بازار؛ گروه بین الملل: رشد و توسعه اقتصادی هر کشور تابع لوازم و شرایطی است که بخش مهمی از آن به ارتباطات خارجی با کشورهای دیگر و سرمایه گذاری خارجی برمی‌گردد و در این راستا اخیرا علی فکری رییس کل سازمان سرمایه گذاری و کمک های فنی و اقتصادی ایران اعلام کرده طی ۲ سال گذشته مجموع حجم سرمایه گذاری جذب شده کشور معادل ۱۰ میلیارد و ۶۸۰ میلیون دلار بوده است.
به این ترتیب علی‌رغم وجود تحریم ها و مشکلات مربوط به آن، آمارها نشان می دهد میزان سرمایه‌گذاری نهایی و واردشده به کشور تنها در سال ۱۴۰۱ به ۴ میلیارد و ۱۹۳ میلیون دلار رسید که به معنای شکستن رکورد ورود سرمایه خارجی به ایران طی سال های دهه ۹۰ است.
جذب سرمایه خارجی و تسهیل ورود سرمایه گذاران خارجی به داخل کشور موضوعی است که در زمان دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین ایران نیز مطرح شد و امید می رفت توافق هسته ای ایران با غرب بتواند این مسیر را هموار کند، اما در عمل این اتفاق نیفتاد و هم چنان ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی به ایران با موانع زیادی روبه‌رو بود. اما با این حال به نظرمی رسد با روی کار آمدن دولت سیزدهم، زمین بازی در این حوزه در حال تغییر است و سرمایه گذاران خارجی تمایل بیشتری به حضور در ایران دارند.
بر اساس آمار طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱، روند سرمایه گذاری در ایران به شدت پرنوسان بوده و کم ترین میزان در سال ۱۳۹۳ با حدود ۲۰۰ میلیون دلار و بیشترین میزان در سال ۱۴۰۱ با عدد ۴ میلیارد ۲۰۰ میلیون دلار و پس از آن هم سال ۹۸ با رقمی معادل ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بوده است و با خروج آمریکا از برجام این رقم طی سال های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ رشد کمی داشته است
بر اساس آمار طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱، روند سرمایه گذاری در ایران به شدت پرنوسان بوده و کم ترین میزان در سال ۱۳۹۳ با حدود ۲۰۰ میلیون دلار و بیشترین میزان در سال ۱۴۰۱ با عدد ۴ میلیارد ۲۰۰ میلیون دلار و پس از آن هم سال ۹۸ بارقمی معادل ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بوده است و با خروج آمریکا از برجام این رقم طی سال های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ رشد کمی داشته است.
نگاهی به حوزه های موردعلاقه سرمایه گذاران خارجی در ایران
بر اساس اظهارات اواخر سال گذشته علی فکری طی بازه زمانی یاد شده روسیه سهم قابل توجهی در سرمایه گذاری در ایران داشته است به طوری که سهم این کشور از سرمایه خارجی جذب شده توسط تهران، رقمی حدود ۲.۸ میلیارد دلار بوده است و افغانستان، عراق، امارات و ترکیه در رده های بعدی ایستاده اند.
سرمایه گذاری روسیه عمدتا بر حوزه های نفت و گاز ایران متمرکز شده است و به عنوان مثال تنها حجم سرمایه گذاری شرکت «زد ان وستوک» روسیه در صنعت نفت ایران ۵۰۰ میلیون دلاری است و این شرکت سه دکل حفاری فعال برای توسعه میدان نفتی چشمه خوش (واقع در ایلام) در این منطقه مستقر کرده است و قرار است یک دکل دیگر نیز به آن اضافه شود.
آبان ماه سال جاری جواد اوجی وزیر نفت اعلام کرده بود که تاکنون سرمایه‌گذاران و شرکت‌های روس قرارداد ۷ میدان نفتی و گازی در استان های اهواز و ایلام را با ایران به ارزش ۴.۵ میلیارد دلار نهایی کرده‌اند که برخی پروژه‌ها تاکنون ۷ تا ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌اند.
