دکتر روح اله کهن هوش نژاد- با آتشی که کرونا به جان بازار نفت انداخت، قیمت نفت به زیر ۳۰ دلار آمد و حتی کابوس نفت ۲۰ دلاری نیز به واقعیت تبدیل شد. اواخر سال ۲۰۱۹ اوپک و متحدانش به رهبری روسیه (ائتلاف اوپک پلاس) بر سر کاهش ۱.۷ میلیون بشکه در روز به توافق رسیدند. عربستان سعودی به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت در اوپک از کاهش ۴۰۰ هزار بشکه اضافی از تولید خود خبر داد تا مجموع کاهش به ۲.۱ میلیون بشکه در روز برسد. همه در آن زمان توافق کردند نشستی در ماه مارس برگزار کنند تا درباره ادامه یا پایان بخشیدن به توافق تصمیم گیری کنند.
اما نشست بعدی در حالی برگزار شد که ویروس کرونا اقتصاد جهانی را مختل کرده بود و تقاضای نفت به شدت کاهش یافته بود. براساس برآوردهای اوپک، میبایست روزانه ۱.۵ میلیون بشکه دیگر از تولید کاسته میشد اما روسیه آن را رد و پیشنهاد داد، توافق موجود تا ماه ژوئن با همان مقدار کاهش ادامه یابد.
نشست با اختلاف دو طرف به پایان رسید و وزیر انرژی روسیه پس از نشست اعلام کرد که توافق پایان یافته و از اول ماه آوریل هرکشوری حق دارد هرمقدار که بخواهد تولیدش را اضافه کند. در مقابل، عربستان سیاست حفظ سهم از بازار را در پیش گرفت و با اجاره چندین نفتکش بزرگ، بازار را غرق نفت کرد. به علاوه، عربستان تخفیف‌هایی به مشتریان داد که طی۲۰ سال گذشته بیسابقه بود. بدین ترتیب شعله های سومین جنگ قیمت در تاریخ اوپک برافروخته شد. سقوط قبلی قیمت نفت مربوط به سال ۲۰۱۴ بود که نهایتاً در سال ۲۰۱۶ با ظهور ائتلافی جدید به نام اوپک پلاس به پایان رسید. این توافق میان ۱۱ عضو اوپک و ۱۰ عضو غیراوپک شکل گرفت تا مشترکاً تولید را کاهش داده و بازار را به ثبات برسانند. در واقع توافق اصلی در این ائتلاف میان دو تولیدکننده بزرگ (و رقیب دیرینه) دو طرف یعنی عربستان و روسیه بود. این ائتلاف همچنین آغاز یک رابطه استراتژیک میان دو کشور بود و به روسیه این فرصت را داد تا به نزدیکترین متحد آمریکا در خاورمیانه نزدیک شده و سرمایه گذاریهای این کشور را جذب نماید.
به هرحال این جنگ قیمت ها را به شدت پایین آورد و این روند تا زمانی که سایه کرونا از سر اقتصاد جهانی رفع نشده، ادامه خواهد یافت زیرا ظرفیت ذخیره سازی در جهان حدود ۱.۶ میلیارد بشکه بیشتر است در حالی که برآوردهای موسسات بین المللی نشان می دهد طی نیمه اول سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۸ میلیارد بشکه در روز وارد بازار خواهد شد.
مقامات روسی نزدیک به اوپک معتقدند تقاضای نفت طی هفته‌های آینده حدود ۲۰ میلیون بشکه یعنی ۲۰ درصد تقاضای جهانی در روز کاهش خواهد یافت که به برآورد شرکت هایی نظیر ویتول و گلدمن ساکس نزدیک است. لذا آنها معتقدند کاهش ۱.۵ میلیون بشکه در روز کمتر از ۸ درصد بازار است و در نتیجه اثر چندانی ندارد و بازار نیازمند تلاش بین المللی فراتر از اوپک و اوپک پلاس است. از نظر روسیه نرخ عادلانه ۴۵ تا ۵۵ دلار است که این میزان به ۴۲ دلار نقطه سربه سر بودجه روسیه نزدیک بوده و میتواند برای نفت شیل نیز آزار دهنده باشد. نقطه سربه سر بودجه برای عربستان نفت ۸۰ دلاری بوده و لذا این کشور نیز با کسری بودجه مواجه بوده و ارزش ذخایرش نیز کاهش یافته است.
