بازار؛ گروه کشاورزی: یکی از اختلافات قدیمی موجود در بخش کشاورزی به بحث استفاده از کودهای شیمیایی، بیولوژیک و گیاهی برمیگردد. مدافعان استفاده از کودها و آفت کش های شیمیایی معتقدند پایداری کشاورزی به طور تمام و کمال به بقای این دسته از مواد شیمیایی وابسته است و از آن طرف نیز مخالفان این محصولات شیمیایی معتقدند مافیای واردات کودها و آفتکش های شیمیایی با تبلیغات گسترده به هر طریقی تقاضای کاذب ایجاد کرده است و در این بین سودهای کلانی نیز می برد. با این وجود با رایج شدن استفاده از کودها و آفت کش های غیر شیمیایی همچون گیاهی و بیولوژیک در کشورهای پیشرفته، شاهد هستیم که در ایران نیز از دهه ۸۰ شرکت هایی از بدنه بخش خصوصی وارد پروسه تولید این محصولات غیر شیمیایی شده اند.
به این بهانه «بازار» گفتگویی با «سلیمان قاسمی» مدیر بخش پروبیوتیک های گیاهی شرکت فناوری زیستی طبیعت گرا (بایوران) انجام داده است که در ادامه می خوانید. گفتنی است وی دکترای گیاه‌پزشکی دارد و به مدت ۱۰ سال است که در زمینه تولید کودها و آفتکش های زیستی فعالیت دارد.
*به عنوان سوال اول کمی در خصوص ارتباط مفهوم بیولوژیک با پروبیوتیک توضیح بدهید.
یک مفهوم جدید در دنیا رایج شده و آن اینکه اصطلاحا هر میکروارکانیزم مفید برای میزبانش را نوعی پروبیوتیک برای آن میزبان در نظر می گیرند که شامل چند دسته می شود؛ یعنی این پروبیوتیک می تواند در قالب برخی مواد غذایی مانند ماست و برخی مواد غذایی یا در قالب داروها و فرمولاسیونی به عنوان پروبیوتیک انسانی و غذایی باشد و یا می تواند به صورت یک مکمل غذایی تحت عنوان پروبیوتیک دامی یا حیوانی باشد. علاوه بر موارد نامبرده، میزبان پروبیوتیک می تواند گیاهان باشند که از آن ها به عنوان کودها و آفت کشهای زیستی یا بیولوژیک نام برده می شود. در حقیقت پروبیوتیک به معنای «برای زندگی» و مقابل آنتی بیوتیک است که معنای «علیه زندگی» می دهد.
در حقیقت این پروبیوتیک های حیوانی یا انسانی آمده اند تا جای ترکیبات شیمیایی را که به غذا و محیط ما راه پیدا کرده اند بگیرند و یا حداقل مصرف آنها را کم کنند. پروبیوتیک گیاهی هم آمده اند که جای کودها و آفتکش های شیمیایی کشاورزی را بگیرند و مصرف آنها را به حداقل برسانند.
ما با به کار بردن آفتکش‌های شیمیایی در مزارع و باغات به مرور میکروب‌های مفید را از بین برده ایم و به تبع آن میکروب های مضر جایگزین آنها شده اند
*ضرورت وجود پروبیوتیک ها چیست؟
ثابت شده در طی میلیون ها سال در اثر تکامل گیاهان، یکسری میکروارگانیسم ها هم تکامل پیدا کرده اند. در واقع سابقه استفاده از کودها و حشره کش های شیمیایی به صورت انبوه در کشاورزی به کمتر از ۱۰۰ سال پیش بر میگردد و این به این معنا است که در حالی که نیاکان ما از کودها و آفت کش های شیمیایی استفاده نمی کردند هیچگونه گیاهان به زندگی خود ادامه می دادند؟ علاوه بر این مشکلات محیط زیستی مثل الان نداشتند. دلیل آن این است که راهکارهای طبیعی و گیاهی به کمک تولیدکنندگان می آمده که یکی از این راهکارهای طبیعی پروبیوتیک های گیاهی بوده است؛ یعنی وقتی در محیط دخالت نکنیم یکسری موجودات مفید در محیط وجود دارد که به دو حالت ماکرو و میکرو ها هستند. جالب اینجا است که «کود بودن و آفت کش بودن» یکی از ویژگی های این میکروارگانیسم ها است اما چون خصوصیات دیگری نیز دارد به همین دلیل از اصطلاح جامع تر "پروبیوتیک های گیاهی" برای آنها استفاده می کنند.
