ایران و ترکمنستان؛ با رابطه ای سخت و آسان| تراز مثبت در شرایط نه چندان راحت

 بازار؛ گروه بین الملل: کرونا به مانند همه موضوعات و حوزه‌هایی که تحت تاثیر قرار داده است، روابط ایران و ترکمستان را نیز متاثر ساخته است.

بعد از شیوع کرونا تردد جاده‌ای در مرز  ایران با ترکمنستان محدود شد و کامیون داران ایرانی امکان تردد از این مسیر را نداشتند اما پس از گذشت ماه‌ها از شیوع کرونا ترکمنستان اقدام به بازگشایی مرز لطف آباد و آرتیق کرده است اما این بازگشایی با محدودیت‌های کشور ترکمنستان تأثیری در مسیر تجارت مرزی با ایران نداشته است.

در واقع سخت گیری‌های طرف ترکمن نه تنها برای ایران بلکه برای سایر کشورهایی که با این کشور هم مرز هستند، اعمال می‌شود و این شرایط باعث شده تا مشکلاتی برای تردد کامیون‌ها ایجاد شود و ترانزیت با ترکمنستان رونق گذشته را نداشته باشد.

تراز تجاری مثبت ایران با ترکمستان در شرایط سخت
براساس آمار اعلام شده از سوی «امید جهانخواه»، ناظر گمرکات خراسان رضوی، میزان صادرات کالاهای ایرانی از گمرک‌ به ترکمنستان طی هشت ماهه نخست سال جاری معادل هزار و ۷۰۸ تن و به ارزش ۸۷۳ میلیون دلار و میزان واردات هم، ۱۱۲ هزار تن و به ارزش بالغ بر ۲۳۶ میلیون دلار بوده که نشان دهنده تراز مثبت تجاری ایران با ترکمنستان به میزان  ۶۳۷ میلیون دلار است.

با این حال سخت گیری های ناشی از همه گیری کرونا باعث شده تا  تبادل کالا از ایران با کشور ترکمنستان در مرز سرخس، به صورت ریلی و جاده‌ای، به صورت محدود و با تعویض کشنده  صورت گیرد.

عمده کالاهای صادراتی ایران به ترکمنستان شامل شامل پسته، زعفران، مقاطع فلزی، کفپوش‌ها، مصالح ساختمانی و پیه صنعتی مورد مصرف در صنعت صابون سازی است و همچنین اقلام عمده وارداتی هم شامل پنبه حلاجی نشده، مواد اولیه واحدهای تولیدی، ابریشم خام است.

ظرفیت اقتصادی ترکمنستان برای ایران
ترکمنستان دارای منابع بزرگ گاز است که آن را به کشورهای مختلف از جمله ایران صادر می‌کند و ایران با توجه به توانایی علمی، فنی و تکنولوژیکی که در این حوزه دارد می تواند برای استفاده از ظرفیت های بالقوه ترکمنستان در حوزه نفت و گاز اقدام به عقد قراردادهای فنی و تکنولوژیک در صنعت نفت و گاز  نماید. این قرارداد ها می توانند روابط ایران و ترکمنستان را در حوزه نفت و گاز راهبردی نمایند.

از سوی دیگر به واسطه اختلافات موجود بین ترکمنستان و شرکت گازپروم روسیه، شرکت‌های ایرانی فرصت و توانایی خوبی برای جایگزینی با غول نفت و گاز روسیه در ترکمنستان را دارند، اگرچه این موضوع بیش از هر چیز دیگری تابعی از مناسبات سیاسی است تا  زمینه‌های اقتصادی.

همچنین با توجه به برخی نیازهای انرژی ایران در حوزه برق بویژه در فصول گرم سال در ایران و همزمان با افزایش مصرف برق، ترکمنستان گزینه مناسبی برای خرید انرژی مورد نیاز در حوزه برق برای ایران است. این کشور به علت ظرفیت عظیمی که در تولید برق دارد و مصرف پایین، هم گزینه مناسبی برای خرید برق و هم صادرات مجدد برق به کشورهای همسایه ایران است.

وزارت انرژی ترکمنستان در گزارشی اعلام کرده که در نظر دارد با توجه به طرح توسعه صنعت برق این کشور، تولید برق خود را تا ۲۷.۴ و ۳۵.۵ میلیارد کیلووات ساعت به ترتیب در سال­های ۲۰۲۰ و ۲۰۳۰ افزایش دهد و این به معنای فرصتی مناسب برای ایران جهت خرید برق با هدف نیازهای داخلی و همچنین صادرات مجدد برق از ایران است. ایران در این میان می تواند نقش واسطه ای را در صادرات برق ایفا کند و نقش اتصال دهنده ی مازاد تولید ترکمستان و تقاضای کشورهایی چون عراق، افغانستان، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را ایفا کند.

