امیرحسین عیدی؛بازار: بخش اول گفتگو با استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد دریا، به اهمیت دریا در اقتصاد کشور و شرایط جاری آن سپری شد. حال در رابطه با بحث دریا و جایگاه اقتصادی آن در اقتصاد کشور و این که چرا نتوانسته ایم موفقیتهایی در این عرصه داشته باشیم، با بیک محمدلو، استاد دانشگاه و فعال حوزه اقتصاد بحثمان را ادامه داده‌ایم. آنچه در ادامه می‌آید بخش دوم گفتگو با وی می‌باشد.
*علت پیشرفت کشورهایی که با دریا ارتباط دارند چیست و چرا ما نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم؟
به دلیل اینکه آن ساختار تفکری نبوده است؛ یعنی اگر یک کشوری متوجه شده که ۹۰ درصد تجارت جهانی از کانال حمل و نقل دریایی اتفاق می‌افتد، طبیعتاً توجه‌اش به ساحل، بندر، دریا و اقیانوس جلب شده است. ما اول باید این را بپذیریم یعنی هر چقدر هم توجهمان به حمل ریلی، حمل جاده‌ای و حمل هوایی باشد که بسیار هم مهم هستند، اما ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق حمل و نقل دریایی صورت می‌پذیرد. نکاتی در رابطه با عدم توسعه یافتگی ما در مقابل رقبا وجود دارد؛ بخش اول بخش عدم توجه به زیرساخت است.
شما وقتی بندری در کنار ساحل دارید، این امررا باید در مفهوم لجستیک ببینید. بندر پسکرانه‌ای به عمق ۶۰ تا ۱۰۰ کیلومتر دارد، اما امکانات ریلی، هوایی، هوانوردی و فرودگاهی‌اش کجاست؟ نمی‌شود که بندر را توسعه داد اما پس‌کرانه از لحاظ زیرساخت حوزه حمل و نقل تأمین نشده باشد. نمی‌شود بندر را توسعه داد، اما در پس‌کرانه صنعت‌ها متمرکز نشده باشند. الان در بنادر نسل‌های جدید مکان‌های تولید نزدیک به امر صادرات است و اینطور نیست که بخواهند هزینه حملی را از یک جایی که تولید انجام می‌شود تا بندر برای صادرات آن بپردازند. ما در کجا صنعت‌های تولیدی بزرگمان در پس‌کرانه بندر مستقر شده است؟ مگر ما اصلا به پس‌کرانه و زیرساخت‌های آن فکر می‌کردیم؟ کارشناسان یکی از دلایل اتفاق نیافتادن این امر را تضاد منافع می‌دانند. خیلی از سازمان‌ها به لحاظ تضاد منافعی که دارند، تمایل ندارند عرصه اختیاراتشان را محول کنند و با اختیارات بخش‌های دیگر تجمیع شود. در بخش دریا باید طرح نوعی را راه انداخت و با این مدلی که این افراد در جلسه هیئت وزیران یا در شورای توسعه سواحل مکران می‌نشینند این موضوع حل نشده است.
*راه حل برون رفت از این شرایط چیست؟
ما نیاز به یک سازمان توسعه در بخش دریا که از تصدی‌گری فراری باشد داشته باشیم. یک فکر جدید و یک سازمان تنظیم‌گر بیاید که خودشان مالک نباشند؛ بنابراین به سرعت بنادر را بخش خصوصی که اهلیت دارد واگذار می‌کند و از ظرفیت بنادر کوچک استفاده می‌کند. باید این واگذاری به بخش خصوصی اتفاق بیافتد که اهلیت دارد و خودش تنظیم‌گر و ناظر باشد. حتی در برخی موارد هم پیشنهاد شده است که برخی منابع که برای کشور حیاتی هستند، آنها را مانند برخی کشورهای اروپایی در تولی‌گری خودش نگه دارد. برخی کشورها آن بندری برایشان مهم و حیاتی بوده را در تولی‌گری خود نگه داشتند. در اصل ۴۴ هم همین اتفاق افتاده است. دستور دادند برای واگذاری ها بخشی از موارد مانند بانک ملی ما به یک نهضت تحولی در بخش دریایی نیاز داریم و تا موقعی که برای این نهضت فکری نشود، همینجوری سهم ما کوچک و کوچکتر می‌شود. نکته‌ای که در بحث تامین مالی وجود دارد این است که در مورد آن فکر شده است. ما الان ابزارهای نوین تامین داریم، اما چرا اِبا می‌کنیم از تعریف صندوق پروژه‌هایی که بازده خوبی دارند و مردم نقدینگی‌شان را در زیرساخت کشور و برای پیشرفت کشور مشارکت دهند؟ این از اتفاقاتی است که باید نظام تامین مالی آن طراحی شود. دوباره باید این نکته را یادآور شوم که مسئله دریا با بودجه دولتی حل نمی‌شود. اصولاً مسائل کشور با بودجه دولت حل نمی‌شود.
