بازار: گروه بین‌الملل؛ در جلسه روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی، بررسی ماده واحده لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای در دستور کار قرار گرفته و با رای موافق ۲۰۵ نماینده حاضر در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «رأی قاطع مجلس شورای اسلامی به لایحه الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای نشانگر عزم و جدیت کشورمان برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای، بین‌المللی و اقتصادی و تقویت نگاه به آسیاست. رویکرد چند جانبه‌گرایی، واقعیت قرن حاضرست.»
تاثیر تحولات جهانی
ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در مراسم تحلیف خود در ۶ مردادماه پیام مردم ایران در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ را پیام تغییر دانست. او گفت: «جهان در حال تغییر است و منافع ملت‌ها به درک دنیای جدید و تعامل استراتژیک با قدرت‌های نوظهور بستگی دارد. یک سیاست خارجی موفق، یک سیاست خارجی متعادل خواهد بود.»
سخنان او به این گمانه‌زنی دامن زد که سیاست خارجی ایران تحت رهبری رئیسی بیشتر به سمت شرق تغییر خواهد کرد. رئیس‌جمهور رئیسی با اشاره به «دنیای جدید» احتمالاً تا حدودی به ظهور چین به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی جهانی اشاره می‌کرد. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، روز ۱۱ مردادماه در توییتی با اشاره به مکالمه تلفنی خود با نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، این گمانه‌زنی را تقویت کرد و گفت: «خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در توافقنامه شانگهای وجود دارد حذف شده و عضویت ایران طی تشریفات فنی نهایی خواهد شد.»
تحولات جدید در صحنه جهانی خبر خوبی برای الحاق تهران به سازمان همکاری شانگهای است. فشارها و تحریم‌های بی‌امان ایالات متحده علیه چین، روسیه و ایران در سال‌های اخیر، این سه کشور را به همگرایی در جبهه‌های مختلف برای مقابله با خواسته‌های هژمونیک ایالات متحده وادار کرده است و به نظر می‌رسد که تغییر دولت در ایالات متحده کمک چندانی به بهبود روابط پکن و مسکو با واشنگتن نکرده است. برای این دو قدرت در حال رشد، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، هیچ پیشرفتی نسبت به رئیس‌جمهور سابق دونالد ترامپ ندارد و احتمالاً حتی بدتر از آن نیز است. ایران نیز که امیدوار بود حداقل شاهد بازگشت یکجانبه به برجام در دوران بایدن باشد.
امروزه، چین، روسیه و ایران دلایل روشن‌تری برای عضویت در سازمانی دارند که می‌تواند با سازمان‌های تحت سلطه غرب که در هر لحظه مانع پیشرفت آنها می‌شوند، رقابت کند. ماهیت و عملکرد سازمان همکاری شانگهای احتمالا با اتحادهای غربی مانند ناتو متفاوت باشد، اما این پتانسیل را دارد که با هژمونی آمریکا، حداقل به طور غیرمستقیم و در درازمدت مقابله کند.
دولت سیزدهم ایران به شدت به منافع سیاسی، امنیتی و اقتصادی عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای نیز توجه خواهد داشت. اگر سازمان همکاری شانگهای این بار درخواست ایران را بپذیرد، نشان می‌دهد که کشورهای عضو نگرانی‌های خود را در مورد مصون‌ناپذیری دیکته‌های ایالات متحده کنار گذاشته‌اند. به عنوان مثال، چین سالهاست است که عزم ایالات متحده را با عدم توقف خرید نفت خود از ایران آزمایش کرده است.
سودهای سیاسی و امنیتی ضمنی در عضویت در سازمان همکاری شانگهای نیز قابل توجه است. ایران می‌تواند برای تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی خود به منطقه وسیع و پرجمعیت اوراسیا دسترسی بهتری داشته باشد. اما مهمتر از آن، سازمان همکاری شانگهای برای اولین بار به غرب آسیا نیز نفوذ خواهد کرد. همچنین بنادر و آبراه‌های ایران نیز مورد توجه اعضای سازمان همکاری شانگهای و آسیای میانه محصور در خشکی خواهد بود. ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) قبلاً یک شریان بزرگ جاده‌ای را در شمال ایران ایجاده کرده است چون از ترکیب منابع انرژی، آب و مسیرهای زمینی به سختی می‌توان گذشت. شایان ذکر است که تهران در اوایل سال ۲۰۲۱ به توافقنامه تجارت آزاد موقت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) دست یافت. اکنون نیز تهران و اتحادیه اوراسیا روی عضویت کامل ایران در اوراسیا کار خواهند کرد.
در پس زمینه این تحولات، ایران توافق استراتژیک جامع ۲۵ ساله با چین منعقد کرده و توافق بلندمدت با روسیه نیز از قبل وجود داشت. هر دو قدرت اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل هستند و پیشنهادات سیاسی، نظامی و اقتصادی محکمی دارند که برای ایران وسوسه انگیز است، به ویژه در دوران «فشار حداکثری» آمریکا. در مجموع، اگرچه عضویت در سازمان همکاری شانگهای بر اساس اجماع است، اما پکن و مسکو نیروهای محرک اصلی در این سازمان هستند و می‌توانند راه را برای عضویت ایران هموار کنند.
