بازار؛ گروه بین الملل: اقدام پاکستان برای احداث خط لوله گاز با ایران در داخل خط خود امنیت انرژی و پیشگیری از پرداخت غرامت سنگین ۱۸ میلیارد دلاری تعیین شده توسط تهران را برای این کشور به همراه دارد، اما مطمئناً باعث ایجاد نگرانی متحدان غربی اسلام‌آباد نیز خواهد شد.
در حال حاضر پس از تایید طرح احداث خط لوله گاز از بندر گوادر تا مرز ایران توسط کمیته انرژی پاکستان، اکنون کابینه دولت این کشور نیز با اجرای این طرح که گام جدید اسلام‌آباد برای پیشبرد پروژه مشترک گازی با تهران تعبیر می‌شود، موافقت کرد. بر اساس گزارش شبکه خبری جیو نیوز پاکستان، کابینه دولت انتقالی این کشور لایحه مرتبط با احداث ۸۱ کیلومتر خط لوله از مرز مشترک با ایران تا بندر گوادر در ایالت بلوچستان پاکستان را تصویب و به اجرای آن چراغ سبز نشان داد.
پاکستان پیش تر تحریم های غربی علیه ایران و مشکلات انتقال پول را بهانه اصلی طفره رفتن خود از تکمیل این پروژه در داخل خاک خود عنوان کرده بود. ایران و پاکستان در سال ۲۰۱۳ یک قرارداد ۲۵ ساله گازی با یکدیگر به امضا رسانده بودند که همین موضوع ادله کافی برای طرح دعوی ایران در دادگاه‌های بین‌المللی و دریافت خسارت ۱۸ میلیارد دلاری در صورت تعلل پاکستان را فراهم می‌کرد. افزون بر این، پاکستان برای تغذیه صنعت خود به منابع گاز بیشتر نیاز دارد چرا که منابع داخلی این کشور به سرعت رو به کاهش است. سهم واردات گاز در پاکستان به ۲۹ درصد از کل عرضه گاز طبیعی مایع (شامل تولید و واردات منهای گازی که صادر یا ذخیره می‌شود) رسیده است.
کارشناسان اقتصادی در پاکستان تصمیم این کشور برای احداث خط لوله گاز تا مرز جمهوری اسلامی ایران را یک تصمیم بزرگ طی ۱۵ سال اخیر درخصوص پروژه مشترک گازی دانسته و به عقیده آن ها اسلام‌آباد با بهره‌گیری از خط لوله انتقال گاز ایران قادر به صرفه جویی ۵ میلیارد دلاری در هزینه‌های انرژی خواهد بود. هزینه احداث خط لوله گاز از مرز ایران تا بندر گوادر در بلوچستان پاکستان ۴۵ میلیارد روپیه تخمین زده شده است و پاکستان قادر خواهد بود در مقایسه با واردات گاز مایع با هزینه بالا، از ایران گاز مقرون به صرفه وارد نماید.
طرح مشترک گازی پاکستان با ایران نه تنها امنیت انرژی پاکستان را تقویت می کند، بلکه اعتماد صنعت بومی را که با افزایش عرضه گاز تضمین می شود، افزایش می دهد. همچنین این امر موجب تسریع فعالیت های اقتصادی در ایالت بلوچستان شده و به پیشرفت اقتصادی پاکستان کمک خواهد کرد و هم چنین به نظر می رسد با این تصمیمات اسلام‌آباد درپی دریافت معافیت تحریمی از آمریکا خواهند بود
طرح مشترک گازی پاکستان با ایران نه تنها امنیت انرژی پاکستان را تقویت می کند، بلکه اعتماد صنعت بومی را که با افزایش عرضه گاز تضمین می شود، افزایش می دهد. همچنین این امر موجب تسریع فعالیت های اقتصادی در ایالت بلوچستان شده و به پیشرفت اقتصادی پاکستان کمک خواهد کرد و هم چنین به نظر می رسد با این تصمیمات اسلام‌آباد درپی دریافت معافیت تحریمی از آمریکا خواهند بود.
اواسط آبان ماه امسال «محمد علی» وزیر انرژی پاکستان طی سفر به تهران و شرکت در بیست و سومین نمایشگاه بین المللی صنعت برق، با طرف‌های ایرانی پیرامون آخرین تحولات مرتبط با طرح خط لوله انتقال گاز ایران موسوم به خط لوله صلح رایزنی کرده بود. هم چنین، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ۱۲ مردادماه امسال در جریان سفر رسمی خود به پاکستان از گفت‌وگو با همتای پاکستانی خود درباره طرح خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان خبر داده و تاکید کرده بود که تکمیل این پروژه در راستای منافع دو ملت است.
بر اساس قرارداد میان تهران و اسلام آباد، از ابتدای سال جاری ایران می‌توانست برای عدم تکمیل خط لوله صلح اقدام به دریافت خسارت از پاکستان کند، اما مجددا یک مهلت ۶ ماهه به این همسایه جنوب شرقی خود داد تا این پروژه را تکمیل کند.
