بازار؛ گروه بین الملل: روابط بین کشورهای چین، عربستان و روسیه به یک مثلث ژئوپلیتیکی قدرتمند در امور منطقه و جهان تبدیل شده است. روابط چین و عربستان سعودی سابقه طولانی دارد و در سال های اخیر، همکاری بین آنها به سرعت در حال رشد بوده است. هر دو کشور به اصول منشور ملل متحد یعنی حاکمیت دولت، تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی، متعهد هستند.
افزون بر این، عربستان از موضع چین در قبال تایوان حمایت کرده و پکن قاطعانه با مداخله در امور داخلی ریاض و حمله به تاسیسات و منافع عربستان مخالف است. در همین راستا، بیانیه سفر شی جین پینگ به ریاض در دسامبر ۲۰۲۲، همکاری و مواضع مشترک در مورد طیف گسترده ای از موضوعات را از جمله موارد زیر نشان می دهد: اقتصاد دیجیتال و زیرساخت ها، انرژی هسته ای، هوش مصنوعی، تحقیقات فضایی، جنگ های یمن و اوکراین، تروریسم و افراط گرایی.
چشم انداز عربستان سعودی برای سال ۲۰۳۰ و پروژه کمربند_جاده چین هماهنگ خواهد شد و ریاض و پکن در زمینه مسائل امنیتی و دفاعی همکاری خواهند کرد
بر همین اساس، چشم انداز توسعه عربستان سعودی برای سال ۲۰۳۰ و پروژه کمربند_جاده چین هماهنگ خواهد شد و ریاض و پکن در زمینه مسائل امنیتی و دفاعی همکاری خواهند کرد. اما سوالی که مطرح می شود این است که آیا آنها در خصوص همه مسائل مهم توافق دارند؟ پاسخ احتمالاً خیر است، اما آنها اندازه ای هماهنگ هستند که هر جفت دولت از نقاط مختلف جهان می توانند باشند.
روس ها نیز با همه کشورهای منطقه ارتباط داشته و مذاکره کرده اند، به طوری که روسیه به هنگام بروز چالشها و درگیری ها، این توانایی را دارد که آب های آشفته ماهی بگیرد. علاوه بر این، روسیه از طریق اوپک پلاس با کشورهای تولیدکننده نفت همگرایی دارد. از آن طرف، سعودی ها نیز در برابر فشارهای ایالات متحده برای قرار گرفتن در پشت تحریم های روسیه مقاومت کرده اند و امارات نیز خرید نفت و محصولات پالایشی خود از روسیه را افزایش داده است. از این رو، نه تنها این ضلع مثلث در برابر امواج شوک اوکراین مقاومت کرده است، بلکه جنگ نیز قدرت این رابطه را نشان داده است.
در مورد طرف یا ضلع سوم_روسیه و چین_مشارکت استراتژیک بین آنها مجدداً تأیید شده؛ به طوری که هرچه فشارهای آمریکا بر آنها بیشتر بوده است، آنها در حفظ روابط نزدیک خود مصمم تر عمل کرده اند و چین واردات نفت خود را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.
در مثلث چین، ایران و روسیه، در حالی که ایران نیز روابط نزدیکی با روسیه و چین دارد، از نظر منافع مشترک، این کشورها مثلث متمایز دیگری را تشکیل می دهند. ایران و روسیه همکاری های خود را دوچندان کرده اند که بنا بر نظر برخی از کارشناسان بیشتر آن تحت تاثیر جنگ در اوکراین برای مقابله با تحریم های امریکا است. چین با وجود تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، نفت از ایران وارد می‌کند و در سال ۲۰۲۱، یک توافقنامه همکاری جامع ۲۵ ساله میان تهران و پکن امضا شده است که سرمایه‌گذاری بزرگ چین در زمینه انرژی، زیرساخت‌ها و همچنین همکاری‌های نظامی را پیش‌بینی می‌کرد، اما اجرای آن کند بوده است.
با این حال و تلاش ایران برای توسعه روابط با چین و روسیه، روابط با این دو کشور تا حدی کند است؛ در حالیکه همین مسئله مشخصه روابط عربستان سعودی با این قدرت‌ها است. برخلاف عربستان سعودی، ایران گرفتار تحریم های امریکا است.
حلقه مفقوده روابط عربستان و ایران
در حالی که عربستان سعودی و ایران از جمله شرکای چین و روسیه بوده اند، اما در سالهای اخیر هیچ رابطه کاری بین ریاض و تهران وجود نداشته است. روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۱۶ زمانی که سفارت عربستان در تهران در واکنش به اعدام نمر النمر، رهبر شیعیان در عربستان، قطع شد. در این میان، چین و روسیه در موقعیتی بودند که روابط خوبی با هر دو آنها داشتند؛ به ویژه چین، به دلیل اهمیت اقتصادی که هم برای ایران و هم عربستان داشته است، هرگز در درگیری های بین آنها طرف هیچ کدام را نگرفته است.
با این حال، چین برای پر کردن این خلاء اقدام کرد. در ۱۰ مارس ۲۰۲۳، توافق نامه ای در پکن برای از سرگیری روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارت ها و نمایندگی ها در ریاض و تهران ظرف مدت دو ماه امضا شد؛ در حالی که طرفین بر احترام خود به حاکمیت کشورها و عدم مداخله در امور داخلی تاکید کردند و به معنای واقعی کلمه، این توافق به معنای پایان دادن به آن روابطی است که سال ها در جریان بوده است.
