بازار؛ گروه بین الملل: موافقت‌نامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اورسیا در راستای رسیدن به تجارت آزاد بین دو طرف به اجرا درآمد. حال بعد از گذشت بیش از ۴ سال از اجرای تجارت ترجیحی و مذاکرات فشرده دو طرف برای نهایی شدن تجارت آزاد، موافقت نامه به تأیید ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا رسیده و طبق اعلام قبلی قرار است ۴ دی ماه -امروز- در حاشیه اجلاس سران اتحادیه در سنت پترزبورگ روسیه به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران و معاونان نخست‌وزیر پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا خواهد رسید.
میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت در این ارتباط گفت: «از آبان ۱۳۹۹ مذاکرات ما برای تبدیل تجارت ترجیحی به تجارت آزاد آغاز شد؛ امروز می‌توانیم بگوییم که مذاکرات به اتمام رسیده است و ۵ کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق دارند.» بر اساس این موافقت نامه بیش از ۸۷ درصد کالاهای تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه از عوارض گمرکی معاف و تحولی عظیم در تجارت ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا رخ خواهد داد.
تجارت ۲۰ میلیارد دلاری با اوراسیا
براساس اعلام کارشناسان، گردش تجاری کشورهای عضو اوراسیا با ایران پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند طی پنج تا هفت سال آینده به ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد در حالی که این رقم تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۶.۲ میلیارد دلار رسیده است. در اوایل دسامبر، یوری اوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه گزارش داد که توافقنامه مشارکت جامع بین اوراسیا و ایران در حال آماده‌سازی و قرار است این سند در اجلاس سران اتحادیه اوراسیا در ۲۵ دسامبر در سن پترزبورگ امضا شود. براساس تخمین کارشناسان روس، انعقاد یک توافقنامه تجارت آزاد به مسکو امکان می‌دهد تجارت را در مدت زمان کوتاهی دو برابر کند. اولین هدف اوراسیا رسیدن حجم تجارت با ایران به حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار است.
براساس اعلام کارشناسان، گردش تجاری کشورهای عضو اوراسیا با ایران پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند طی پنج تا هفت سال آینده به ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد در حالی که این رقم تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۶.۲ میلیارد دلار رسیده است
اتحادیه اوراسیا و ایران در گذشته توافق موقت داشته‌اند که از سال ۲۰۱۹ اجرایی شده است. هرچند پوشش این توافق اندک و حدود ۳۶۰ کالا را شامل می‌شود، اما تجارت دوجانبه را در سه سال دوبرابر کرد و از ۲.۵ میلیارد دلار به بیش از ۵ میلیارد در سال ۲۰۲۱ و به ۶.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسید. پیش از این، میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه گزارش داده بود که در پایان سال ۲۰۲۲، گردش تجاری بین فدراسیون روسیه و ایران به رکورد ۳۵۰ میلیارد روبل رسیده است.
براساس گزارش‌ها، برای صادرکنندگان کشورهای EAEU میانگین حقوق ورودی به ایران ۴.۵ درصد خواهد بود، در حالی که حقوق معمول حدود ۳۰ درصد است. براساس گزارش کمیسیون اقتصادی اوراسیا، این امر سالانه ۳۸۰ میلیون دلار صرفه جویی در عوارض خواهد داشت. همچنین، اوراسیا کالاهایی از جمله، گندم، ذرت، بره، مرغ و کالاهای متالورژی را تامین خواهد کرد. ایران نیز به نوبه خود، علاوه بر میوه‌ها، سبزیجات و خشکبار سنتی، به عرضه کالا برای صنایع کشتی‌سازی و خودروسازی ادامه خواهد داد.
در مقابل، ایران بازار بسیار مهمی در منطقه است و توسعه روابط با این کشور برای اعضای اوراسیا (روسیه، بلاروس، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان) از اهمیت بالایی برخوردار است. قرارداد تجارت آزاد ایران و این اتحادیه زمینه را برای گسترش روابط تجاری بین دو طرف فراهم می‌کند. امضای توافقنامه ایران با این اتحادیه، صادرات این کشور به کشورهای عضو اوراسیا را به میزان قابل توجهی افزایش و نقطه عطفی برای جمهوری اسلامی برای تقویت صادرات خود در دوران تحریم است. در واقع، توافق تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا فرصتی برای ایران است تا به هدف خود برای افزایش صادرات به همسایگان خود برسد، چیزی که دولت سیزدهم با جدیت دنبال می‌کند.
همچنین توافق ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا تاثیر بسزایی در روابط تجاری این کشور با ارمنستان خواهد داشت. ترکیه در گذشته بر بازار ارمنستان تسلط داشت، اما اکنون محصولات ایرانی بسیار ارزان‌تر از ترکیه بوده و این موضوع به ایران مزیت رقابتی داده است. در مجموع، توافق دائمی تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا، می‌تواند فصل جدیدی را نه تنها برای وضعیت تجاری ایران، بلکه برای نقش ترانزیتی آن در منطقه باز کند. لذا ضمن ایجاد زیرساخت‌های لازم، کشور باید الزامات و خواسته‌های بازارهای هدف اوراسیا را برای برآورده ساختن آنها بشناسد.
