حرکت های درون قاره ای در مسیر کانون های اقتصادی

بازار؛ احمدرضا منتخبی: بیشتر مقاصد مهاجرت آفریقایی ها به سمت کانون های اقتصادی این قاره است، الگویی که می توان انتظار داشت با یکپارچه شدن بیشتر اقتصادهای منطقه ادامه یابد.

روند مهاجرت در آفریقا در طول دو دهه گذشته در یک مسیر صعودی ثابت بوده است. رکورد بیش از ۴۰ میلیون مهاجر آفریقایی از افزایش ۳۰ درصدی این پدیده نسبت به سال ۲۰۱۰ حکایت دارد[۱]. با توجه به تداوم زمینه ها، می توان انتظار داشت که این روند در سال ۲۰۲۴ نیز ادامه داشته باشد.

مردم شمال آفریقا، اکثریت مهاجران آفریقایی به اروپا را شامل می شوند. سه کشور مراکش، الجزایر و تونس بیش از ۵ میلیون از ۱۱ میلیون مهاجر آفریقایی در اروپا را تشکیل می دهند. این امر بر اهمیت نزدیکی جغرافیایی، دیاسپوراهای مستقر و فرصت های اقتصادی به عنوان عوامل کلیدی "کشش" موثر بر تصمیم گیری مهاجرت تاکید می کند. [۲]

علل اصلی مهاجرت آفریقایی ها ترکیبی از عوامل فشار از جمله منازعات، نظام های سرکوبگر و فرصت های اقتصادی محدود بوده است. ۹ کشور از ۱۵ کشور اصلی آفریقایی مبدأ مهاجران، درگیر جنگ هستند. از لحاظ جنسیتی نیز احتمال مهاجرت مردان بیشتر از زنان است. تنها ۱۷ درصد از مهاجران آفریقایی زن هستند. انگیزه مهاجرت زنان بیشتر به دلایل خانوادگی (مانند همراهی خانواده یا دوستان) بوده است. [۳]

اکثر مهاجرت های آفریقایی ها به شکل جاجایی درون قاره اتفاق می افتد زیرا مهاجران به دنبال فرصت های شغلی در قطب های اقتصادی منطقه ای همسایه می باشند. بر اساس اطلاعات ثبت شده حدود ۲۱ میلیون آفریقایی در دیگر کشورهای آفریقایی زندگی می کنند؛ در واقع ۸۰ درصد از مهاجران آفریقایی علاقه ای به ترک این قاره ندارند. آفریقا تنها ۱۴ درصد از جمعیت مهاجر جهان را تشکیل می دهد، در حالی که ۴۱ درصد از آسیا و ۲۴ درصد از اروپا هستند. مناطق شهری در کشورهای نیجریه، آفریقای جنوبی و ساحل عاج مقاصد اصلی مهاجران آفریقایی هستند که نشان دهنده پویایی اقتصادی نسبی این مناطق است.

بر اساس برآوردهای اواسط سال ۲۰۲۰ توسط دپارتمان جمعیت سازمان ملل متحد، تقریباً ۲۸.۳ میلیون آفریقایی جنوب صحرا در خارج از کشورهای محل تولد خود زندگی می کنند. ساحل عاج، آفریقای جنوبی، اوگاندا، سودان و نیجریه مقاصد اصلی بودند که میزبان ۴۸ درصد از کل مهاجران درون منطقه‌ای هستند. به استثنای ساحل عاج، مهاجران کمتر از ۵ درصد از جمعیت هر یک از کشورهای مقصد برتر را تشکیل می دهند. اکثریت مهاجران در ساحل عاج از کشور همسایه بورکینافاسو که ویژگی‌های فرهنگی مشترکی با آن دارند، می باشند. در خارج از منطقه، ایالات متحده بهترین مقصد برای آفریقایی‌های جنوب صحرا به شمار می رود و پس از آن بریتانیا (۱.۴ میلیون)، فرانسه (۱.۱ میلیون)، ایتالیا (۵۲۴۰۰۰) و کانادا (۴۳۵۰۰۰ نفر) قرار دارند. [۴]

بر خلاف روایت مرسوم، حدود ۸۵ درصد از مهاجرت آفریقایی به منظور تجارت و سفرهای معمول برون مرزی است. این امر به طور ملموس به ثبات اقتصادی، پر کردن شکاف های نیروی کار و رفاه اجتماعی-اقتصادی کشورهای مقصد کمک می کند.

