دُلار زیر پای دونالد/ اعتباری که ترامپ و تحریم‌های ثانویه‌اش به باد داد

جواد حیران نیا؛ بازار: یکی از دلایل تضعیف نقش دلار در مبادلات تجاری بین المللی تحریمهای ثانویه ایالات متحده آمریکا بوده است.

بر این اساس چین برای رهایی از مکانیسم سوئیفت درصدد راه اندازی مکانیسمهای مستقلی است که به سوئیفت چینی نیز معروف شده است.

این کشور در زمینه ارز دیجیتال نیز گامهایی برداشته تا مانع فراگیر شدن ارز دیجیتال از سوی شرکتهای آمریکایی از جمله فیس بوک شود که تلاش گسترده ای برای فراگیر کردن ارز دیجیتال خود موسوم به «لیبرا» کرده است.

از سوی دیگر چین سیستم پرداخت و ترخیص مالی «کیپس» (Cross-border Interbank Payment System) را ۵ سال پیش برای کمک به بین‌المللی شدن استفاده از یوآن ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۹ حجم تراکنش‌های کیپس ۱۳۵.۷ میلیارد یوآن (معادل ۱۹.۴ میلیارد دلار) در روز شد که ۹۶ کشور و منطقه در آن مشارکت داشتند.

تلاش چین برای فعال کردن بیشتر مکانیسم مالی مستقل از سوئیفت به ویژه بعد از تحریمهای ناشی از قانون امنیتی هنگ کنگ بیشتر شد

تلاش چین برای فعال کردن بیشتر مکانیسم مالی مستقل از سوئیفت به ویژه بعد از تحریمهای ناشی از قانون امنیتی هنگ کنگ بیشتر شد. جایی که آمریکا برخی مقامات چینی را به دلیل تصویب قانون امنیتی هنگ کنگ تحریم کرد.

همچنین گزارشات حاکی از آن بود که بانک‌های چینی برای ارتباط داشتن با مقاماتی که در اجرای قانون امنیتی جدید هنگ‌کنگ نقش داشته‌اند، در معرض تحریم آمریکا قرار دارند و در حال حاضر خود را برای این تحریم‌های احتمالی آماده می‌کنند.

بر همین اساس بود که بانک مرکزی چین اعلام کرد که این کشور باید با افزایش استفاده از سیستم پیام‌رسان بین بانکی داخلی خود، خود را برای تحریم‌های احتمالی آمریکا آماده کند.

بر اساس گزارش بانک مرکزی چین، توسعه استفاده از سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (کیپس) به جای سیستم سوئیفت مستقر در بلژیک، داده‌های پرداخت‌های جهانی چین را کمتر در معرض دید آمریکا قرار می‌دهد.

در گزارش بانک مرکزی به اقدامات احتمالی آمریکا بر ضد بانک‌های چینی اشاره شده است که از آن جمله می‌توان به احتمال قطع دسترسی این بانک‌ها به شبکه بین‌المللی سوئیفت اشاره کرد.

در این گزارش آمده است: زدن یک ضربه کاری که به دشمن، شما را از آسیب وارده از صدها ضربه احتمالی او در امان نگاه می‌دارد. ما باید از لحاظ روانی و ذهنی کاملاً آماده باشیم.

بانک مرکزی چین اعلام کرد در صورتی که آمریکا دسترسی برخی بانک‌های چین به شبکه سوئیفت را قطع کند، ما هم می‌توانیم استفاده از دلار در تمام معاملات خود را کنار بگذاریم.

یکی از دلایل روی آوردن کشورهایی چون چین و روسیه به مکانیسم های مالی مستقل از سوئیفت تحریمهای ثانویه آمریکا به شمار می رود

بر این اساس یکی از دلایل روی آوردن کشورهایی چون چین و روسیه به مکانیسم های مالی مستقل از سوئیفت تحریمهای ثانویه آمریکا به شمار می رود.

