چرا غرب نگران عضویت و حضور فعال ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است؟

بازار؛ گروه بین الملل: عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا مدت هاست که مورد بحث و بررسی بسیاری از محافل و رسانه ها واقع شده است.

ایران در حال حاضر عضو ناظر این اتحادیه اقتصادی است، اما از حدود دو سال گذشته فرایند عضویت کامل ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا آغاز شده و در جریان سفر «محمدباقر قالیباف»، رئیس مجلس شورای اسلامی به روسیه نیز اعلام شد که عضویت کامل تهران در اتحادیه مذکور در حال انجام مراحل نهایی است.

در این میان اما طبیعی است که عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا چندان به مذاق کشورهای اروپایی و هم پیمانان غرب خوش نیاید.

این که چرا اروپا و غرب نسبت به عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا روی خوشی نشان نمی دهند، می تواند ناشی از یکسری دلایل سیاسی و حتی ژئوپلیتیک باشد.

ایران تحریم ها را دور خواهد زد: مهمترین موضوعی که عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را برای غرب نگران کننده خواهد کرد، امکان دور زدن تحریم های غربی علیه ایران از طریق عضویت در اتحادیه یاد شده است.

حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از حیث منطقه‌ای و بین‌المللی بویژه در شرایطی که دامنه تحریم‌های امریکا علیه ایران گسترده‌تر شده و کشورهای اروپایی نیز قادر به اجرای تعهدات اقتصادی ناشی از برجام نیستند، حائز اهمیت است و در صورت توانمندی برای عدم یا کاهش تأثیرپذیری کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از تحریم‌های امریکا، می‌تواند فرصت مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها و افزایش صادرات غیرنفتی ایران فراهم کند.

به عبارت دیگر، فعال شدن ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا  موجب کاهش آسیب پذیری دو شریک اقتصادی ایران یعنی چین و روسیه در برابر آمریکا خواهد شد، چون ساختار مالی و دارایی آمریکا توانایی کمتری برای کنترل داد و ستدهای تجاری در منطقه جغرافیایی تحت پوشش اتحادیه اقتصادی اوراسیا را دارد و لذا عضویت جمهوری اسلامی ایران در این اتحادیه یکی از راهکارهای عملی برای دور زدن تحریم های ضد ایرانی است.

به همین دلیل  کشورهای غربی نگرانی بسیاری دارند که ایران ممکن است از طریق تجارت ساحلی با روسیه و سایر کشورهایی عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تحریم‌های ایالات متحده  را دور زده و برنامه‌های  خود را به پیش برد.

امکان شکل گیری الزامات ژئوپلیتیک سیاسی جدید در منطقه: از سوی دیگر منطقه گرایی و مشارکت فعال در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی یکی از اصول اساسی سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر بوده است و ایران همواره تلاش داشته تا در جریان عضویت در اتحادیه ها و سازمان های غیر غربی، وزن سیاسی و ژئوپلیتکی این گونه سازمان ها را نیز در نظر بگیرد. در این بین موقیعت جغرافیایی ایران به‌گونه‌ای است که می‌تواند مواد خام و محصولات تولیدی اتحادیه اقتصادی اوراسیا را از طریق زیرساختار ترانزیتی به خلیج فارس و همچنین خاورمیانه منتقل نماید. حضور فعال ایران در این اتحادیه و بهره‌گیری از مسیر شمال – جنوب، در صورت تکمیل، نه تنها می‌تواند منابع سرشاری از قبل ترانزیت کالا نصیب ایران نماید بلکه باعث افزایش اهمیت ایران در معادلات سیاسی منطقه خواهد شد و سنگین تر شدن وزن سیاسی ایران از طریق عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا همان موضوعی است که کشورهای غربی و بویژه آمریکا با آن موافق نیستند.

تا کنون نیز بیشترین تلاش آمریکا در مهار ایران در جهت کاهش وزن استراتژیک و سیاسی ایران در تحولات منطقه‌ای بوده است، این در حالی است که اتحادیه اقتصادی اوراسیا با وجود کارکرد اقتصادی خود، اما به صورت طبیعی به افزایش وزن سیاسی ایران و شکل گیری یک بلوک سیاسی جدید در منطقه منجر خواهد شد.

در  واقع عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا غرب را با یکسری الزامات جدید ژئوپلیکی در منطقه روبرو خواهد ساخت که در برابر فعالیت های کشورهای اروپایی و آمریکا در منطقه چالش برانگیز خواهد بود.