ایران همچنان با گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به توافقات با سازمان‌های منطقه‌ای، سیاست خارجی و استراتژی اقتصادی خود را در صفحه شطرنج ژئوپلیتیک اوراسیا ترویج می‌کند. در واقع، ایران در سپتامبر ۲۰۲۲ یادداشت تفاهمی برای عضویت دائم خود در سازمان همکاری شانگهای امضاء و نقش خود را در صفحه شطرنج اوراسیا و محور مسکو - پکن - تهران را تقویت کرد
تاثیر ایجاد منطقه آزاد تجاری
از زمان آغاز مناقشه اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، ایران و روسیه درباره فرصت‌هایی برای بهبود و گسترش همکاری‌های خود گفتگو کرده‌اند. توافق منطقه آزاد تجاری ممکن است از اقتصاد ایران و روسیه حمایت کند و همکاری‌های اقتصادی را با سایر کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا گسترش دهد. ایجاد منطقه آزاد تجاری نشان می‌دهد که روسیه با توجه به شرق و تقویت تلاش‌های دیپلماتیک و اقتصادی خود در اوراسیا، با حمایت جمهوری اسلامی ایران، بر روی راه حل‌های جایگزین برای مقابله با تحریم‌های غرب کار می کند.
علاوه بر ایران، امارات متحده عربی نیز به روسیه پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد تجاری با اوراسیا را داد و تایلند نیز ابتکار مشابهی را اعلام کرد. منطقه آزاد تجاری ممکن است حجم تجارت بین اعضای اوراسیا و بازیگران خارجی را افزایش دهد و تحریم‌های غرب علیه تهران و مسکو را دور بزند.
ایران همچنان با گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به توافقات با سازمان‌های منطقه‌ای، سیاست خارجی و استراتژی اقتصادی خود را در صفحه شطرنج ژئوپلیتیک اوراسیا ترویج می‌کند. در واقع، ایران در سپتامبر ۲۰۲۲ یادداشت تفاهمی برای عضویت دائم خود در سازمان همکاری شانگهای امضاء و نقش خود را در صفحه شطرنج اوراسیا و محور مسکو - پکن - تهران را تقویت کرد.
اگرچه در گذشته ایران اعلام کرد که الحاق کریمه، دونتسک و منطقه لوهانسک به روسیه را به رسمیت نمی شناسد، اما یکی از نزدیک‌ترین شرکای استراتژیک کرملین باقی مانده است. در واقع ایران به دلیل داشتن منابع طبیعی و موقعیت جغرافیایی عالی که نقش پل ارتباطی آسیا و اروپا را ایفا می‌کند، برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران با ایجاد منطقه آزاد تجاری با اوراسیا، روابط خود را با روسیه و جمهوری‌های آسیای مرکزی و ارمنستان تقویت می‌کند. به ویژه در مورد ارمنستان، توافق منطقه آزاد تجاری ممکن است شراکت اقتصادی ایران و ارمنستان را افزایش دهد، موقعیت تهران را در قفقاز تقویت و البته چالش هایی نیز با نقش فزاینده ترکیه- آذری در منطقه از زمان مناقشه قره باغ در سال ۲۰۲۰ داشته باشد.
البته اخیرا امارات متحده عربی و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در مورد ایجاد منطقه آزاد تجاری گفتگو کردند، که احتمالا گام مهمی در تقویت حضور مالی و اقتصادی امارات در صفحه شطرنج ژئوپلیتیک اوراسیا و حمایت از استراتژی مالی روسیه برای مقابله با پیامدهای تحریم های غرب باشد. به گفته وزارت بازرگانی جمهوری قزاقستان، طرفین در حال بحث در مورد حذف عوارض گمرکی در تجارت متقابل بر روی طیف گسترده‌ای از کالاها هستند که ممکن است حجم تجارت متقابل بین امارات و اتحادیه اوراسیا را افزایش دهد.
تجارت آزاد با اوراسیا را باید در چارچوب حرکت ایران به سمت منطقه‌گرایی بیشتر و همکاری اوراسیا نگریست. تعامل تهران با دو نهاد منطقه‌ای دیگر - سازمان همکاری اقتصادی (ECO) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) - در کنار EAEU در همین راستاست
تقویت سیاست منطقه گرایی
با وجود برخی موانع، امضاء قرارداد تجارت آزاد یا ایجاد منطقه ازاد تجاری، مزایای اقتصادی قابل توجهی برای ایران دارد. اولاً، اقتصاد غیرنفتی کشور را تحریک می‌کند که قبل از همه‌گیری کرونا، برخلاف بخش نفتی که به شدت تحریم شده، شروع به بهبودی کرده بود. تاکید بیشتر بر صادرات صنعتی، علمی و فناوری با ارزش بالا می‌تواند به ایران مزیت نسبی در اوراسیا را پس از روسیه بدهد.
حتی اگر تجارت ایران با اتحادیه نتواند به طور تصاعدی افزایش یابد، حداقل می‌تواند به دلیل کاهش تجارت ایران با سایر نقاط جهان، رشد متناسبی داشته باشد. در این شرایط، منطقه‌گرایی و قراردادهای آزاد تجاری ممکن است سودمند باشند. موقعیت ژئواستراتژیک برتر ایران نیز به آن کمک خواهد کرد، برای نمونه ایران یک گره کلیدی در امتداد کریدور شمال-جنوب است که هند را از طریق آذربایجان به روسیه وصل می‌کند.
تجارت آزاد با اوراسیا را باید در چارچوب حرکت ایران به سمت منطقه‌گرایی بیشتر و همکاری اوراسیا نگریست. تعامل تهران با دو نهاد منطقه‌ای دیگر - سازمان همکاری اقتصادی (ECO) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) - در کنار EAEU در همین راستاست. اتحادیه اوراسیا به عنوان یک بلوک، اتحادیه ظاهری از تجارت و دیپلماسی مطمئن را ارائه می‌دهد که می‌تواند برای ایران تحت تحریم معنادار باشد.
نظر شما