صدیقه امیدی؛ بازار: فرصت سبزِ حیات، سهم هر برگ و بری است و اگر از سفره حیات دانه ای برمی چینیم، نباید باغ را به آتش بکشیم. گیاهان کوهی کوههای زاگرس در بویراحمد این روزها زخمی تیشه بوته چینانی است که گیاهان خوراکی اش را ریشه کن می کنند و در بازار دیگر استانها به فروش می رسانند.
سود بسیار این کار سبب شده که مردمان این دیار بدون توجه به انقراض بسیاری از گونه های گیاهی از گذشته تاکنون با برداشت غیر اصولی و بی رویه بسیاری از گیاهان را در بویراحمد و دنا در خطر انقراض قرار دهند.
این روزها کوهی در شهرستان‌های بویراحمد و دنا نیست که در طول روز بوته چینی را در خود ندیده باشد و بازاری در شهرهای استان نیست که گیاهان خوراکی و دارویی در آن به حراج گذاشته نشده باشد و این گنجینه های گیاهان شفابخش یکی پس از دیگری به تاراج می رود و طبیعیت کهگیلویه و بویراحمد را با سنگهای خالی تنها می گذارد.
منطقه حفاظت شده دنا، دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران که بی هیچ منتی خوان نعمت گنجینه پرگهر گیاهانش را بر مردمان دیارش ارزانی می دارد، هنوز هم با وجود زخمها، تیشه ها و تبرها نفس می کشد و حیات را به دنا نشینان ارزانی می دارد.
کوههای پر برکت بویراحمد و دنا از گذشته های دور مأمن گیاهانی بوده که مرهم دردها و قوت دنانشینان بوده اند، گیاهانی که ۵۲.۲ درصد کل گونه‌های گیاهی دارویی قاره اروپا و ۲۶.۶ درصدگونه‌های گیاهی دارویی کشور را شامل می شوند.
اما کم نیستند گیاهانی که طی چند سال اخیر تنها از آنها نامی باقی مانده است، زرابی، آنغوزه، لیزک، بیلهر، تره، موسیر و جاشیر برخی از گیاهان خوراکی و دارویی در این کوهها هستند که گل نداده و بهار ندیده معاش روستائیان و کالای پرقیمت بازارهای شهر می شوند.
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان بویراحمد: در استان کهگیلویه و بویراحمد، ۴۷۵ گونه گیاهی خوراکی و دارویی می روید که ۲۵ گونه از این گیاهان در خطر انقراض هستند
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان بویراحمد در این راستا در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: در استان، ۴۷۵ گونه گیاهی خوراکی و دارویی می روید که ۲۵ گونه از این گیاهان در خطر انقراض هستند.
سید حسین رضوی افزود: گیاه بیلهر، کنگر، موسیر، بن سرخ، انواع تره و سیر کوهی در معرض انقراض دارد و با وجود ممنوع بودن فروش برخی از این گیاهان مرتعی، افراد سودجو بدون توجه و بدون دریافت مجوز لازم این گیاهان را در شهرها به فروش می رسانند که این کار خسارت جبران ناپذیری به مراتع وارد می کند.
کوچ زودرس عشایر سبب تخریب طبیعت می شود
وی بیان داشت: همچنین از دیگر دلایل در معرض انقراض قرار گرفتن، کوچ زودرس عشایر به دلیل خشکسالی است که سبب تخریب طبیعت می شود.
رضوی با بیان اینکه گیاه زرابی، بیلهر و لیزک به وضعیت قرمز انقراض رسیده و کرفس منقرض شده است، گفت: خطر انقراض گیاهان، موسیر، باریجه، خاری، چویل، بیلهر و آنغوزه را تهدید می کند و رویشگاه های این گیاهان در کوههای استان به شدت کاهش یافته است و متاسفانه برداشت و فروش آن بسیار افزایش یافته است.
وی اظهار داشت: با توجه به بازار فروش و استقبال از این گیاهان، هر ساله به تعداد بوته کنان افزوده و از وسعت رویشگاهها کاسته می شود و اکنون گیاهان وراکی در کهگیلویه و بویراحمد به شکل بسیار وسیعی برداشت و در بازار استان و دیگر استانها به فروش می رسد.
گیاهان کوهی بهاری در کهگیلویه و بویراحمد، سالانه در رویشگاه های خود، رو به کاهش می روند و علت این امر نیز برداشت بی رویه و ریشه کنی این گیاهان است که فرصت تکثیر را برای آنها فراهم نمی کند.
به گفته کارشناسان هم اکنون وسعت منطقه رویش بادرنجبویه دنایی یا زرابی در ارتفاعات دنا بسیار کاهش یافته و به یک تا دو هکتار محدود شده در حالی که این وسعت در گذشته به ۴۵۰ هکتار نیز می رسید.
گیاه بیلهر یکی دیگر از گیاهان خوراکی در معرض انقراض است که در ارتفاعات بالای دو هزار و ۵۰۰ متر کوههای دنا در کهگیلویه و بویراحمد می روید.
این گیاه تلخ که با گرفتن زهر آن شیرین می شود، یکی از گیاهان خوراکی مورد علاقه مردم این استان است که همین علاقمندی باعث شده در فصول بهار مورد هجوم قرار گیرد به طوریکه به گفته کارشناسان تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نمی شود.
دنا یادگار هزاره های دیرین این سرزمین که بلوط های هزار ساله اش با مردمان این دیار پیوندی دیرینه دارند، نیازمند دستانی است که بر خاکش چنگ نزنند و به آتش نکشندش و گیاهان کمیابش را به تاراج نبرده و ریشه کن نکنند.