با تسریع عملیاتی شدن توافقنامه تجارت آزاد قاره آفریقا (AfCFTA) و مزیت سفر بدون محدودیت به کشورهای عضو، دستاوردهای اقتصادی بیشتر مهاجرت محقق خواهد شد. مهاجرت همچنین از طریق ارسال بخشی از درآمدها به خانوارها در اقتصادهای شکننده، ارتقای امنیت غذایی و آموزش سرمایه گذاری به نسل های بعدی به نفع کشورهای مبدأ نیز بوده است.

مهاجرت به دلایل زیست محیطی (تغییرات اقلیمی)

افزایش مداوم دمای کره زمین به دلیل تغییرات اقلیمی، در آینده ای نزدیک برخی مناطق خاص در آفریقا را (به دلایل کمبود آب، موج گرمای غیرقابل تحمل، افزایش شیوع بیماری و عوامل دیگر) غیرقابل سکونت خواهد کرد که در نهایت به مهاجرت بیشتر در این قاره منجر می گردد.

تغییرات اقلیمی الگوی مهاجرت روستایی به شهر را به کلان شهرهای آفریقا تسریع می کند. بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰، هفت شهر بزرگ ساحلی آفریقا - لاگوس، لواندا، دارالسلام، اسکندریه، ابیجان، کیپ تاون و کازابلانکا - ۴۰ درصد رشد خواهند کرد. عوامل دوگانه رشد جمعیت و بالا آمدن سطح دریاها به زیرساخت‌ها، کشاورزی و دسترسی شهروندان آفریقایی به آب در شهرهای ساحلی فشار آورده و خطر بحران‌های حاکمیتی و امنیتی را برای آنان به همراه خواهد داشت[۵].

بلایای طبیعی - از خشکسالی طولانی‌تر گرفته تا طوفان‌ها و سیل‌های شدیدتر - نیز به افزایش مهاجرت کمک می‌کند. در طول دهه گذشته به طور متوسط سالانه ۲.۵ میلیون آفریقایی به دلیل بلایای طبیعی به طور موقت آواره شده اند. آسیب‌های مکرر به زیرساخت‌ها و معیشت‌ها بر انعطاف‌پذیری تأثیر گذاشته و باعث می‌شود که تعداد بیشتری از آنها در طولانی‌مدت، حتی به‌طور دائم، جابه‌جا شوند.

ریسک بالای مهاجرت در آفریقا

برآورد می شود ۱۵ درصد از مهاجران آفریقایی، به خصوص آنهایی که بدون مدارک معتبر سفر می کنند، با سطوح بالایی از آسیب پذیری در برابر استثمار و قاچاق مواجه هستند. برای مثال، لیبی بر اساس گزارش‌های متعدد در خصوص قتل، شکنجه، تجاوز، آزار و برده داری مهاجران از سوی قاچاقچیان، شبه‌نظامیان و حتی برخی مقامات دولتی، به کشوری بسیار خطرناک برای مهاجران تبدیل شده است.

مردم شمال آفریقا همچنان پیشتاز تعداد آفریقایی‌هایی هستند که از دریای مدیترانه به اروپا می‌روند. عقب نشینی مداوم نهادهای دموکراتیک و مشکلات اقتصادی در کشورهای شمال آفریقا مانند تونس، مصر، الجزایر و لیبی احتمالاً مردم بیشتری را به سمت اروپا سوق خواهد داد.