منافع اقتصادی سازمان همکاری شانگهای
پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای باوجود توافقنامه مشارکت راهبردی جامع ۲۵ ساله تهران با چین و توافقی مشابه با مسکو چندان تعجب برانگیز نیست، در واقع راه را برای ارتقای وضعیت ایران در سازمان همکاری شانگهای هموار کرده است. البته تحولات منطقه ای مانند وضعیت کنونی افغانستان، ارزش ایران را برای سازمان شانگهای افزایش داده است. این سازمان که در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد، قدرت‌های منطقه‌ای مانند روسیه و چین را به همراه هند، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان گرد هم می‌آورد و منطقه جغرافیایی ۶۰ میلیون کیلومتر مربع (۲۳ میلیون مایل مربع) و جمعیتی بیش از ۳ میلیارد را شامل می‌شود.
در طول ۲۰ سال اول، سازمان همکاری شانگهای عمدتاً به عنوان یک گروه سیاسی و امنیتی از سوی کشورها تلقی می‌شد که به دنبال همکاری علیه «تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی» بودند. با این حال، اخیراً نیز به دنبال تقویت همکاری اقتصادی بین اعضا هستند و انتظار می‌رود این بلندپروازی‌ها در سال‌های آینده بیشتر توسعه یابد. در همین راستا و در سال ۲۰۱۸، در اجلاس چینگدائو در چین، سازمان همکاری شانگهای توافقنامه‌ای متشکل از ۱۷ سند را به تصویب رساند که شامل برنامه‌های اقدام برای همکاری بین کشورهای عضو سازمان و نیاز به بررسی چشم انداز گسترش استفاده از پول ملی در تجارت و سرمایه گذاری بود.
هشت کشور عضو سازمان همکاری شانگهای، چهار کشور ناظر و شش شریک گفتگو دارای حجم کل اقتصادی نزدیک به ۲۰ تریلیون دلار و مجموع حجم تجارت خارجی ۶.۶ تریلیون دلار هستند که ۱۰۰ برابر بیشتر از ارزش آن در ۲۰ سال پیش است. برای ایران و اقتصاد تحت تحریم آن، پیوستن به سازمان همکاری شانگهای دسترسی به بازارهای بزرگتر و سریعترین کریدورهای بین‌المللی جهان را فراهم می‌کند. همچنین اتحاد غیررسمی تهران با قدرت‌های بزرگ مسکو و پکن علیه غرب در موضوعاتی مانند برنامه هسته‌ای ایران را بیشتر تحکیم می‌کند.
بر اساس داده‌های اعلام شده از سوی گمرک ایران، ارزش تجارت ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای (با احتساب کشورهای ناظر) در سال گذشته میلادی به ۲۸ میلیارد دلار رسیده است. به این ترتیب چین بزرگترین شریک تجاری ایران با ارزش تجاری ۱۸.۹ میلیارد دلار بود که تقریباً دو سوم کل تجارت ایران با اعضای سازمان همکاری شانگهای است.
روسیه با وجود اینکه یکی از اعضای اصلی این سازمان است، از نظر حجم تجارت با ایران پس از هند (۳.۴ میلیارد دلار) و افغانستان (۲.۳ میلیارد دلار) رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است و تنها ۱.۶ میلیارد دلار تجارت با جمهوری اسلامی را به ثبت رسانده است. بر اساس داده‌های ایران، پاکستان از نظر ارزش تجارت با ایران در داخل سازمان پنجم است، همچنین ارزش تجارت شش کشور باقی‌مانده تنها ۵۶۹ میلیون دلار است.
با در نظر گرفتن مجموع حجم مبادلات تجاری ایران ۷۳.۸۹ میلیادر دلاری در سال گذشته، تجارت تهران با کشورهای سازمان همکاری شانگهای نزدیک به ۳۸ درصد از کل تجارت خود بود که ۲۶ درصد آن تنها با چین بوده است. دیگر شرکای تجاری ایران به ترتیب عراق، امارات و ترکیه و پس از آن افغانستان در همین دوره هستند.
در حالی که پیوستن ایران به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای از نظر تئوری می‌تواند تجارت این کشور را با سایر کشورهای عضو تقویت کند، موانع قابل توجهی وجود دارد که بعید به نظر می‌رسد که به تهران اجازه دهد حداقل در کوتاه مدت از یک سود مناسب اقتصادی بهره‌مند شود. یکی از سخت‌ترین موانع ایران، مجموعه‌ای از تحریم‌های آمریکا علیه مؤسسات مالی و حمل ونقل این کشور است. با توجه به قرار گرفتن اکثر کشورها در معرض بازارها و شبکه‌های مالی آمریکا و به دلیل خطر جریمه‌های سنگین یا از دست دادن دسترسی به بازارهای آمریکا و اروپا، شرکت‌های بزرگ تمایلی به تجارت با ایران ندارند.
در نتیجه، منافع سیاسی و امنیتی عضویت در سازمان همکاری شانگهای ممکن است در کوتاه مدت بیشتر از سایر منافع برای ایران باشد. با این حال، اگر تهران با افزایش تولید نفت و گاز و عرضه ان به شرکای جدید خود در تامین نیازهای انرژی سازمان همکاری شانگهای کمک کند و دسترسی زمینی بسیار مورد نیاز به سایر بازارهای غرب آسیا و اروپا را در درازمدت تسهیل کند، اقتصاد ایران از مزایای جدید سود بالایی خواهد برد.
نظر شما