بدین ترتیب، صنعت نفت و گاز که حدود ۶۰ درصد انرژی جهان را تأمین میکند، اکنون دچار دو بحران تو در تو شده است؛ بحران بزرگتر شیوع ویروس کروناست که به تعبیری بزرگترین رکود جهانی پس از جنگ جهانی دوم را به دنبال خواهد داشت. در درون این بحران نیز بحران جنگ قیمت میان کشورهای تولیدکننده برای حفظ سهم بازار شکل گرفته است. نفت درحال حاضر حدود یک سوم قیمت ابتدای سال ۲۰۲۰ معامله میشود. برآورد میشود کاهش مصرف نفت به ۷ برابر بزرگترین سقوط در جریان بحران مالی سال ۲۰۰۸ برسد.
این وضعیت علاوه بر تحت فشار قرار دادن کشورهای تولیدکننده و آشفته کردن بازارهای مالی، شرایط ژئوپلتیک پریشان فعلی را پیچیده تر خواهد کرد. یکی از این موارد، ورود آمریکا به نزاعی بینالمللی جهت چاره اندیشی برای سقوط قیمت خواهد بود. در فوریه سال جاری بود که تولید ایالات متحده به بالاترین سطح خود رسید و مرز ۱۳ میلیون بشکه در روز را در نوردید و توانست دو رقیب بزرگ خود یعنی عربستان و روسیه را پشت سر گذارد. یک دهه طول کشید تا ایالات متحده به لطف انقلاب نفت شیل و فناوریهای جدید شکست هیدرولیک از بزرگترین واردکننده نفت به صادرکنندهای بزرگ تبدیل شود.
دونالد ترامپ که همواره مدافع قیمت پایین بود و علیه اوپک و سیاستهای آن در مدیریت بازار توئیت می کرد، در جریان سقوط اخیر برعکس عمل کرد و پوتین را برای چاره اندیشی درخصوص این سقوط دردناک به گفتگو دعوت کرد. وی سپس به سراغ بن سلمان رفت و اعلام کرد که کاهش هماهنگ شده قابل توجهی در دستور کار تولیدکنندگان بزرگ قرار دارد. لذا عربستان مجددا درخواست برگزاری نشست اوپک با سایر تولیدکنندگان کلیدی از جمله کانادا و مکزیک را درخواست کرد.
ماهیت و ابعاد سقوط فعلی و تبعات ژئوپلتیک آن چالشهایی را متوجه بخش انرژی ایالات متحده کرده و این چالشها تبعات قابل توجهی بر اقتصاد و سیاست خارجی این کشور خواهد گذاشت
ماهیت و ابعاد سقوط فعلی و تبعات ژئوپلتیک آن چالشهایی را متوجه بخش انرژی ایالات متحده کرده و این چالشها تبعات قابل توجهی بر اقتصاد و سیاست خارجی این کشور خواهد گذاشت. این درحالیست که آمریکایی ها سالهاست به دنبال تصویب قانونی موسوم به نوپک بوده اند. نوپک به آمریکایی ها این اجازه را میدهد که به واسطه وزارت دادگستری این کشور، اعضای اوپک را به دلیل انحصارطلبی و در دست گرفتن بازار نفت تحت پیگرد قانونی قرار دهد و ادعای غرامت داشته باشد. سال گذشته احتمال تصویب این قانون در دوران ریاست جمهوری ترامپ بسیار قوت گرفته بود.