وزیر نفت احداث مشترک کارخانه پمپ‌های درون‌چاهی از سوی شرکت‌های روس و ایران را یکی از پروژه‌های مهم میان دو کشور دانست و گفت: بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده سالانه ۱۵۰ پمپ درون‌چاهی در این کارخانه تولید خواهد شد. این پمپ‌ها با فناوری خاصی که دارند می‌توانند تولید چاه‌های نفت را دو تا سه برابر افزایش دهند.
ترکیه نیز یکی دیگر از سرمایه گذاران خارجی در ایران است که توجه خود را بر میادین گازی ایران معطوف کرده است. چینی‌ها از ابتدای دولت سیزدهم تا کنون در ۲۵ طرح سرمایه‌گذاری کرده‌اند که ۲۱ طرح صنعت، دو طرح معدن، یک طرح خدماتی و یک طرح کشاورزی بوده است . بر اساس اظهارات فکری، سرمایه‌گذاری چین در ایران از حدود ۲۰۰ میلیون دلار سال گذشته به حدود دو میلیارد دلار در سال جاری رسیده است که شامل حوزه های لجستیک، بندری، معدنی، انرژی‌های تجدیدپذیر و احداث پل است.
طبق بررسی‌ها ارزهای وارد شده به کشور از طریق سرمایه گذاری خارجی یا به صورت نقدی یا به صورت انتقال صرافی صورت می‌گیرد و می‌تواند منابع ارزی را بدون موانعی مانند FATF داخل کشور کند، علاوه بر ارز وارد شده در کشور، دانش و فناوری روز دنیا و دستگاه‌های مورد نیاز نیز به کشور وارد می‌شود، البته ترجیح سرمایه گذاران خارجی این است که با دستگاه‌ها و تکنولوژی موجود در ایران فعالیت کنند و در صرت عدم وجود تکنولوژی لازم، دستگاه مورد نیاز وارد خواهد شد.
مورد دیگر کشور هند است که تاکنون با ۲۵ میلیون دلار سرمایه گذاری در کشور برای توسعه بندر شهید بهشتی صرف کرده اند که این اتفاق به سبب لابی گری قدرتمند هند در آمریکا و معافیت این بندر از تحریم های آمریکا محقق شده و نمونه ای از سرمایه گذاری خارجی موفق در ایران بوده است که به توسعه کریدور حمل‌ونقل شمال – جنوب مربوط می شود.
سرمایه گذاری افغان ها در ایران هم بر حوزه های مواد غذایی و مصالح ساختمانی است و سال گذشته رقمی معادل ۲۵۰ میلیون دلار بوده است. این در حالی است که کارشناسان اقتصادی میزان نیاز ایران را به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش ریلی ۱۵ میلیارد دلار، در بخش انرژی ۲۰۰ میلیارد دلار و در صنعت گردشگری بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند.
برآیند کلی سرمایه گذاری خارجی در ایران؛ مطلوب در منطقه، ضعیف در سطح بین الملل
متاسفانه علی رغم رشد قابل توجه ورود سرمایه گذاری خارجی در ایران طی سال گذشته، به صورت کلی سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها مانند مالزی، سنگاپور، تایلند، ویتنام و ترکیه کم رغبت هستند.
فراهم نبودن برخی زیرساخت های اساسی یا ضعف آنها، جذاب نبودن مشوق های سرمایه گذاری، نارسایی های قانون سرمایه گذاری خارجی به ویژه در بخش حمل و نقل دعاوی، نوسانات مستمر نرخ ارز، بالا بودن هزینه های تولید در برخی رشته های صنعتی، پایین بودن بهره وری نیروی کار، مشکلات اخذ ویزا برای اقامت نیروی کار خارجی، دیوانسالاری در اخذ مجوزها، تغییر پی‌درپی قوانین و مقررات و قابل پیش‌بینی نبودن نتایج سرمایه‌گذاری ها، عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی که در نتیجه آن مفاد موافقتنامه TRIP در ایران (حقوق مالکیت معنوی در بخش تجارت) ضمانت اجرایی ندارد و سرمایه‌گذاری‌های مبتنی‌بر تکنولوژی‌های پیشرفته را به مخاطره می‌اندازد، تداوم تحریمهای اقتصادی و عدم عضویت ایران در سوئیفت و FAFT مهم ترین موانع جذب بالای سرمایه خارجی در ایران علی رغم پتانسیل بالای اقتصادی در بسیاری از حوزه ها است.