* ایران چه راه‌حل‌هایی برای توسعه بنادر تجاری دارد؟
ایران در بحث تجاری خود می‌تواند یکسری کارها را انجام دهد اما وابسته به متغیرهای پشت سرش است؛ وقتی امر تولید جدی نباشد و چرخه آن صادرات‌محور نباشد، بندر تجاری کاری نمی‌تواند انجام بدهد. این بخش را باید وابسته به امر اقتصاد، نرخ تورم، نرخ ارز، بحث تحریم‌ها و غیره ببینیم. بخش دیگر هم درون خود آن بندر است؛ الان مسئله بنادر ما در امر بنادر تجاری مسئله هوشمندسازی است و باید به سمتی برویم که سرعت این آمد و شد کالا از بارگیری تا صادرات و انبارداری آن بالا برود و بهره‌وری افزایش داشته باشیم که راهکار آن هوشمندسازی است. باید جلوی رسوب کالا گرفته شود که بدانیم الان چه داشته‌ای داریم و در جا دپو شده و اسنادش کجاست و می‌خواهیم با آن چه کار کنیم. هوشمندسازی از اتصال چند بخش با همدیگر مثل حوزه بازرگانی، حوزه بندر به عنوان اپراتور این بخش، حوزه گمرک و حوزه لجستیک و حمل و نقل اتفاق می‌افتد. اگر این امر به نوعی در بخش هوشمندسازی مجتمع شود، مسئله بنادر تجاری را حل کرده است. بسیاری از کشورها اگر کالایشان به بنادر ما بیاید، هزینه حمل‌شان کاهش پیدا می‌کند، اما به خاطر موضوع رسوب کالا، زمان‌بر بودن آن و هزینه‌های مرتبط با آن با بنادر ما کار نمی‌کنند. نکته بعدی هم مربوط به تحریم‌ها است؛ ناوگان کشتیرانی، بیمه‌های کشتی ما و بیمه‌های دریایی ما از تحریم‌های جدی رنج می‌برند و با آن مواجه هستند، اما جایگاه کشور ما به لحاظ دسترسی به طرزی است که بسیاری از کشورها حتی با این هزینه‌هایی که شاید به لحاظ تحریم برای افزایش بهای تمام شده می‌دهند، مایلند با کشور ما کار کنند. نکته اساسی این جاست که باید ارتباطات دو یا چند جانبه را خصوصا با کشورهای همسایه تقویت کنیم. مثلا افغانستان کشوری محصور است و نیاز دارد که از تامین‌کننده‌های مختلفی، حداقل ارزاقش را تامین کند. وابستگی کشور افغانستان به تامین موادی که نیاز دارد، وابستگی کشور هندوستان به صادرات موادی که افغانستان نیاز دارد، باعث خودشان بروند و بگویند که ما بدون دسترسی از طریق ایران و بندر چابهار نمی‌توانیم و دید که حتی در زمان ترامپ بندرچابهار از لیست تحریم‌های ظالمانه خارج شد. اگر بتوانیم این شریان انتقال کالا در جهان و تجارت جهانی را به حوزه‌هایی که خدا بهمان داده متصل کنیم اتفاقات خوبی برایمان خواهد افتاد و براساس سخنان مقام معظم رهبری تحریم‌ها خنثی خواهد شد.
*عملکرد هشت ساله دولت در حوزه دریا و بنادر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این دولت هم از همان عدم تفکر جامع رنج می‌برد و رنج بردنش اینجاست که وزارت راه و شهرسازی که ذیل آن سازمان بنادر و دریانوردی است، درگیر مسئله مسکن است. متاسفانه آن تفکر جامع وجود نداشته است. این عدم یکپارچگی و هم آوایی که بین این سازمان در بخش دریایی باید وجود داشته باشد، نیست. آقای رئیس‌جمهور باید عنایت ویژه به این بخش داشته باشد و خودش این مسئله را درک کرده باشد که ما از دریا می‌توانیم کشور را بچرخانیم.
*پیشنهادتان به دولت سیزدهم در حوزه دریا و بنادر...
جناب آقای رئیسی خوب در ایام تبلیغات دو بار به موضوع اقتصاد دریا و غفلت ما اشاره کردند که قابل تقدیر و تشکر است. به نظرم باید تحول را از دریا شروع کنند؛ یعنی با این تفکر و توانمندی که در کشور جمع شده، اگر در حوزه زیرساخت تحول را از دریا شروع کنند، موهبت‌های بسیاری به دولتشان خواهد رسید. باید این ساختارهای متضاد با هم و عدم هم‌افزایی ساختارها را به نحوی در ابتدا هم‌آوا و هماهنگ کنند و بعد برای ایده‌های بعدی که تغییر در ساختار دریایی کشور است، فکر شود. اگر خودشان و یا حتی معاون اولشان در این امر ورود کنند، بتوان در زمانی کوتاه اتفاقاتی خوب را با بازدهی بالا رقم زد؛ زیرا در بخش دریا، سرعت ارزآوری، اشتغال‌زایی و درآمدزایی از بقیه بخش‌ها خیلی قوی‌تر است.
نظر شما