بازار؛ گروه بین الملل: ترکمنستان یکی از کشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی است که از سایر این کشورها برای ایران به دلیل هم مرزی بیش از ۹۹۲ کیلومتری، اهمیت بیشتری دارد. اشتراک فرهنگی، دینی، تاریخی، منافع اقتصادی و همسایگی که هر یک به تنهایی کافی است تا زمینه‌ساز قویترین ارتباطات بین دولت‌ها باشد، در روابط ایران و ترکمنستان دیده می‌شود.
باید گفت ایران بعد از روسیه بیشتر حجم مبادلات تجاری را با ترکمنستان دارا می‌باشد. خط راه‌آهن تاجان- مشهد- سرخس، لوله گاز ۱۳۹ میلیون دلاری کورپیه-کردکوی در غرب ترکمنستان و سد دوستی ۱۶۷ میلیون دلاری در جنوب این کشور در یک همکاری اقتصادی ساخته شد. خط انتقال برق بلخان‌آباد- علی‌آباد و چندین پروژه دیگر مانند گسترش برنامه ارتباطی فیبر نوری، ساخت انبارهای بزرگ و سایر پروژه‌ها در مرو و پالایشگاه ترکمن‌باشی، ساخت ترمینال گاز مایع، ساخت اتوبان مثال‌هایی از گسترش روابط دوجانبه دو کشور می‌باشد.
از طرفی در شرایط اقتصادی کنونی، دیپلماسی اقتصادی ایران با کشورهای منطقه ای یکی از مسائل حائز اهمیت و اولویت های دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است. یکی از کشورهای پیشرو در توسعه اقتصادی و دارای ظرفیت های گسترده برای افزایش همکاری های اقتصادی، کشور ترکمنستان است. کشور ترکمنستان، علاوه بر داشتن مرز مشترک با ایران به دلیل وجود اشتراکات قومی، فرهنگی و زبانی نقش ویژه ای در دیپلماسی خارجی جمهوری اسلامی ایران ایفا می کند.
کشور ترکمنستان، با مساحت ۴۸۸۱۰۰ کیلومتر مربع، با جمعیت حدود ۶ میلیون نفر و ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک خاکی و ۲۲۸ کیلومتر مرز مشترک آبی دارای اهمیت ویژه ای به لحاظ ژئواکونومی و ژئواستراتژیکی برای جمهوری اسلامی ایران است. ریشه های تاریخی و فرهنگی و مسلمان بودن اکثریت جمعیت این کشور، ظرفیت های اقتصادی این کشور بخصوص در بخش نفت و گاز، عضویت ترکمنستان در سازمان همکاری های اکو و اهمیت این سازمان برای ایران را نیز می توان از دلایل اهمیت این کشوردر سیاست خارجی ایران شمرد.
بنا بر آمار رسمی سازمان توسعه تجارت ایران، صادرات ایران به ترکمنستان در سال ۱۳۹۷، حدود ۳۶۴ میلیون دلار و واردات از این کشور، ۷ میلیون دلار بوده است.در طی سالهای گذشته به علت اعمال سیاست تحریم ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران از حجم تجارت بین دو کشور تا حدودی کاسته شده است اما با این وجود حجم تجارت ترکمنستان با ایران بیشتر از حجم تجارت آن با کشورهای همجوار است.
محصولات صادراتی ترکمنستان به ایران فرآورده های نفتی و پتروشیمی، منسوجات، محصولات صنایع سبک، شیمی، کشاورزی و صنایع غذایی است و ایران نیز تجهیزات و دستگاه‌های صنعتی، مصالح ساختمانی، مواد غذایی، لوازم برقی و خانگی به این کشور صادر می‌کند. دو کشور در طی دو دهه گذشته در طرح‌های زیادی در زمینه‌های مختلف به ویژه احداث سد دوستی، خط راه آهن تجن ـ سرخس ـ مشهد و خط لوله گاز کردپجه ـ کردکوی مشارکت داشته اند و هم اکنون صدها شرکت با مشارکت سرمایه‌های ایرانی در این کشور فعالیت می‌کنند.