۱۴ سال است که ۹۰۰ کیلومتر خط لوله ساخته شده داخل خاک ایران تا مرز پاکستان خاک می‌خورد؛ خط لوله‌ای که قرار بود پاکستان هم بخش ۷۸۱ کیلومتری خود را تکمیل کند تا از ایران گاز بخرد و حالا اسلام‌آباد عزمش را جزم کرده تا پروژه خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان را جلو ببرد، تهران هم یک مهلت ۱۸۰ روزه تا سپتامبر ۲۰۲۴ به پاکستان داده است.
اخیرا نیز جلیل عباس جیلانی وزیرخارجه پاکستان در تمای تلفنی با همتای ایرانی خود حسین امیرعبداللهیان جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی پاکستان را جایگاهی بالا و فراتر از تحولات داخلی این کشور دانسته است. پیش تر نیز محمد علی وزیر نیرو و نفت پاکستان در طی سفر خود به ایران بر تعهد اسلام‌آباد به پروژه مشترک گازی با تهران تاکید کرده بود.
چرا خط لوله صلح متوقف شد؟
موضوع صادرات گاز ایران به دو کشور هند و پاکستان در سال ۱۹۹۰ مطرح شد. اما خروج هند از این پروژه در سال ۲۰۰۹ و عدم اقدام پاکستان، علاوه بر تحریم‌های آمریکا و تحریم‌های بین المللی علیه ایران، منجر به محقق نشدن این پروژه شد. با توجه به کمبود گاز، رشد تقاضای سوخت در حمل و نقل و افزایش قیمت نفت خام در بازارهای بین المللی، مشکلات تامین انرژی در دو کشور وجود دارد و نیاز مبرم به گازرسانی به مؤسسات صنعتی آنها وجود دارد. بنابراین خط ایران، این فرصت را به دو کشور می‌دهد که در آینده از گاز ایران بهره مند شوند و علاوه بر آن بهره مندی از آن را به سایر کشورهای آسیایی نیز گسترش دهد.
هنگامی که آصف علی زرداری، رئیس جمهور سابق پاکستان و محمود احمدی نژاد، همتای ایرانی وی در مارس ۲۰۱۳، با وجود هشدارهای آمریکا در مورد امکان اعمال تحریم‌ها علیه اسلام آباد، پروژه خط لوله گاز بین کشورهای خود را افتتاح کردند، بسیاری از ناظران انتظار داشتند که یک بحران سیاسی و دیپلماتیک بین واشنگتن و پاکستان ایجاد شود. اما خط لوله بین ایران و پاکستان به‌دلیل فشارهای سیاسی فراوان به ویژه از سوی ایالات متحده به تأخیر افتاد.
با این حال، پس از امضای اولین قرارداد تهران و اسلام آباد برای ساخت خط لوله گاز یا "خط لوله صلح"، به نظر می رسد که این پروژه در نهایت در مسیر اجرا قرار دارد. این خط لوله ۱۶۸۲ کیلومتر طول دارد و گاز را از جنوب ایران به شهرهای پاکستان از جمله گوادر و نواب شاه منتقل می‌کند. همچنین بزرگترین شهر پاکستان یعنی کراچی با جمعیت ۳۰ میلیون نفر را از طریق خطوط لوله گاز موجود که به پروژه خط لوله "السلام" متصل خواهد شد، تامین خواهد کرد.
گذشته از هدف قرار دادن خط لوله ایران و پاکستان، تحریم‌های غرب صادرات گاز طبیعی مایع ایران را نیز قطع کرده است. از آنجایی که شرکت‌های غربی فناوری مورد نیاز برای جنبه‌های حیاتی زیرساخت‌های LNG را در انحصار خود دارند، تحریم‌ها پروژه‌های بلندپروازانه LNG ایران را متوقف کرده است.
اقدامات تنبیهی غرب با هدف مشارکت در صنعت انرژی ایران، همراه با محدودیت‌های مالی و بانکی، به تامین مالی بخش پاکستانی خط لوله آسیب رسانده و بحث‌ها در مورد مکانیسم‌های پرداخت را پیچیده کرده است. ایران علیرغم شرایط سخت اقتصادی که اسلام آباد با آن مواجه بود، ایران ساخت بخش خود را از شهر عسلویه در جنوب کشور تا مرز خود با پاکستان به پایان رساند
یکی از موانع جدی برای نهایی کردن این پروژه، مخالفت شدید ایالات متحده بوده است. واشنگتن مدت‌هاست که برای ساخت خط لوله بین ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند(تاپی) تلاش می‌کند، در مقابل از اقدام در ساخت خط لوله ایران-پاکستان و ترویج گاز طبیعی ترکمنستان به هزینه ایران جلوگیری می‌کند.
