بازار-مونا مشهدی رجبی: عملیات بازار باز از امروز شنبه 28 دی ماه در کشور راهاندازی شد. تحولی که باعث شد تا بازار در دو روز پایانی هفته گذشته سردرگم باشد و حتی بسیاری از صرافیها در شهر تهران از خرید و فروش ارز امتناع کنند. این عملیات به گفته رییس بانکمرکزی ایران باعث کنترل تورم و تقویت نرخ رشد اقتصادی میشود و در کشورما از طریق خرید وفروش اوراق اسلامی منتشره از طرف خزانه دولت، این ابزار مهم سیاستگذاری پولی به کار گرفته خواهد شد.
عبدالناصر همتی رییس بانک مرکزی در این زمینه گفت: به طور معمول، امروزه بانک‌های مرکزی عملیات بازار باز یا خرید و فروش اوراق را برای دستیابی به اهداف اقتصاد کلان خود یعنی، کنترل تورم و ثبات رشد اقتصادی انجام میدهند و برای آنکه قادر باشند نرخ تورم و سطح تولید را در جهت مطلوب و مورد نظر خود تحت تاثیر قرار دهند، احتیاج به یک واسط یا هدف میانی دارند که امکان کنترل قابل توجه آن را داشته باشند. متغیری که امروزه بانک‌های مرکزی به عنوان واسطه و هدف میانی برای دستیابی به تورم و تولید مطلوب از آن استفاده میکنند، نرخ سود بازار بین بانکی است.
قدرت بانک مرکزی بیشتر می شود
سوال اینجاست که عملیات بازار باز دقیقا چیست و چه اهدافی را دنبال میکند؟ در جریان عملیات بازار باز، بانک مرکزی از طریق تزریق یا خروج نقدینگی برمبنای پول رایج کشوربه بانکها در تعیین ارزش پول ملی دخالت میکند. این جریان نقدینگی از طریق خرید و فروش اوراق قرضه دولتی،اوراق بدهی و دیگر ابزارهای مالی ایجاد میشود. در متون اقتصادی عملیات بازار باز به معنای مبادله اوراق قرضه دولتی یا دیگر ابزارهای مالی به منظور حفظ پایه پولی در سطح مطلوب در کنار حفظ نرخ بهرهبانکی در سطح مشخص است و هدف اصلی اجرای این طرح اثرگذاری روی شاخصهای مهمی از قبیل نرخ بهره بانکی، تورم و نرخ ارز است.
در جریان عملیات بازار باز در اقتصاد، قدرت مطلق اثرگذاری روی پایه پولی و نرخ بهره بانکی، بانک مرکزی کشور است. در این سیستم نمیتوان نرخ بهره بانکی مشخصی تعیین کرد زیرا میزان نرخ بهره بانکی بر مبنای سیاست بانک مرکزی در عرضه یا عدم عرضه نقدینگی به بانکها تعیین میشود ولی هدف غایی این طرح در اغلب موارد کاهش نرخ بهره بانکی است.
اما مکانیزم اثر گذاری این سیاست روی نرخ بهره چگونه است؟ افزایش تقاضا برای پول بانک مرکزی باعث افزایش قیمت آن میشود و قیمت پولی که بانکها از بانک مرکزی دریافت میکنند همان نرخ بهره بین بانکی است.در این شرایط نرخ بهره بین بانکی افزایش مییابد و پیامد آن افزایش هزینههای بانک خواهد بود. اگر بانک مرکزی بخواهد مانع افزایش نرخ بهره شود باید عرضه پول را افزایش دهد و این کار را از طریق خرید ابزارهای مالی یا داراییهای مالی بین بانکها انجام میدهد. در ازای خرید این ابزارهای مالی، پول به سیستم بانکی تزریق خواهد شد و نرخ بهره بین بانکی و در نهایت نرخ بهره تسهیلات و سپردههای بانکی ثابت میماند. این کاری است که قرار است بانک مرکزی در ایران انجام دهد و در ازای انجام این طرح نرخ بهره سپردههای بانکی و تسهیلات بانکی را در کشور کاهش دهد.
اهداف اصلی و مهم اجرای این طرح
بررسی متون اقتصادی نشان می دهد اصلی ترین و مهمترین اهدافی که از اجرای عملیات بازار باز در دنیا میشود انتظار داشت به چهار دسته تقسیم میشود:
اول: در جریان اجرای این طرح نرخ بهره کوتاه مدت در بازار بدهی در سطح مشخصی در نظر گرفته میشود.این نرخ در دورههای زمانی مشخص تغییر میکند تا هدف تورمی مد نظر بانک مرکزی محقق شود.
دوم: ممکن است هدف از اجرای این طرح کاهش پایه پولی در کشور باشد. این سیاست با هدف کاهش پایه پولی در دهه 1970 و اوایل دهه 1980 میلادی در امریکا اجرا شد و به عنوان سیاستی کارآمد در دوره ریاست پل وولکر در فدرال رزرو امریکا معرفی شد.
سوم: در شرایطی که ارزش پول یک کشور بر مبنای ارزش سبدی از ارزهای خارجی تعیین میشود، این طرح میتواند ارزش پول ملی یا نرخ برابری پول ملی در برابر ارزهای خارجی را در سطح مشخصی حفظ کند و سیاستی بسیار اثرگذار در این زمینه است.از این سیاست برای حفظ نرخ برابری پول در برابر یک ارز یا سبدی از ارزها استفاده میشود.هر چه بانک مرکزی اجازه نوسان بیشتری در نرخ ارز در برابر سبد ارزهای مد نظرش را بدهد، دستش برای اثرگذاری روی متغیرهای دیگر اقتصاد از قبیل نرخ بهره بازتر خواهد بود.
در پایان باید گفت این سیاست در طول تاریخ در کشورهای توسعه یافتهای از قبیل امریکا، اتحادیه اروپا و سوییس اجرا شده است. هند تنها کشور در حالتوسعهای است که این طرح را اجرا کرد. در گزارشهای آتی به تجربه این کشورها در نتیجه اجرای این سیاست پولی میپردازیم.
نظر شما