دنا که نعمت گیاهانش را سخاوتمندانه ارزانی می دارد، به تنهایی به اندازه ۴۶ کشور دنیا گونه گیاهی آندومیک دارد
دنا که نعمت گیاهانش را سخاوتمندانه ارزانی می دارد، به تنهایی به اندازه ۴۶ کشور دنیا گونه گیاهی آندومیک دارد و تعداد گونه های گیاهی آن از ۴۵ کشور جهان بیشتر است به طوری که گونه های اندومیک گیاهی دنا، ۱۵ برابر سوئد و ۲۰ برابر هلند و نروژ است.
۴۵ گونه بومی و منحصر گیاهی در دنا وجود دارد که آن را به دهمین ذخیره گاه زیست کره کشور بدل کرده است.
منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در ایران و دنیاست که در سال ۲۰۱۰ میلادی از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌گاه دنیا به ثبت رسید.
با این حال و با این روند تخریب، گنجینه خدادادی دنا رو به پایان می رود و چیزی جز حسرت برای نسلهای آینده باقی نمی ماند و با آنکه بر اساس ماده ۷ قانون حفاظت از محصولات جنگلی و مرتعی برداشت این گونه‌ها ممنوع است، اما در شهرها بازارچه‌هایی بزرگی برای فروش این گیاهان ایجاد شده است.
این روزها کوهی در بویراحمد و دنا نیست که ردپای بوته کنان بر تن رنجور آن نقش نبسته و گیاهان سبز روییده در آغوشش به تاراج نرفته باشد.
بوته کنان از روی طمع و یا از سر نداری گیاهان کوهی را از سفره سبز دنا می چینند تا نانی بر سر سفره خویش نهند، بی آنکه بدانند روزی می رسد که کوهها را با سنگ ها تنها می گذارند.
یک کارشناس منابع طبیعی: دنا ۱۲۸ گونه دارویی، ۱۱۰ گونه زیستی وحشی، ۸۴ گونه رنگده و ۶۱ گونه خوراکی وحشی دارد
یک کارشناس منابع طبیعی در این راستا در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: ۱۲۸ گونه دارویی، ۱۱۰ گونه زیستی وحشی، ۸۴ گونه رنگده و ۶۱ گونه خوراکی وحشی، بیانگر ارزش دارویی، خوراکی، مرتعی و حفاظتی گیاهان دنا است.
حسین هوشمند افزود: چویل، درمنه، بومادران، پونه کوهی، برنجاسب، آویشن، زرآبی یا چای کوهی، بابونه، چوبک، جلپه، خاری، پشموک، توت سهری، میخک، انگیون، کارده، ریواس، پیاز وحشی یا تره، ختمی وحشی، بن سرخ، کتیرا، گل گاوزبان، بیلهر، خاکشیر، پرسیاوشان و چندین گونه گیاهی دیگر از مهمترین گیاهان دارویی و خوراکی این منطقه هستند.
ورود هزاران کیلو گیاهان خوراکی کهگیلویه و بویراحمد به استان‌های همجوار
وی بیان داشت: آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد اما هر ساله در فصل بهار هزاران کیلو انواع گیاهان خوراکی کهگیلویه و بویراحمد وارد بازار این استان و استان‌های همجوار می‌شود.
هوشمند با بیان اینکه این امر زنگ خطر بزرگی برای محیط‌زیست و منابع طبیعی است، گفت: از بین بردن پوشش گیاهی، انقراض گونه های ارزشمند که گاهی در دنیا بی نظیر هستند، فرسایش خاک، آلودگی محیط‌زیست و به هم خوردن تعادل زنجیره غذایی به دنیال برداشت بی رویه گیاهان کوهی اتفاق می افتد.
وی افزود: لاله واژگون گیاهی بومی زاگرس بوده و آن را گُل اَشک، اشک مریم و تاج قیصر نیز نامیده‌اند که در گشته رویشگاههای بسیاری داشت اما اکنون تنها در ارتقاعات زیاد که کمتر برداشت شده وجود دارد.
هوشمند اظهار داشت: لاله‌های واژگون در تمام سال تنها چند روزی را مهمان دنا نشینان هستند و هر سال اوایل اردیبهشت‌ماه گل می‌دهد و این گل به دو رنگ زرد و قرمز بوده که گونه زرد آن در خطر جدی انقراض قرار گرفته و این گونه گیاهی به‌وسیله انسان، دام‌ها و تغییرات کاربری زمین‌های کوهستانی به‌شدت در حال تهدید است.
یک هزار گونه گیاهی در منطقه حفاظت‌شده دنا وجود دارد
منطقه حفاظت‌شده دنا به‌تنهایی به اندازه ۴۶ کشور دنیا گونه گیاهی اندمیک دارد و در کهگیلویه و بویراحمد دو هزار گونه گیاهی و ۴۰۰ گونه دارویی شناسایی‌شده که حدود یک هزار گونه گیاهی آن در منطقه حفاظت‌شده دنا قرار دارد و از این تعداد ۴۵ گونه بومی و منحصر به دنا هستند و گونه‌های اندمیک گیاهی دنا، ۱۵ برابر سوئد و ۲۰ برابر هلند و نروژ است.
این منطقه هنوز هم از غنی‌ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در ایران و دنیاست و ذخیره‌گاه زیست‌کره به زیستگاهی اطلاق می‌شود که از نظر تنوع زیستی، زیست‌محیطی، آب‌وهوا، بافت اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت باشد.
راهکار اما چیست تا این گیاهان در آینده تنها به عکسهایی برای دیدن بدل نشوند؟ تنها راهکار این است که در سایه دانایی اردو بزنیم و پای نگذاریم روی قانون گیاه و یادمان باشد، به زمین خنجر نزنیم، فرصت سبز حیات به هوای خنک کوهستان بدهیم، کاری نکنیم که به قانون زمین بربخورد.
نظر شما