مشکل از اینجا آغاز می شود که ما با به کار بردن آفتکش‌های شیمیایی در مزارع و باغات به مرور میکروب‌های مفید را از بین برده ایم. وقتی میکروب‌های مفید از بین بروند میکروب‌های مضر جایگزین آنها می شوند یا حداقل افزایش می یابند و بتدریج میزان نیاز ما به کودهای شیمیایی بیشتر می شود و لذا باید میزان و تنوع آنها را افزایش داد. با توجه به شرایط حاکم بر کشور چون نمی توان کودهای متنوع و کم خطر را وارد کشور کنیم دامنه انتخاب ما برای واردات در دنیا کم شده است، بنابراین بسیاری از این ترکیباتی که استفاده می کنیم برای سلامتی ما مضر است و ریشه بیماری های بسیاری شده است.
*راهکار چیست؟
یکی از راهکارها این است که میکروب و میکروارگانیسم های مفید را مجددا به خاک کشاورزی اضافه کنیم. برای این منظور ما این محصولات را به شکل صنعتی در حجم بالا و با فرمولاسیون های متنوع تولید می کنیم و در اختیار بهره برداران در گلخانه ها، مزارع و باغات قرار می دهیم و آنها محیط شان را غنی از این میکروارگانیسم ها می کنند.
*با این تفاسیر آیا ماده اولیه کودهای زیستی میکروب‌ها است یا خیر؟
ماده اولیه مورد نیاز ما درواقع میکروارکانیزم‌ها یا همان باکتری ها و قارچ های مفیدی هستند که میکروسکوپی و ریز هستند. ما این میکروارکانیزم ها را در سیستم تخمیری تولید می کنیم و پس از وارد کردن به فرمولاسیون های مختلف به بازار عرضه می کنیم.
بر خلاف کودهای شیمیایی که تقریبا وابستگی ۱۰۰ درصدی به واردات داریم کودها و آفتکش های بیولوژیک را می توانیم به طور کامل در کشور تولید کنیم
*آیا برای تولید این کودها نیز مانند کودهای شیمیایی به خارج وابسته هستیم؟
خیر. مشکلی که الان در کشور وجود دارد این است که الان ۱۰۰ درصد آفت کش های شیمیایی ما وارداتی است یعنی کاملا وابسته به خارج هستیم در صورتی که در حوزه کودها و آفت کش های بیولوژیک تقریبا ۱۰۰ درصد می تواند تولید داخل باشد و می تواند درصد بالایی از واردات را پوشش بدهد و نیازش را برطرف کند. لذا هم می توان نیاز به واردات را پوشش داد هم اینکه محیط زیست را به خطر نینداخت.
*حجم تولیدات کودها و آفتکش‌های بیولوژیک یا زیستی به اندازه ای هست که بتواند کل نیاز کشور را تامین کند؟
تولیدات خود ما به عنوان بزرگترین تولید کننده این گونه محصولات در خاورمیانه به اندازه ای است که میتواند ۴۰ تا ۵۰ درصد نیازمان در بخش آفت کش ها را پوشش بدهد. در حوزه کودی نیز هم ما و هم یکسری شرکتهای دیگر هستند که می توانند نیاز کودی کشور را به واردات کاهش دهند.
*یکی از دلایلی که کشاورزان بخصوص کشاورزان سنتی علاقه ای به جایگزین کردن کودها و سموم شیمیایی با کودها و آفتکش های بیولوژیک و یا گیاهی ندارند، بالا بودن قیمت ترکیبات بیولوژیک در مقایسه با نمونه های شیمیایی است. چه عاملی باعث بالا بودن قیمت این نوع محصولات می شود؟
خیر این گفته اصلا صحیح نیست بلکه ذهنیتی برای کشاورزان ایجاد شده است که قیمت کودها و آفت کش های بیولوژیک گرانتر از شیمیایی است. البته در مورد ترکیبات بیولوژیک وارداتی این حرف صدق می کند و گرانتر از ترکیبات شیمیایی است اما قیمت نهاده های غیر شیمیایی داخلی به اندازه یا کمتر از مشابه های شیمیایی است.