بر اساس آن توافق، طرفین همچنین توافق کردند که توافقنامه تجارت، سرمایه گذاری، فناوری و فرهنگ سال ۱۹۹۸ و موافقتنامه همکاری امنیتی ۲۰۰۱ را احیا کنند؛ در حالی که اولین موضوع با محوریت همکاری های نفتی در چارچوب اوپک و دومین مورد در زمینه پیشگیری از جنایات سازمان یافته، تروریسم، تجارت مواد مخدر و پولشویی بود.
این قراردادها در یک دوره گرم شدن روابط به رهبری ولیعهد عبدالله و رئیس جمهور خاتمی منعقد شد. برخی از تحلیلگران می گویند: در طرف ایرانی، هاشمی رفسنجانی، راه را با تغییر گفتمان هموار کرد. اما زمانی که عبدالله بیمار و احمدی نژاد هم به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد، روابط رو به سردی گرایید.
اکنون، ایران و عربستان در تلاش هستند تا روحیه همکاری را که بیست سال پیش محقق نشده بود، بازپس گیرند؛ به طوری که در جریان سفر وزیرامور خارجه و دیدار و گفتگوی او با سران سعودی شاهد تاکید دو کشور در برقراری مجدد روابط هستیم
در همین راستا، اکنون، طرفین در تلاش هستند تا روحیه همکاری را که بیست سال پیش محقق نشده بود، بازپس گیرند؛ به طوری که در جریان سفر اخیر وزیرامور خارجه و دیدار و گفتگوی او با سران سعودی ما شاهد تاکید دو کشور در برقراری مجدد روابط هستیم.
در این راستا، سعودی ها و ایرانی ها قدردانی خود را از عراق و عمان به خاطر میزبانی دورهای گفت وگو بین آنها در سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ و از چین به دلیل حمایت مالی و میزبانی دور نهایی ابراز کرده اند. البته، چین اقدامات بیشتری در این زمینه انجام داده و خود را متعهد به تسهیل اجرای توافقنامه ایران و عربستان کرده است. در حقیقت، این اولین باری است که چین نقش میانجی و ایجاد صلح در خاورمیانه را بر عهده گرفته است.
از طرفی، این توافق پتانسیل بسیار زیادی دارد، زیرا درگیری بین ایران و عربستان در طول سالهای گذشته، باری بر دوش بسیاری از کشورها در خاورمیانه بوده است. آنها رهبران حوزه‌های منافع متضاد هستند؛ ایران طرفدار حوزه شیعه که به عراق، سوریه، لبنان و یمن و همچنین حماس و جهاد اسلامی است و عربستان سعودی از یک حوزه با اعضای شورای همکاری خلیج فارس در هسته مرکزی حمایت کرده به طوری که پیامدهای این رقابت در سراسر منطقه احساس شده است.
فضای حاکم بر خاورمیانه و نظم جدیدی که در منطقه ایجاد شده این است که کشورهای عربی به راهکارهای کلاسیک در جعبه ابزار ژئوپلیتیک برای دولت‌های کوچک و متوسط متوسل شده و در حال تقسیم کردن وابستگی‌های خود را به بازیگران مختلف هستند تا آسیب‌پذیری‌های خود را کاهش داده و فضای عمل خود را در دنیای امروزی گسترش دهند
امروز خط گسل به عربستان سعودی منتقل شده است. ریاض اکنون در حوزه بین شرق و غرب قرار دارد و اصولاً به همه جهات نگاه می کند و به جایی می رود که می تواند به بهترین وجه منافع خود را برآورده کند. روابط ایالات متحده با اسرائیل، مصر و اردن نیز همچنان مستحکم است، اما باقی آن از دست ایالات متحده خارج شده است. بنابراین، مثلث چین_عربستان_روسیه و قرارداد تازه امضا شده عربستان_ایران_چین گویای این مسئله است.
به طور کلی، فضای حاکم بر خاورمیانه و نظم جدیدی که در منطقه ایجاد شده این است که کشورهای عربی به راهکارهای کلاسیک در جعبه ابزار ژئوپلیتیک برای دولت‌های کوچک و متوسط متوسل شده و در حال تقسیم کردن وابستگی‌های خود با بازیگران مختلف هستند تا آسیب‌پذیری‌های خود را کاهش داده و فضای عمل خود را در دنیای امروزی گسترش دهند. در عین حال همانطور که پیشتر ذکر شد، خط گسل ژئوپلیتیکی آمریکا و چین به عربستان سعودی منتقل شده است.
توافق بین عربستان و ایران هم که توسط چین امضا شد، یک تغییر بالقوه بازی در منطقه است. اسرائیل از این اتفاقات ناراضی است و این احتمال وجود دارد که توافقات ابراهیم پیشروی داشته باشد. امریکا نیز اولین حضور چین را به‌عنوان یک صلح‌طلب در خاورمیانه تماشا کرد و در عین حال خود خارج از این حلقه بود. در حقیقت، در بازی سرزنش و ستایش با چین، این موضوع برای آمریکایی ها درد سر است. بهترین کاری که آنها می توانند انجام دهند این است که یک مایل بیشتر با ایران پیاده روی کنند تا برجام ارتقا یافته را بازگردانند، اما واکنش محتمل تر، تلاشی اضافی برای مهار نفوذ چین در منطقه است.
اهمیت توافق پر کردن حلقه مفقوده بین عربستان سعودی و ایران و تلاش برای بازپس گیری روح گرمای ۲۵ سال پیش، تنها در طول زمان قابل آزمایش است
اهمیت پر کردن حلقه مفقوده بین عربستان سعودی و ایران و تلاش برای بازپس گیری روح گرمای ۲۵ سال پیش، تنها در طول زمان قابل آزمایش است و شاید به چیزی بیش از روابط دیپلماتیک بین آنها منتهی شود؛ در حالی که این پتانسیل را دارد که بخش زیادی از خاورمیانه را در مسیر همکاری قرار دهد.
نظر شما