آفریقا از سال ۲۰۱۴ تاکنون بیش از ۹۰۰۰ مرگ و میر ناشی از مهاجرت را ثبت کرده است. بیش از ۲۵۰۰۰ نفر نیز هنگام عبور از آب های بین آفریقا و اروپا ناپدید شده اند. تحت فشار دولت های اروپایی، بسیاری از کشورها مهاجرت را به‌عنوان یک جرم -و نه یک نشانه از فرصت‌های اقتصادی محدود و مشکلات دسترسی به مسیرهای امن و آسان برای مهاجران- تلقی می‌کنند. اتحادیه اروپا (EU استقرار پلیس راه های کلیدی مرزی در آفریقا و دریای مدیترانه را تشدید و سرعت اخراج ها را افزایش داده است. این سازمان همچنین با شبه نظامیان لیبیایی برای بازداشت مهاجران همکاری داشته است. اتحادیه اروپا درهمین راستا یک صندوق اضطراری برای رسیدگی به علل ریشه ای مهاجرت غیرقانونی راه اندازی نموده و متعهد شده است تا بیش از ۴.۵ میلیارد یورو به پروژه های سرتاسر غرب و مرکز آفریقا اختصاص دهد. [۶]

راهکارهای کنترل مهاجرت در آفریقا

به نظر می رسد روند مهاجرت در سال ۲۰۲۴ با پایداری و تشدید عوامل آن از جمله بحران ناشی از تغییرات اقلیمی و دسترسی به منابع آبی، محدودیت های اقتصادی و مشکلات معیشتی، تهدیدات تروریستی و حکومت های سرکوبگر رو به افزایش باشد.

برخی از راهکارهای پیشنهادی که به کنترل روند مهاجرت آفریقایی کمک می کند عبارتند از:

1. ایجاد یک سیاست مهاجرتی مشترک توسط دولت های آفریقایی از طریق اتحادیه آفریقا در مورد بحران مهاجرت.
2. افزایش همکاری بین اتحادیه آفریقا، اتحادیه اروپا، سازمان بین المللی مهاجرت و کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در راستای ایجاد یک سیاست مشترک برای مقابله با مهاجرت اجباری یا اقتصادی.
3. تمرکز بر ایجاد فرصت های آموزشی و اشتغال برای جوانان در داخل قاره.
4. ایجاد سیستم های بازگشت به کشور توسط دولت های آفریقایی برای کمک به اتباع گرفتار در بحران در سرزمین های خارجی. این امر شامل همکاری موثر با سازمان بین المللی مهاجرت و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل می شود.
5. کشورهای آفریقایی و شرکای جهانی باید شبکه های قاچاق انسان که در حال حاضر به شدت جوانان آفریقایی را استثمار می کنند، شناسایی و منهدم کنند.
6. بازپروری مهاجران بازگشتی (مهاجرینی که پس از عبور از مسیر ترسناک و سخت صحرا و دریای مدیترانه در مراکز بازداشت نگهداری و بدرفتاری می شوند).
7. توانمندسازی پناهندگان با دادن منابع مالی و آموزش های تجاری تا بتوانند کسب و کار خود را ایجاد کنند و با عزت به کشور خود بازگردند.
8. افزایش حمایت و به رسمیت شناختن بخش های غیررسمی و ایجاد سیاست هایی که به آن امکان شکوفایی و گذار به رسمیت را دهد. این مقوله زمانی می تواند تحقق یابد که دولت ها از نوآوری های محلی استقبال کنند و با ارائه منابع و حمایت های لازم از رشد آنها حمایت نمایند.
9. سرمایه گذاری گسترده در آفریقا در بخش های مختلف که اشتغال و فرصت های مرتبط را ایجاد می کند.
10. سرمایه گذاری بیشتر در مدل های تجاری غیر سنتی مانند ورزش و آکادمی های ورزشی.
11. افزایش تخصیص منابع توسط دولت ها به وزارتخانه های حامی جوانان و جنسیت، زیرا آنها بزرگترین قشر آفریقا را تشکیل می دهند و در نتیجه بیشترین آسیب را می بینند.
12. در نهایت یک تغییر رویکرد ذهنی در جوانان آفریقایی، که آنان را به کنترل و مسئولیت در برابر قاره خود سوق می دهد، مورد نیاز است.