با این وجود الان ما یکسری محصولات تولید می کنیم که مشابه خارجی آن شاید بیش از ۱۰ برابر قیمت ما است چون پروسه واردات و ارزی که برای آن تخصیص داده می شود موجب می شود قیمت آن در داخل گران شود. از سوی دیگر چون ما این محصولات را در حجم انبوه تولید می کنیم قیمت های ما بسیار مناسب تر از مشابه های خارجی است به طوری که حتی قیمت محصولات ما یک دهم قیمت های آنها است.
از سوی دیگر با مصرف مقدار محدودی کود بیولوژیک چند برابر مشابه های شیمیایی افزایش عملکرد می گیریم. مثلا با مصرف ۴ لیتر محصول بیولوژیک برای محصول گندم در مقایسه با استفاده از کودهای شیمیایی ما حدود ۳ تن افزایش عملکرد داشته ایم! لذا قطعا قیمت تمام شده محصولات بیولوژیک گیاهی کمتر است و افزایش عملکرد و راندمان هم بالاتر است.
یکسری از محصولات بیولوژیک ما از جمله کودها و آفتکش های زیستی، تقریبا یک دهم قیمت مشابه های خارجی در داخل کشور فروخته می شود
*چرا تا به این حد در برابر کودهای غیر شیمیایی مقاومت وجود دارد؟
یکی از دلایل مقاومت، ناآگاهی و عدم اطلاع از اثرات کاربردی این محصولات است و لذا هر تغییری سخت است. در این مورد نیز بهره برداران احتیاط دارند. از سوی دیگر حجم ترویج و معرفی و بودجه ای که در طول چند دهه گذشته صرف شده تا به کشاورز بقبولانند و او را وادار به استفاده از محصولات شیمیایی کنند، در مورد کودها و آفت کش های بیولوژیک صورت نگرفته است. بنابراین نیاز به حمایت همه جانبه از سوی بخش دولتی و اجرایی دارد که کشاورزان با این محصولات آشنا شوند و با ادله علمی-تحقیقی نسبت به آن آگاهی یابند.
از سوی دیگر وقتی قرار بر این است که سالانه حجم بالایی محصولات کشاورزی شیمیایی وارد کشور شود قطعا یک انتفاعی را در جاهایی ایجاد می کند و این انتفاع کلنی هایی ایجاد می کند که این کلنی ها هم در برابر جا انداختن هرگونه محصول غیر شیمیایی مقاومت می کنند.
*در بحث کودهای بیولوژیک کشورهای پیشرو کدامند و آیا ایران هم جایگاهی در این میان دارند یا خیر؟
در این زمینه کشورهای آمریکای شمالی پیشرفت داشته اند و کشورهای اروپایی بخصوص هلند نیز با داشتن یکسری شرکتهای پیشرفته پیشرو هستند. البته حجم کار در قاره آسیا بیشتر است چون کشورهای پر جمعیت تری در این منطقه حضور دارد اما به لحاظ سرانه مصرف کشورهای اروپایی و آمریکایی وضعیت بهتری دارند. جالب است بدانید مکانیزیمی که این کشورها برای موفقیت در این زمینه پیش می برند این است که از شرکتهای بزرگ و معتبر حمایتهای متنوع می کنند تا بقدری توان پیدا کنند که در بخش های تحقیقاتی سرمایه گذاری های کلان انجام دهند. به همین دلیل است که شاهد هستیم امروز در کل دنیا می توانند محصولات خود را صادر کنند. با این وجود در منطقه خاورمیانه هم کشور ما طی چند سال اخیر جایگاه خوبی پیدا کرده و ترکیه نیز جزو کشورهایی است که عملکرد خوبی در این حوزه دارد.
نظر شما