مجتبی علمی؛ بازار: یک جمله معروف در عالم فلسفه وجود دارد که می گوید تنها اصل ثابت و بدون تغییر در جهان، خود تغییر است. چه بخواهیم و چه نخواهیم تغییرات به آرامی حرکت ابرها و یا برعکس، با سرعت و غافلگیری طوفان ها سر می رسند. در دنیای امروز یک انقلاب بزرگ در حال رخ دادن است که هیچ سیاستی پشت آن نیست و هیچ یک از رهبران سیاسی جهان نقش مهمی در آن ندارند، بلکه فعالان عرصه دانش و فناوری هستند که زمام امور را بر عهده گرفته اند.
این موضوع باعث شده تا طی سالیان اخیر زیربنای اقتصاد کشورهای پیشرفته دنیا از سرمایه های فیزیکی، انرژی و سایر منابع مشابه به سمت تجارت اطلاعات، دانش و فناوری روی گردانده و اقتصاد جدیدی به نام اقتصاد دانش بنیان بنا نهاده شود.
بر اساس تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OCED) اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که مستقیماً بر مبنای تولید، توزیع و مصرف دانش و اطلاعات قرار گرفته باشد. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که امروزه دیگر حجم سرمایه و اندازه بازار در توسعه اقتصادی ملل نقش اساسی ندارد، بلکه این نقش را دانش و فناوری ایفا می‌کند.
دانش و فناوری بازار خاصی دارد، بازاری که در آن افراد و شرکت ها دانش خود را در معرض فروش می گذارند، بسیار ناهمگن است و هر کالایی کیفیت و قیمت خاص خود را دارد. بدین ترتیب صاحبان دانش می توانند به طور انحصاری عمل کنند. بازار دانش و فناوری، بازاری بدون وزن است و در آن سرمایه فیزیکی، تعداد نیروی کار و زمین نقش محوری ندارند.
کلیدی ترین و ارزشمند ترین دارایی در اقتصاد دانش‌بنیان اندوخته های فکری است، از این رو علم و خلاقیت نخبگان و کارآفرین‌های فعال از عوامل کلیدی در جذب، نگهداری و افزایش توانایی‌های تولیدکنندگان دانش محسوب می شود و فراهم آوردن محیطی مناسب برای نوآوری یکی از با ارزش ترین زیربناهای اقتصاد دانش بنیان به شمار می رود. در راستای فراهم شدن این محیط مناسب در کشور ما طی سالیان اخیر با حمایت و رشد روز افزون شرکت هایی موسوم به شرکت های دانش بنیان قدم هایی برداشته شده است که البته مسیری طولانی پیش روی این عرصه است.
از طرف دیگر با توجه به سیاست های کلان اقتصادی کشور مبنی بر دور شدن از اقتصاد نفتی و حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی، لزوم حمایت از اقتصاد دانش بنیان دو چندان می شود و مقام معظم رهبری نیز همواره طی سخنان خود بر این مهم تاکید کرده اند.
اقتصاد مقاومتی به عنوان اقتصادی که در شرایط سخت دشمنی ها و خصومت های سیاسی می تواند نسخه ای نجات بخش و همچنین تعیین کننده رشد و شکوفایی اقتصاد کشور باشد، تنها مختص به زمان تحریم و جنگ نیست، بلکه یک چشم انداز بلند مدت برای اقتصاد فعلا مریض و وابسته به نفت ایران است که دستیابی به اهداف آن تنها از مسیر نوآوری، خلاقیت و دانش می گذرد.
همچنین بر اساس سند توسعه؛ ایران تا پایان سال ۱۴۰۴ باید به قطب علمی در منطقه تبدیل شود و ۵۰ درصد از تولیدات ناخالص ملی از طریق فعالیت‌های اقتصادی دانشگاهیان تأمین شود که این موضوع به‌خوبی نقش دانش و فناوری و آموزش عالی را در تحقق اهداف این سند نشان می‌دهد.
در حال حاضر اقدامات و کوشش های گسترده ای با توجه به شرایط موجود در این جهت انجام گرفته است اما مقایسه شرایط کشور با متوسط جهانی حاکی از جاماندگی و ضعف شدید در این زمینه است.
ایجاد شرکت های دانش بنیان، توسعه پارک های فناوری، توسعه و تدریس مباحث کارآفرینی در دانشگاه های کشور، ایجاد کانون های پژوهش و پیشرفت، بهبود شرایط ارتباط دانشگاه و صنعت و در نهایت ایجاد زمینه های حقوقی و حمایتی لازم برای فعالان این عرصه از مهمترین و پربازده ترین اقداماتی است که برای کاهش ضعف موجود در این حوزه می توان انجام داد.
با نگاهی به رویکرد مراکز علمی بزرگ جهان می توان دریافت که توسعه فناوری، تجاری‌سازی ایده ها و دستاوردهای تحقیقاتی یکی از کارکردهای اصلی دانشگاه ها در پیشرفت اقتصادی محسوب می شود، دانشگاه هایی که کارآفرینی در زمینه دانش و فناوری را به عنوان یکی از ماموریت‌های اصلی خود قرار داده اند و در این راستا برنامه‌ریزی و تلاش می‌کنند.
بدون شک جذب، حمایت و سازماندهی متخصصان و استعداد های برتر که به نوعی از مهمترین سرمایه های کشور ما هستند، می تواند علاوه بر سوق دادن این نخبگان به اجرایی کردن ایده های خود متناسب با نیاز کشور، به رشد و تعالی هر چه بیشتر اقتصاد دانش بنیان، تفکر و خلاقیت کمک کند که نتیجه آن نیز رشد و شکوفایی روز افزون دانشگاه ها و افزایش انگیزه، امید و روحیه دانش اندوزی خواهد بود.
این موضوع همچنین می تواند در میان مدت به دنبال خود باعث ایجاد علاقه دانشجویان و دانش آموزان کشور به کسب و علم و دانش به جای تلاش برای دریافت صرف مدرک دانشگاهی و نیز احساس نیاز هر چه بیشتر نظام آموزش عالی کشور برای به روز کردن محتویات علمی آموزش دانشگاه ها و در نهایت کمک به تحول جدی در صنعت و تولید کشور شود، امری که جزو اهداف نهایی اقتصاد مقاومتی و زمینه ساز خودکفایی هرچه بیشتر کشور در تمامی عرصه هاست و علاوه بر تامین نیازهای داخلی و کمک به رفع وابستگی های اقتصادی، زمینه ساز حضور قدرتمند در بازارهای جهانی خواهد بود.
امید می رود با تلاش روز افزون مسئولان کشور در راستای تحقق اقتصاد دانش بنیان و گذر از مرحله شعار به عمل، به زودی شاهد حمایت و پشتیبانی از نخبگان و دانشمندان کشور باشیم که طی سالیان گذشته، همتایان آن ها به دلیل بی مهری های موجود، تصمیم به مهاجرت از کشور گرفتند. توجه به ایده های دانش‌بنیان می‌تواند از مهاجرت نخبگان به خارج جلوگیری کرده و زمینه رشد، توسعه و بالندگی را در عرصه‌های مختلف فراهم کند.
نظر شما