع کرونا در آمریکا و برخی عوامل داخلی دیگر، منجر به شک گیری تورم بی سابق طی چهل سال گذشته در این کشور و ایجاد تزلزل جدی در سیطره یا همان دامیننس دلار در سطح جهانی شد.

بر اساس آمار منتشر شده صندوق بین المللی پول (IMF) در خصوص سهم ارزهای بین المللی در مبادلات جهانی، سیطره دلار آمریکا از بالای ۷۰ درصد در سال ۱۹۹۹ به حدود ۵۹ درصد در سه ماهه پایانی سال ۲۰۲۱ کاهش یافته است.

تنها در یک مورد، بانک مرکزی اسرائیل به عنوان یکی از متحدین اصلی فدرال رزرو آمریکا، اعلام کرده که بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار از ذخایر دلاری خود را در سال جاری میلادی، به ارزهای دیگری چون یوآن چین، ین ژاپن و دلارهای کانادا و استرالیا تبدیل خواهد کرد.

بر اساس سند منتشر شده از سوی صندوق بین المللی پول، کاهش دامیننس دلار آمریکا منجر به جایگزینی ارزهای بین المللی دیگری جون پوند برتانیا، یورو و ین ژاپن شده است. همچنین بخش عمده ای از جای خالی دلار را یوآن چین پر کرده که عمده کشورهای بلوک شرق و متحدین چین، بیشرین استفاده از ارز رسمی چین را به عنوان ابزار مبادلات خود با این کشور و برخی کشورهای متحد دیگر چین داشته اند.

در حقیقت، بیش از یک چهارم سهم کاهش یافته از سیطره دلار را یوآن چین به تنهایی پر کرده است. همچنین، روسیه نیز در گزارش آماری صندوق بین المللی پول تا پایان سال گذشته میلادی، یک سوم حجم کل یوآن منتشر شده در جهان را به خود تخصیص داده است.

مابقی جای خالی دلار را نیز ارزهای کم طرفدار تر جهان یعنی کرون سوئد، وون کره جنوبی و دلارهای استرالیا و کانادا پر کرده اند.

یوآن چین چگونه جای خالی دلار آمریکا را پر کرد؟
در خصوص یوآن و سایر ارزهای مذکور که به رقیب دلار آمریکا تبدیل شده و جای خالی این ارز را در جریان کاهش ۱۲ درصدی دامنیننس آن از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۱ پر کرده اند، باید به این نکته توجه داشت که اساسا دو فاکتور کلی در جایگزینی دلار با این ارزها توسط بانک های مرکزی جهان نقش آفرینی کرده اند.

نخست اینکه ارزهایی مانند یوآن چین، کرون سوئد، وون کره جنوبی و دلارهای استرالیا و کانادا، بازدهی بیشتر و نوسان کمتری طی سال های اخیر داشته اند. این عامل، مهمترین فاکتور یک بانک مرکزی برای انتخاب یک ارز به عنوان ذخایر خود محسوب می شود. برای اثبات این موضوع می توانید تاریخچه جفت ارزهای دلار در برابر هر یک از این ارزها را در بازار فارکس طی بازاه زمانی یاد شده بررسی نمایید.

دوم اینکه تکنولوژی های مالی جدید مانند سیستم های بازارساز خودکار و مدیریت نقدینگی خودکار، راهکارهای ساده تری برای مبادلات مالی ساده ترو ارزان تر از دلار را ارائه می دهند که همین موضوع منجر به از دست رفتن جذابیت دلار آمریکا به خصوص برای اقتصادهای کوچک جهان شده است.

از سوی دیگر، در برخی موارد نیز صادرکنندگان ارزهای یاد شده، همواره از خطوط سوآپ دوطرف با فدرال رزرو آمریکا برخوردار بوده و لذا همین موضوع می تواند مایه دلگرمی بانک های مرکزی و سرمایه گذاران باشد، چراکه که علاوه بر حفظ ارزش آن ارز، ارتباط با فدرال رزرو می تواند امنیت روانی ناشی از ارتباط مستقیم با دلار را نیز برای سرمایه گذاران فراهم کند.

نکته قابل توجه دیگر اینکه این ارزها توسط کشورهایی صادر می شوند که دارای حساب های سرمایه باز و سابقه سیاست های سالم و پایدار هستند. ویژگی‌های مهم ناشران ارز ذخیره‌ای نه تنها وزن اقتصادی و عمق مالی، بلکه سیاست‌های شفاف و قابل پیش‌بینی را نیز شامل می‌شود. به عبارت دیگر، ثبات اقتصاد و تصمیمات سیاسی برای پذیرش بین المللی یک ارز، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در مجموع می توان مدعی شد ارزهایی که در نظام اقتصاد بین الملل از ریسک و هزینه تبادل کمتر از یک سو و پشتوانه دولت هایی با حکمرانی خوب، ثبات اقتصادی و حکمرانی خوب بهره می برند، شانس بیشتری برای جایگزینی با دلار و جلب اعتمادپذیری بیشتر بانک های مرکزی جهان را دارند.