بر اساس گزارش موسسه پژوهشی «مکنزی» اقتصاد از ظرفیت‌های بالقوه‌ای در زمینه هایی چون نفت و گاز، معادن، گردشگری و حمل‌ونقل دارد، اما این ظرفیت‌های بالقوه به دلیل مختلف ازجمله فضای کسب‌وکار در اقتصاد ایران از شرایط مناسبی برخوردار نیست؛ به‌طوری‌که از حدود ۱۸۸ کشور جهان فضای کسب‌وکار، ایران رتبه ۱۱۸ را دارد
بر اساس گزارش موسسه پژوهشی «مکنزی»، اقتصاد ایران ظرفیت‌های بالقوه‌ای در حوزه هایی چون نفت و گاز، معادن، گردشگری و حمل‌ونقل دارد، اما این ظرفیت‌های بالقوه به دلیل مختلف ازجمله فضای کسب و کار در اقتصاد ایران از شرایط مناسبی برخوردار نیست؛ به‌طوری‌که از حدود ۱۸۸ کشور جهان فضای کسب‌وکار، ایران رتبه ۱۱۸ را دارد.
البته در منطقه خاورمیانه، ایران از نظر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی از جایگاه مناسبی برخوردار است و در سال ۲۰۲۲ از میان ۱۰ کشور این منطقه در رتبه چهارم قرار گرفته است.
در طی بازه زمانی یاد شده، عربستان با جذب سرمایه ۷ میلیارد و ۸۸۶ میلیون دلاری در رتبه نخست منطقه قرار گرفته و عمان با ۳ میلیارد و ۷۱۶ میلیون دلار و بحرین با یک میلیارد و ۹۵۱ میلیون دلار در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته‌اند.
گام های لازم برای تسهیل دریافت سرمایه خارجی و لزوم الگوبرداری از کشورهای موفق
در این میان به جز دریافت سرمایه خارجی به صورت مستقیم، گام هایی چون انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته و روز و همچنین سرمایه گذاری های بلندمدت در توسعه زیرساخت ها و امور زیربنایی کشور و ایجاد ساز و کارهای قانونی و اداری لازم برای دستیابی به اهداف مدنظر می تواند شرایط اقتصادی ایران را چه به لحاظ مشارکت اقتصادی با سایر کشورها و چه توسعه صنعتی تسهیل کند.
هم چنین تهیه و تدوین سند نقشه راه سرمایه‌گذاری خارجی براساس آمایش سرزمینی، ظرفیت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری به‌منظور برطرف کردن نیازهای راهبردی و بلندمدت کشور با محوریت صنعت، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری، خدمات الکترونیکی و انتقال فناوری‌های نوین نیز گامی مهم در این زمینه است.
به شکل کلی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی یکی از مهم‌ترین پدیده‌ها در ارتباط با جهانی‌شدن و گسترش پیوندهای اقتصادی کشورها با یکدیگر و یکی از روش‌های تامین مالی است. امروزه بسیاری از کشورهای جهان به واسطه عدم‌تامین منابع داخلی برای سرمایه‌گذاری، تمایل شدیدی به جذب سرمایه‌های خارجی پیدا کرده‌اند.
از طرفی دیگر نیز معمولا کشورها برای استفاده از اثرات تکنولوژی‌های بالا یا کمبود کالای سرمایه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران خارجی را به‌عنوان یک فرصت نگاه می‌کنند. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طی دو دهه اخیر رشد قابل‌توجهی در دنیا داشته و تلاش‌هایی برای جذب هرچه بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای درحال توسعه شکل گرفته است، اما نتیجه چنین تلاش‌هایی در ایران توفیق چندانی نداشته و ورود سرمایه خارجی به کشور همواره اندک بوده است. بر اساس آمار سال ۹۸، ۷۷ درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در صنایع کالای اولیه و خام، معدن نفت و گاز صورت گرفته است و عملا این سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی و افزایش تولید و رفاه جامعه تاثیرات مثبت چندانی نداشته است.