از طرف دیگر کشور ترکمنستان به شدت از نظر زیرساخت‌ها نیازمند توسعه و ساخت و ساز است و این ویژگی  ترکمنستان می‌تواند به عنوان فرصتی برای شرکت‌های ایرانی در نظر گرفته شود. در واقع ترکمنستان بیش تر تمایل دارد که به جای واردات کالاهای پیش ساخته شده، سرمایه گذاری به صورت ساخت کارخانجات صورت گیرد که تا کنون اقدام خاصی را از طرف سرمایه گذاران ایرانی شاهد نبوده ایم  و همین وضعیت یک فرصت برای سرمایه گذاران ایرانی به شمار می‌رود.

چالش‌های ایران برای حضور فعال در ترکمنستان

ترکمنستان تمایل زیادی دارد تا مبادلات به صورت تهاتری انجام شود. این برخلاف ذائقه و میل تجار ایرانی است که بیش تر تمایل به معاملات نقدی دارند. همین تاکید ترکمستان بر مبادلات تهاتری نیز باعث شد تا طی سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ دو کشور تفاهم نامه‌ای را امضاء کنند که در ازای گاز صادراتی ترکمنستان، کالا از ایران به  این کشور صادر شود، اما این قرارداد به دلیل عدم استقبال تجار ایرانی خیلی زود بی تاثیر و از روند عادی خارج شد و بعدتر هم از سوی ایران ملغی شد.

به عبارت دیگر صادرات کالا به ترکمنستان در مقایسه با دیگر کشورهای همسایه ایرانی تا حدودی دشوارتر و با شرایط خاصی است که متاثر از سیاست‌های دولت عشق آباد است. در این شرایط همان گونه که گفته شده، برای ایرانی‌ها آن چه فرصت مناسب تر است، سرمایه گذاری زیرساختی در ترکمنستان بجای صادرات کالاست که با حمایت دولت مرکزی این کشور نیز همراه خواهد بود.

از سوی دیگر ایران برای حضور در بازار ترکمنستان با رقیب قدرتمندی بنام روسیه روبروست و از این رو رقابت با بخش تجاری روسیه برای ایرانی‌ها بسیار مهم و تعیین کننده است.

ایران در روابط خود با ترکمستان همچنین با موانع حمل و نقل نیز روبروست. با وجود خط آهن مشترک ایران و ترکمستان تحت عنوان خط ریلی مشترک ایران- ترکمنستان- قزاقستان که در سال ۱۳۹۳ افتتاح شده است، اما این خط آهن در حال حاضر نیازمند ادامه مسیر در ترکمنستان است تا تجارت ایرانی‌ها با سهولت بیشتری دنبال شود.

همچنین اعمال تعرفه‌های بالای تجاری در ترکنمستان تحت عنوان هزینه‌های سربار، شرایط جدید ترانشیپ و نرخ ارز و برخی مشکلات سبب شده تا آمار صادرات به ترکمنستان طی حداقل چند سال گذشته روند صعودی یا تغییر چشمگیری نداشته باشد و همین موضوع چالش عمده روابط تجاری ایران با ترکمنستان است که نیازمند پیگیری و رایزنی‌های دیپلماتیک از سوی تهران با عشق آباد برای تسهیل فعالیت تجار ایرانی در ترکمنستان است.

در حال حاضر عمده شرکت‌های ایرانی فعال در ترکمنستان بیشتر شامل شرکت‌های دولتی همچون ایران خودرو، گروه بهمن و همچنین برخی شرکت‌های نفتی عمده مانند شرکت حفاری شمال، شرکت ملی مهندسی ساختمان نفت ایران، شرکت بازرگانی پتروشیمی بین الملل و بانک صادرات هستند و شرکت‌های بزرگ خصوصی به برخی نمایندگی‌های کارخانجات سیمان و کاشی و سرامیک محدود هستند. لذا بخش خصوصی ایرانی حضور پررنگ و قابل توجهی در بخش اقتصادی ترکمنستان ندارد. این در حالی است که شرکت‌های موادغذایی و سایر شرکت‌های خصوصی بزرگ ایرانی در سایر حوزه‌های فنی و عمرانی و خدماتی نیز با توجه به بازار ترکمنستان توانایی و امکان حضور در این کشور را دارند که نیاز است تا زمینه حضور این شرکت‌ها در رایزنی‌های دیپلماتیک میان دو کشور تسهیل و هموار شود.