تهمینه غمخوار؛ بازار: در چند سال گذشته، اخباری به طور مداوم مبنی بر تلاش چین و روسیه به عنوان دو قطب بزرگ جهانی برای حذف دلار از مبادلات اقتصادی خود در سراسر دنیا منتشر شده است.
به تازگی هم دو کشور اعلام کرده اند که در تجارت خارجی خود از ارزهای ملی کشورشان استفاده می کنند چرا که این دو کشور معتقدند تحریم‌های جدید ساختار سیستم پولی و مالی بین الملل را که براساس دلار آمریکا پایه‌گذاری شده، خراب کرده است.
آن چه شواهد در شرایط کنونی نشان می دهد این است که با توجه به این که روسیه تحت تاثیر تحریم‌های غربی قرار گرفته، راهی جز نزدیک شدن به چین که در راستای دلارزدایی حرکت می کند، ندارد. بر اساس گزارشهای اعلام شده در حالی که تحریم های امریکا، موجب قطع واردات غرب به روسیه پس از تهاجم این کشور به اوکراین شد، تجارت بین روسیه و چین افزایش یافت.
با توجه به داده های گمرک چین در سال ۲۰۲۲، گردش مالی تجاری ژانویه تا مارس به ۳۸.۱۷ میلیارد دلار رسید که ۲۸.۷ درصد نسبت به زمان مشابه در سال گذشته افزایش یافته است. واردات روسیه از چین نیز با ۲۵.۹ درصد افزایش به ۱۶.۴۴ میلیارد دلار رسیده، در حالی که صادرات آن به چین با جهش ۳۱ درصدی، رقم ۲۱.۷۳ میلیارد دلار در سه ماهه اول را به ثبت رساند.
تنها در ماه مارس، اولین ماه کامل از زمان حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه، روسیه ۷.۸۴ میلیارد دلار کالا به بازار چین صادر کرد به طوری که انرژی، مواد معدنی و محصولات کشاورزی بخش عمده واردات چین از روسیه را تشکیل می دهند.
چین بزرگترین شریک تجاری روسیه برای بیش از یک دهه بوده که پس از اعمال تحریم های دولت های غربی بر مسکو پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، به بزرگترین مقصد صادراتی روسیه تبدیل شده است. در همین راستا، پکن هم به طور مداوم از غرب خواسته که تحریم های بی سابقه علیه روسیه را لغو کند.
دلار زدایی؛ چرا و چگونه؟
در سال ۲۰۱۴، مسکو یک شریک اولیه در پکن پیدا کرد تا از تلاش های دلار زدایی آن به عنوان بخشی از همکاری های اقتصادی در حال توسعه حمایت کند. لی کچیانگ، نخست وزیر چین در همان سال در سفر به مسکو ۳۸ توافقنامه را امضا کرد که همکاری ها را در زمینه انرژی تعمیق بخشید و یک قرارداد سوآپ ارزی سه ساله به ارزش ۱۵۰ میلیارد یوان (حدود ۲۴.۵ میلیارد دلار) ایجاد کرد. این قرارداد در سال ۲۰۱۷ برای سه سال دیگر تمدید شد.
روسیه و چین در سال ۲۰۱۸ پس از اعمال تعرفه های سنگین آمریکا بر کالاهای چینی و شروع جنگ تجاری آمریکا و چین، از استفاده از دلار در تجارت دوجانبه فاصله گرفتند. در حالی که مسکو قبلاً ابتکار دلار زدایی را رهبری کرده بود، پکن به سرعت از استراتژی روسیه درست زمانی که خطر اقدامات مالی تنبیهی ایالات متحده را درک کرد، الگوبرداری نمود.
این امر راه را برای توافق سال ۲۰۱۹ در جهت جایگزینی دلار با ارزهای ملی در تسویه حساب های بین المللی بین آنها ایجاد کرد. بر همین اساس، چنین هماهنگی مالی به روسیه کمک کرد تا اتکای خود را به دلار در تجارت کاهش دهد.
در حالی که ۸۰ درصد از کل صادرات روسیه در سال ۲۰۱۳ با دلار انجام می شد، تنها کمی بیش از نیمی از کل صادرات آن امروز به دلار است و بخش اعظم این کاهش از طریق تجارت آن با چین جذب شد. جدا از دلارزدایی در تجارت دوجانبه با چین، روسیه شروع به جایگزینی ذخایر دلاری خود با یوان و یورو کرد.
در همین راستا، بین سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰، بانک مرکزی روسیه ذخایر دلاری خود را به نصف کاهش داد. در سال ۲۰۲۱ نیز این بانک مرکزی فاش کرد که قصد دارد تمام دارایی های دلاری خود را به طور کامل از صندوق دارایی دولتی حذف کرده و به جای آن، دارایی های یورو، یوان و طلا را افزایش دهد و در نتیجه یک چهارم ذخایر یوان جهان را به دست آورد.
جای تعجب نیست که پوتین اهمیت تلاش های مشترک دو کشور را در توسعه مداوم تسویه حساب ها به ارزهای ملی و ایجاد مکانیزمهایی برای خنثی کردن تاثیر منفی تحریم های یکجانبه در اوایل ماه فوریه تصدیق کرد.