تجربه‌های موفق بین‌المللی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی نشان می‌دهد کشورهایی نظیر چین، کره‌جنوبی و سنگاپور به سرمایه‌گذاری خارجی، نگاهی فراتر از ابزار تامین مالی دارند و به‌عنوان ابزاری برای توسعه و انتقال فناوری از خارج نگاه می‌کنند. بررسی تنوع و تشابهاتی در سیاست‌های مدنظر این کشورها می‌تواند درس‌های مهمی برای سایر کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران داشته باشد
تجربه‌های موفق بین‌المللی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی نشان می‌دهد کشورهایی نظیر چین، کره‌جنوبی و سنگاپور به سرمایه‌گذاری خارجی، نگاهی فراتر از ابزار تامین مالی دارند و به‌عنوان ابزاری برای توسعه و انتقال فناوری از خارج نگاه می‌کنند. تنوع و تشابهاتی در سیاست‌های به کار گرفته شده توسط این کشورها به چشم می‌خورد که تحلیل و مقایسه آنها می‌تواند درس‌های مهمی برای سایر کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران داشته باشد.
مطالعات تجربی بسیاری نشان داده سرمایه‌گذاری خارجی بسته به نوع صنایع کشور میزبان تاثیرات متفاوتی بر اقتصاد آن خواهند داشت. به عنوان مثال، ورود سرمایه خارجی در حوزه هایی چون صنایع کالاهای اولیه و خام مانند نفت، معادن و محصولات اولیه پتروشیمی، دارای تاثیرات مثبت چشم گیری نخواهد بود، اما بالعکس ورود در صنایع فرآیندی با ارزش‌افزوده بالا و ساخت کالاهای نهایی یا واسطه‌ای با فناوری بالا بسیار مفید و سودمند واقع می شود. بنابر آمارهای موجود در بانک مرکزی از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۴۰۰ حدود ۵۱ میلیارد دلار در اقتصاد ایران، سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته است که از این مبلغ حدود ۳۰ میلیارد دلار یا به عبارت بهتر ۵۸ درصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در حوزه نفت و گاز صورت گرفته است که بنابر مطالعات تجربی برای اقتصاد ایران سودمند نبوده است.
جمع بندی
تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد ورود سرمایه خارجی در این کشورها مبتنی بر انتخاب و تعیین شروط برای انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی این کشورها بوده است. در صورت عدم اطلاع کشور میزبان از بخش های دریافت کننده فناوری های ورودی و فقدان سیاست صنعتی دورنگر نمی توان به اثرات مطلوب سرمایه‌گذاری خارجی در راستای منافع آن امید بست.
آمار نشان می دهد نوسانات قیمت و درآمد نفت خام, ضمانت ها و قراردادهای بین المللی, نوسانات موثر نرخ ارز و نرخ تورم بالا همگی از موارد افزایش تمایل ایران برای جذب سرمایه گذاری خارجی با هدف رشد اقتصاد کشور بوده است و البته محدودیت های موجود علیه کشور خصوصا در حوزه های FATF، سوئیفت و مشکلات انتقال پول و ترس بسیاری از کشورها از اعمال تحریمهای غربی موانع اصلی رشد فزآینده سرمایه گذاری خارحی در ایران بوده است.
بنابراین، در شرایط فعلی، می توان با توسل به دیپلماسی اقتصادی و انرژی قوی تری اقدام به جذب سرمایه گذار در حوزه هایی چون کشاورزی، لجستیک، انرژی های نو داشت که خارج از بسته تحریم های آمریکا است و می تواند علاوه بر جلوگیری از انزوای اقتصادی ایران، ادغام اقتصادی کشور و افزایش مقاومت آن در برابر ضربات تحریم را نیز در بر داشته باشد.
نظر شما