این موضوع از سوی اتاق فکرها و مقامات آمریکایی نیز مورد هشدار قرار گرفته است. برای نمونه اندیشکده بلفر وابسته به دانشگاه هاروارد امریکا در گزارش اخیر خود اعلام می کند: «در رابطه با توسعه شبکه سوئیفت در مقابله با تأمین مالی ترور، تا تحریم اقتصادی روسیه در واکنش به اقدامات تهاجمی این کشور در سرزمین همسایه، درک قدرت از سوی سیاست گذاران و تصمیم گیران آمریکایی در امور مالی جهانی برای محافظت از منافع ملی بسیار مهم و حیاتی است.

این اندیشکده همچنین اضافه کرد که مسلما همراهی با این قدرت بزرگ اقتصادی(آمریکا) یک مسئولیت بزرگ برای بهره برداری مناسب از این ابزار است. تحریم های آمریکا اگر به صورت یکجانبه و بدون آینده نگری در راستای مجازات های سخت دیپلماتیک به کار گرفته شوند، کارایی خود را از دست خواهند داد. در چند سال گذشته شاهد انواع مختلفی از تحریم های آمریکا بوده ایم که به صورت یکجانبه در سرتاسر دنیا اعمال شده است. این تحریم ها اگر به صورت یکجانبه و بدون آینده نگری در راستای مجازات های سخت دیپلماتیک به کار گرفته شوند، کارایی خود را از دست خواهند داد.

مرکز بلفر در ادامه گزارش خود می آورد: «مهم نیست چه کسی در انتخابات آتی پیروز خواهد شد، هر دولتی نیازمند یک راهبرد امنیت ملی جدید برای استفاده مسئولانه تر از دلار آمریکا در سیاست خارجی دارد. این امر به ایالات متحده امکان استفاده از این ابزار در بلندمدت را می دهد.  در چند سال گذشته سیاستمداران آمریکایی شاهد بودند که هم متحدان و هم دشمنان به طور مشابه در سرتاسر دنیا برای محدود کردن قدرت دلار در بازارهای جهانی تلاش کرده اند. اگرچه معاهدات چندجانبه در فضای سیاسی پس از جنگ جهانی دوم ایالات متحده را در مرکز اقتصاد جهانی و تجارت بین الملل قرار داد، اما این دوره هفتاد ساله فشار قابل ملاحظه ای را بر دولت های خارجی اعمال کرده است زیرا روسیه، چین و اتحادیه اروپا همگی تلاش کرده اند تا ارز جایگزینی را ارائه کنند. روسیه و چین از مدت ها قبل درصددند تا هژمونی اقتصادی ایالات متحده را کنار بزنند، اتحادیه اروپا نیز از الگوی مشابهی پیروی کرده است.»

بر این اساس دلایل شک و تردید آنها به سیستم آمریکایی محورعبارتند از وابستگی به تجارت با چین، تمایل به تجارت اقتصادی با ایران و اتکا به خود در اوضاع اضطراری بین المللی. انگیزه دیگر برای دوری کشورها از دلار، نقشی محوری است که دلار در تجارت بین مرزی ایفا می کند.

نهادینه شدن دلار در هر فرایند اقتصاد جهانی اعم از تجاری یا بازارهای مالی حضور این ارز را در بسیاری از عرصه ها ناخوشایند کرده و با وضع تحریم های یکجانبه این حضور حتی با ناخشنودی بیشتر جامعه جهانی مواجه شده است

نهادینه شدن ارز ایالات متحده در هر فرایند اقتصاد جهانی اعم از تجاری یا بازارهای مالی حضور این ارز را در بسیاری از عرصه ها ناخوشایند کرده است. با وضع تحریم های یکجانبه این حضور حتی با ناخشنودی بیشتر جامعه جهانی مواجه شده است.