ایجاد مرکز انرژی جدید: با توجه به عضویت روسیه و قزاقستان در این اتحادیه و منابع عظیم انرژی در این کشورها، می‌توان انتطار داشت عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به شکل گیری یک میدان انرژی جدید در منطقه منجر شود. اگرچه حذف تعرفه‌های تجاری می‌تواند فرصتی برای افزایش حضور و رقابت ایران با سایر واردکنندگان جهانی در این بازار را فراهم کند، اما شاید مهمترین مزیت نسبی عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، صادرات محصولات نفتی و پتروشیمی، صادرات خدمات فنی و مهندسی در حوزه انرژی و نهایتا تمرکز بیشتر بر حوزه همکاری‌ها در زمینه انرژی باشد.

از سوی دیگر ایران در سال‌های اخیر همکاری‌هایی در حوزه انرژی با برخی از کشورهای عضو اتحادیه داشته است. از آن جمله می‌توان به سند همکاری میان ایران و قزاقستان که در سال ۱۳۹۵ میان دو کشور تدوین شد اشاره کرد. براساس این سند همکاری ۱۰ ساله، همکاری میان ایران و قزاقستان در حوزه نفت و گاز، صنعت برق و برق آبی به تصویب رسید. در عین حال بخشی از صادرات ایران به قزاقستان طی سال‌های اخیر به محصولات نفتی و صنایع شیمیایی ایران اختصاص داشته که در قالب توافقات جدید ایران می‌تواند سهم بیشتری از این بازار را به خود اختصاص دهد.

براساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، در حال حاضر نیز بخشی از صادرات ایران به ارمنستان به محصولات نفتی، قیر، گاز مایع، پلی‌اتیلن و ... اختصاص دارد و این کشور یکی از بیشترین ظرفیت‌ها برای همکاری ایران در حوزه انرژی در اوراسیا به شمار می‌آید. براساس آخرین برآوردهای موجود، در حال حاضر تبادل برق میان ایران و ارمنستان به بیش از هزار مگاوات می‌رسد.

روسیه نیز با وجود آنکه در میان کشورهای اتحادیه اوراسیا سهم بالایی از تبادلات کالایی و انرژی را به خود اختصاص داده، همچنان می‌تواند به عنوان بازاری در این حوزه برای ایران باشد، هممچنان که در طول سال‌های اخیر نیز دو کشور تبادلات تجاری در حوزه محصولات نفتی و گازی داشته‌اند. براساس آمارهای سازمان توسعه تجارت ایران، گازهای نفتی، هیدروکربورهای گازی و صنایع شیمیایی بخشی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به روسیه بوده است. سال گذشته نیز کارگروه سه جانبه‌ای میان ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان به منظور اتصال سیستم‌های انرژی سه کشور به منظور پیشبرد امکان تبادل برق برگزار شد که براساس آن مقرر شد امکان صادرات برق میان سه کشور از سال جاری بررسی و در دستور کار قرار گیرد.

در این شرایط با افزایش مبادلات انرژی میان کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا قابل تصور است که اتحادیه مذکور تا چه اندازه می تواند به عنوان یک مرکز مستقل انرژی به شمار رود.

حتی در حال حاضر اتحادیه اقتصادی اوراسیا بدون عضویت کامل ایران، با تولید ۷.۲ درصد گاز طبیعی جهان، ۶.۱۴ درصد نفت جهان، و گاز تغلیط شده به عنوان قدرت مسلم بازار انرژی جهانی به شمار می رود. این مسئله اتحادیه یاد شده را به بزگترین تولید کننده انرژی در هر دو حوزه نفت و گاز تبدیل کرده است و می توان گفت که انرژی نقشی تعیین کننده را در پویایی و توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد داشت.

اتحادیه همچنین تولیدکنندۀ ۳ درصد از انرژی الکتریسیتۀ جهان و ۳.۲ درصد زغاال سنگ جهان است که به ترتیب سومین و چهارمین تولیدکننده این بخش از انرژی در جهان به شمار می رود. این موقعیت برای اتحادیه اقتصادی اوراسیا بدون عضویت ایران محاسبه شده و مشخص است که با عضویت ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان نفت، گاز و برق، موقعیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز به عنوان یک اتحادیه انرژی به میزان بیشتری ارتقا خواهد یافت.

نکته قابل توجه آن که موقعیت برجسته اتحادیه اقتصادی اوراسیا از نظر تامین و مبادلات انرژی مستقل از کشورهای غربی و کشورهای عربی متحد غرب در خاورمیانه بدست آمده و از این منظر نیز اتحادیه اوراسیایی به دلیل نقش و جایگاه پررنگی که در بازار انرژی جهانی خواهد داشت، یک چالش بزرگ پیش روی غرب خواهد بود، بویژه آن که عضویت ایران در عمل نقش و جایگاه عامل انرژی در این اتحادیه را بسیار پررنگ تر خواهد کرد.