در سال‌های اخیر، تحریم‌های شدید غرب علیه جمهوری اسلامی، اجرای این پروژه را پیچیده‌تر کرده است. اقدامات تنبیهی غرب با هدف مشارکت در صنعت انرژی ایران، همراه با محدودیت‌های مالی و بانکی، به تامین مالی بخش پاکستانی خط لوله آسیب رسانده و بحث‌ها در مورد مکانیسم‌های پرداخت را پیچیده کرده است. ایران علیرغم شرایط سخت اقتصادی که اسلام آباد با آن مواجه بود، ساخت بخش مرتبط با خود را از شهر عسلویه در جنوب کشور تا مرز خود با پاکستان به پایان رساند.
تبادلات الکترونیکی و تجارت سایر ابعاد همکاری های اقتصادی ایران و پاکستان
ایران با حجم ۲۰۰ مگاوات یکی از کشورهای صادرکننده برق به پاکستان محسوب می‌شود و در سال‌های آینده می‌تواند به ۵۰۰ مگاوات برق برسد که علاوه بر اولویت و استفاده، به تقویت همکاری دو همسایه در سایر پروژه‌ها کمک می‌کند. توانایی ها و قابلیت هایی که بین آنها در زمینه های دیگر وجود دارد، اعم از اقتصاد، گردشگری و سرمایه گذاری دوجانبه بین دو کشور می‌تواند در این راستا تقویت شود.
در خصوص تجارت نیز می توان گفت طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ واردات ایران از پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۳۴۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۷ به یک میلیارد دلار در پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است.
سهم واردات ایران از پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱تقریباً ثابت و برابر یک درصد بوده است. بیشترین سهم با ۱.۷ درصد برای سال ۱۴۰۱ و کمترین سهم با نیم درصد برای سال ۱۳۹۹ بوده است. انتظار می رود در پایان سال ۱۴۰۲ میزان واردات از پاکستان برابر ۶۳۲ میلیون دلار شود که سهمی نزدیک به یک درصدی از کل واردات ایران را داشته باشد.
همچنین در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱، صادرات ایران به پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به ۱.۵ میلیارد دلار در پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است. سهم صادرات ایران به پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱روند ثابتی داشته؛ بیشترین سهم با سه درصد برای سال ۱۳۹۸ و کمترین سهم با ۲.۶ درصد برای سال ۱۴۰۰ بوده است. انتظار می رود در پایان سال ۱۴۰۲ میزان صادرات به پاکستان به ۲ میلیارد دلار برسد که سهمی نزدیک به ۴.۱ درصدی از کل صادرات ایران را داشته باشد.
جمع بندی
تکمیل پروژه خط لوله گاز بدون شک افق‌های جدیدی را برای همکاری‌های دوجانبه میان این کشورها و افزایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آنها باز و به یکپارچگی تجاری و اقتصادی در قاره آسیای مرکزی، اروپا و خاورمیانه در کنار چین و روسیه کمک می‌کند. این کشورها به ویژه پاکستان در طول مدت اخیر در معرض سیل‌های زیادی قرار گرفته‌اند. از همین روی، به دلیل قرار گرفتن نیروگاه‌های برق در معرض آب، کمبود برق را تشدید کرده و از بحران انرژی و کمبود گاز مایع رنج می‌برند. حتی، قطعی برق در برخی شهرهای مهم کشور را به سمت سهمیه‌بندی برق سوق می‌دهد و افزایش هزینه‌های واردات انرژی به طور کلی به ویژه گاز مایع که هزینه واردات آن درصد زیادی افزایش یافته است.
پیامدهای اقتصادی و سیاسی بزرگتر اجرای خط لوله ایران و پاکستان واضح است و به طور گسترده مورد بحث قرار گرفته است. برای پاکستان، انتظار می‌رود که این خط لوله کل کسری فعلی ۴۵۰۰ مگاوات تولید برق این کشور را پوشش بدهد. برای ایران نیز، بازارهای جدیدی در شرق گشوده و گسترش خواهد یافت، زیرا این پروژه به تنوع در درآمدهای صادرات انرژی منجر می‌شود. زیرا به باور مسئولان ایرانی، تمرکز اصلی کشور بر صادرات گاز به آسیا است تا اروپا. علاوه بر این، هم چین و هم ایران اعلام کرده‌اند که علاقه مند به گسترش خط لوله به خاک چین هستند که توسعه کریدور واخان در افغانستان می تواند در این راستا تاثیرگذار باشد.
در مجموع، علاوه بر مزایای اقتصادی خط لوله صلح برای رفع ناترازی انرژی در داخل پاکستان، تعجیل اسلام آباد به توسعه آن و چرخش به سمت آن به دو دلیل عمده الزام به پرداخت جریمه ۱۸ میلیارد دلاری و سفر اخیر مقامات اقتصادی طالبان به ایران و تصمیم به توسعه کریدور واخان است. زیرا این موضوع می‌تواند بستر مناسبی برای اتصال زمینی ایران و چین را فراهم کند که در این شرایط پاکستان از معادلات انرژی منطقه حذف خواهد شد. بنابراین اسلام آباد باید هرچه سریع‌تر نسبت به توسعه این خط لوله اقدام کند.
نظر شما