بر همین اساس است که «ریچارد نفیو» طراح تحریمهای ایران در دولت باراک اوباما با لحنی هشدار گونه می گوید: قدرت اقتصادی نیز مانند هر وسیله ای می تواند نتایج ناگوار را در صورت عدم استفاده درست داشته باشد و پیامدهای ناخواسته کوتاه مدت و بلند مدت بر رهبری اقتصادی آمریکا داشته باشد. امروزه واشنگتن به طور فزاینده ای از قدرت اقتصادی خود در شیوه های تهاجمی و ضد تولیدی استفاده می کند و موقعیت جهانی و در نتیجه توانایی آن در تاثیرگذاری در آینده را تخریب می کند.علائم این مشکل در طی سال ها آشکار شده است، اما این وضعیت تحت حکومت ترامپ، که تعرفه های بی پروا را علیه همپیمانان و رقبای خود اعمال کرده است، تحریم های مجدد ایران را بدون هیچ گونه حمایت بین المللی دنبال کرده است و در هر دو مورد با شواهد کمی بدون توجه به پیامدهای منفی آن به منافع آمریکا، بدتر شده است.

بر همین اساس «نفیو» از تحریمهای دوره ترامپ به سبب «یکجانبه» بودن آن انتقاد کرده است. بر همین اساس وی می گوید: شکست دولت ترامپ برای استفاده از این فرصت در راستای منافع بلند مدت ایالات متحده امریکا نبوده و سوء استفاده از تحریم ها به روش(یکجانبه) علیه ایران نیز به نفع امریکا نیست.

راه اندازی مکانیسمهای مالی مستقل از سوئیفت اگرچه مستلزم زمان است و بانکهای سایر کشورها نیز باید به آن بپیوندند ولی روند راه اندازی و پیگیری این مکانیسمها روندی شتابان است

در واقع تضعیف چندجانبه گرایی به عنوان مانعی برای مؤثر بودن تحریمهای آمریکا علیه کشور ثالث عمل خواهد کرد. از همین رو «نفیو» به انتقاد از فعال کردن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا بدون حمایت بین المللی و نادیده گرفته شورای امنیت سازمان ملل می گوید: «اتفاقات اخیر ممکن است الگوی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در آمریکا را دچار تحول کند. تصمیم‌گیران آمریکایی ممکن است به این نتیجه برسند که تلاش‌های ذهنی و دیپلماتیک خود را از این به بعد چندان معطوف به استفاده از نظام تحریم‌های سازمان ملل نکنند. آن‌ها درعوض به احتمال زیاد به سمت تشکیل ائتلاف‌های چندجانبه و پیمان‌های منطقه‌ای متمایل خواهند شد. این روش‌های جایگزین اثر کمتری نسبت به توان اجماع‌سازی شورای امنیت دارد و توسل به آن‌ها به‌مرور منجر به کاهش تمایل کشورها برای فشار بر ایران یا هر کشور هدف دیگر می‌شود. فاصله گرفتن از نظام تحریمی شورای امنیت به معنای برداشتن قدمی دیگر در جهت فاصله گرفتن از نظم بین‌المللی قانون‌محور است. در هر حال، وفادار ماندن آمریکا به شورای امنیت و بهره‌مندی از امتیازات طراحی‌شده برای پنج عضو دائم آن بسیار بهتر از این است که سازوکارهای بین‌المللی نظیر سازمان ملل را نادیده بگیریم.»

بر این اساس از دید نظریه پردازان آمریکایی همراهی کشورهای دیگر با تحریمهای آمریکا علیه ایران عاملی مؤثر در کارآمدی تحریمها به شمار می رود و اگر این مؤثر بودن تحریمها کارکرد خود را از دست بدهد دیگر تحریم نمی تواند به عنوان یک ابزار تأثیرگذار در سیاست خارجی آمریکا برای تغییر رفتار طرف تحریم شده مورد استفاده قرار گیرد.

از سوی دیگر راه اندازی مکانیسمهای مالی مستقل از سوئیفت نیز اگرچه مستلزم زمان است و بانکهای سایر کشورها نیز باید به آن بپیوندند ولی روند راه اندازی و پیگیری این مکانیسمها روندی شتابان است تا از وابستگی به دلار کاسته شود. بر همین اساس نیز بود که چندی پیش کشورهای عضو بریکس، تصمیم گرفتند سیستم‌های پیام‌دهی مالی خود را به هم متصل کنند و سیستم مالی بین‌المللی سوئیفت را کنار بگذارند.