ارزهای جدید، چالش های جدید
با این حال، این مشارکت نابرابر بوده است، زیرا روسیه در یافتن جایگزین هایی برای دلار، پیشتاز بوده است. در حالی که تنها ۲۳ درصد از صادرات روسیه به چین در سال ۲۰۲۰ به دلار تسویه می شد، ۶۰ درصد از صادرات چین به روسیه همچنان به دلار بود.
علاوه بر این، در حالی که روسیه برنامه های خود را برای ایجاد یک سیستم پرداخت بین المللی جدید با چین در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که به عنوان جایگزین برای سوئیفت تحت تسلط ایالات متحده عمل می‌کند، پکن هنوز به طور کامل به این موضوع متعهد نشده به طوری که بانک های چینی را تشویق به پیوستن به سیستم روسیه نکرده است و در حال حاضر، بانک چین تنها عضو چینی این سیستم است.
با این حال و با وجود تلاشهای دو کشور در دلارزدایی و استفاده از ارزهای ملی در تجارتهای دو یا چند جانبه، حتی اگر روسیه و چین وابستگی خود به دلار به میزان قابل توجهی کاهش دهند، ارزهای جدید مجموعه جدیدی از چالش ها را به همراه خواهند داشت در حالی که پوتین نیز به این موضوع اعتراف کرده است.
با حرکت رو به جلو، تلاش های دلارزدایی با دو چالش دیگر روبرو خواهد شد. اول، غالب شدن یورو و استفاده از آن باعث کاهش قرار گرفتن روسیه در برابر تحریم های ایالات متحده می شود، اما از اقتصاد روسیه را در برابر تحریم های اتحادیه اروپا محافظت نمی کند.
در حال حاضر، علاوه بر تحریم های سر سختانه امریکا در پی بحران اوکراین، از سال گذشته اتحادیه اروپا ۱۵۰ تحریم علیه نهادها و افراد در روسیه وضع کرده و قصد خود را برای اعمال تحریم های بیشتر در صورت ادامه تجاوزات روسیه در اوکراین اعلام کرده با توجه به این نکته که دلارزدایی به طور خودکار اقتصاد را تحریم نمی کند.
دوم، با توجه به تداوم برتری دلار به عنوان وسیله مبادله در بازارهای ارز بین‌المللی، احتمالاً فروش یورو در ازای روبل بدون عبور از دلار دشوار خواهد بود، مگر اینکه کشورها بتوانند قراردادهای سوآپ ارز را بین خود و سایر کشورها گسترش دهند یا جایگزین هایی مانند ارز دیجیتال بانک مرکزی ایجاد کنند که دلار را دور می زند، این دخالت غیرمستقیم دلار، نیروی دلارزدایی را کاهش می دهد. با این وجود، مدتی طول می کشد تا بانک مرکزی روسیه چنین نقش دلار را در پرداخت های بین المللی به چالش بکشد.
پکن و مسکو همچنین برای متقاعد کردن سایر کشورها برای جایگزینی دلار با روبل یا یوان تلاش خواهند کرد. سهام ارزهای روسیه و چین در معاملات بین المللی نشان دهنده این واقعیت است.
بر اساس گزارش ها، تا دسامبر ۲۰۲۱، سهم رنمینبی چین در پرداخت های بین‌المللی تنها ۲.۷ درصد پس از دلار آمریکا (۴۰.۵ درصد)، یورو (۳۶.۷ درصد) و پوند انگلیس (۵.۸۹ درصد) بود. سهم روبل روسیه نیز تنها ۰.۲۱ درصد گزارش شد.
مسیر حرکت رو به جلو
از آنجایی که دو کشور قصد دارند تجارت دوجانبه را در کوتاه مدت افزایش دهند، بیش از هر زمان دیگری مهم است که ایالات متحده و اتحادیه اروپا سیاست تحریمی خود را در قبال روسیه هماهنگ کنند.
ادامه هماهنگی فراآتلانتیکی، مزایای دور شدن از دلار به سمت یورو را محدود کرده و قدرت ابزارهای مالی را در مجموعه ابزار ایالات متحده حفظ خواهد کرد. حتی اگر روسیه تجارت خود با چین را دلارزدایی کرده و ذخایر دلاری را با ارزهای دیگر جایگزین نماید، تحریم اقتصاد، خود موضوعی چالش برانگیز و دشوار خواهد بود.
برخی از کارشناسان معتقدند که اگرچه روسیه و چین موفق به همکاری در زمینه دلارزدایی تجاری شده اند، اما عدم همسویی اهداف آنها احتمالاً باعث کاهش بیشتر دلارزدایی می‌شود. روسیه فعالانه در حال ارائه ابتکارات جدید برای کاهش ارزش تجارت و معاملات است، اما چین در هر دو زمینه حرکت کندتری دارد.
با توجه به اینکه سه پنجم صادرات چین به روسیه همچنان تحت سلطه دلار است و بانک های چینی هنوز برای پیوستن به سامانه پیام رسان مالی روسیه یا اس پی اس اف عجله ندارند، باید دید که چین تا چه اندازه مایل است از دستور کار دلارزدایی روسیه پیروی کند.
نظر شما