درمجموع انتظار میرود تقاضای نفت در نیمه اول سال ۲۰۲۰ با کاهش بی سابقه ۶ میلیون بشکه در روز مواجه گردد. این رقم در ماه جاری میلادی (آوریل) حدود ۲۰ میلیون بشکه معادل ۲۰ درصد تقاضای نفت برآورد میشود. تا زمانی که مشتری نباشد، نفت تولیدی ذخیره سازی میشود، اما با پر شدن ظرفیت ذخیره سازی که پیش بینی میشود حداکثر تا دو ماه آینده این اتفاق بیافتد، در چاههای تولیدی بسته خواهد شد. برای کشورهایی مانند ایران و عربستان و حتی روسیه که هزینه تولید پایینی دارند، ادامه تولید امکانپذیر است، اما تولیدکنندگان نقت شیل م یبایست موقتاً در چاههای خود را ببندند. درحال حاضر تولیدکنندگان نفت شیل تحت فشار هستند و در صورت ادامه وضع موجود، تولید نفت آمریکا تا پایان سال به میزان ۳ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت. با این کاهش اگرچه ایالات متحده همچنان تولیدکننده بزرگی خواهد بود اما با فاصله قابل توجهی پس از عربستان و روسیه قرار گرفته و وارداتش نیز افزایش خواهد یافت. این مسأله برای اقتصاد آمریکا بسیار اهمیت دارد زیرا انقلاب نفت شیل ۲.۵ میلیون شغل در این کشور ایجاد کرده است.
براساس سناریوی که نشریه وال استریت از آن سخن گفته، پیشنهاد کاهش ۱۰ میلیون بشکه ای شامل ۱.۵ میلیون بشکه سهم روسیه، ۳ میلیون بشکه سهم عربستان، ۲ میلیون بشکه سهم آمریکا و کانادا و برزیل (تگزاس به تنهایی ۵۰۰ هزار بشکه) و ۱.۵ میلیون بشکه سهم کشورهای حوزه خلیج فارس مطرح شده است
اخیراً ۱۳ سناتور جمهوریخواه از ایالتهای نفت خیز آمریکا در نامه‌ای به محمد بن‌سلمان، از او خواسته‌اند از تصمیم خود مبنی بر افزایش تولید نفت و غرق کردن بازارهای جهانی با نفت، صرفنظر کند. آنها در این نامه از اثرات ویرانگر این بحران بر شرکت های کوچک و متوسط آمریکایی ابراز نگرانی کردند. براساس سناریوی که نشریه وال استریت از آن سخن گفته، پیشنهاد کاهش ۱۰ میلیون بشکه ای شامل ۱.۵ میلیون بشکه سهم روسیه، ۳ میلیون بشکه سهم عربستان، ۲ میلیون بشکه سهم آمریکا و کانادا و برزیل (تگزاس به تنهایی ۵۰۰ هزار بشکه) و ۱.۵ میلیون بشکه سهم کشورهای حوزه خلیج فارس مطرح شده است.
اما درون آمریکا، دولت ابزارهای محدودی در اختیار دارد و نمیتواند مانند عربستان و روسیه که دارای شرکتهای دولتی هستند، از شرکتهای خصوصی بخواهد که چه میزان تولد کنند. گزینه دیگر پیش روی آمریکایها، سرازیر کردن ۷۰۰ هزار بشکه در روز به ذخایر استراتژیک بود که نیازمند سرمایهگذاری ۳ میلیارد دلاری پس از تصویب کنگره است. نهایتاً بسته محرک ۲ تریلیون دلاری به تصویب رسید که البته ۳ میلیارد مورد نیاز در آن وجود نداشت.
قدرت تنظیم گری تولید نفت در آمریکا در اختیار کمیسیون راه آهن تگزاس بوده که برخلاف نامش حدود ۴۰ درصد تولید نفت آمریکا را در اختیار دارد. این شورا با قدمتی بیش از ۶۰ سال الهام بخش تأسیس اوپک نیز بوده است. این کمیسیون میتواند دستور کاهش تولید نفت بدهد اما از آخرین باری که در این زمینه اعمال قدرت کرده بیش از نیم قرن میگذرد. کمیسیون تگزاسی قرار است هفته آینده (۱۴ آوریل) به بررسی موضوع کاهش تولید بپردازد.
به هرحال با ادامه رکود اقتصاد جهانی، بحران نفت نیز در هفته ها آتی ادامه خواهد یافت و اثرات آن تنها به صنعت نفت محدود نخواهد بود. البته روند قیمت ها را در دو ماه اخیر و بعد از شیوع کرونا نشان میدهد قیمت بیست دلار آستانه مقاومت بوده و در این سطح بخشی از تولیدات از بازار خارج و تعادل برقرار می شود.
نظر شما