حمل و نقل و ترانزیت بین ایران و ترکمنستان
شهر برکت یکی از نقاط مهم در حمل و نقل خط آهن خزر و حمل و نقل راه‌آهن شمال- جنوب می‌باشد. خط آهن قزاقستان- ترکمنستان- ایران بخشی از کریدور حمل و نقل شمال به جنوب بطول ۶۷۷ کیلومتر (۴۲۱ مایل)، قزاقستان و ترکمنستان را به ایران و خیلج فارس وصل می‌کند. این خط آهن شهر اوزن در قزاقستان را به شهر برکت-اترک در ترکمنستان وصل کرده و به شهر گرگان در استان گلستان ایران ختم می‌شود. در ایران خط آهن به شبکه خط آهن ملی وصل شده و تا خلیج فارس ادامه پیدا می‌کند.
باید گفت شهر برکت (کازاندژیک) یک شاهراه استراتژیک مهم در خط آهن حمل و نقل راه‌آهن خزر (دریای خزر، ترکمنستان، ازبکستان و شرق قزاقستان) و راه‌آهن ارتباطی شمال به جنوب می‌باشد. این شهر دارای یک تعمیرگاه بزرگ لوکوموتیو بوده و یک ایستگاه مدرن مسافربری خط آهن دارد.
کریدورهای بین المللی مختلفی از خاک ایران عبور می نمایند که پیوند دهنده خاورمیانه و آسیا به اروپا می باشند. عبور کریدور راه‌آهن سراسری آسیا ، کریدور شمال ـ جنوب (از سه شاخه)، کریدور چین-اروپا، کریدور آلماتی-بندر عباس، آلماتی-استانبول و نیز کریدور ترکیه-ایران-پاکستان از جمله مسیرهایی هستند که از طریق آنها کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه از جمله ترکمنستان و جنوب آسیا به آبهای آزاد بین المللی و اروپا متصل می شوند.
چالش های توسعه روابط ایران و ترکمنستان
ریشه اصلی اختلاف نظرهای سالهای اخیر ایران و ترکمنستان به مساله بدهی‌های ایران به این کشور باز می‌گردد که بخش عمده آن به دلیل واردات گاز بوده است. به دلیل تحریم‌های اعمالی از سوی آمریکا، بازپرداخت بدهی‌های ایران به صورت نقدی تاکنون امکان‌پذیر نبوده است.
اگرچه توافقاتی در زمینه تسویه این بدهی‌ها به روش‌های غیرنقدی صورت گرفته، وزارت نفت ترکمنستان تاکید بر بازپرداخت نقدی این بدهی‌ها می‌کند. با این حال بدعهدی آمریکایی‌ها با خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، مجدداً امکان بازپرداخت این بدهی‌ها را میسر نساخت.
در کنار مساله بدهی‌های ایران، رفتارهای خاص ترکمنستان در حوزه ترانزیت بین‌المللی نیز یکی از چالش‌های جدی در روابط دو کشور طی یک سال اخیر بوده است. اگرچه تا پیش از این نیز بعضاً شاهد بسته شدن مرزهای ترانزیتی و بروز برخی مشکلات از سوی طرف ترکمنستانی بوده‌ایم، اما با آغاز بحران شیوع کرونا این وضعیت حالت بحرانی به خود گرفت. از اوایل سال ۹۹ و به محض جدی شدن شیوع کرونا در ایران، ترکمنستان تمام مرزهای خود را نه‌تنها بر روی ایران، بلکه بر روی تمام محموله‌های ترانزیتی بین‌المللی بست.
دولت حجت‌الاسلام رئیسی عزمی راسخ برای حل و فصل این چالش‌ها و بازگشت مسیر سیاست خارجی کشور به ریل اصلی خود نشان داده است. از این رو رئیس‌جمهور کشورمان به دعوت همتای ترکمنستانی، قربانقلی بردی‌محمداف به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به عشق‌آباد سفر کرد و در خصوص سوآپ گاز قراردادی میان ترکمنستان، ایران و جمهوری آذربایجان منعقد شد. از محل حق ترانزیت ایران، گاز مصرفی ۵ استان شمالی را دریافت می کند.
این سفر در حالی انجام شد که روابط تهران و عشق‌آباد طی سالهای اخیر و به ویژه در دوره دولت‌های یازدهم و دوازدهم به ریاست جمهوری حجت‌الاسلام روحانی فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرده است.
به طور کلی باید گفت که جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، فرصت های بسیاری برای افزایش همکاری ها در حوزه اقتصادی دارند. در چنین شرایطی دیپلماسی اقتصادی ایران و ترکمنستان و افزایش سرمایه گذاری های خارجی و هم افزایی اقتصادی در حوزه های مختلف می تواند منجر به توسعه اقتصادی دو کشور و گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور و در نهایت ایجاد روابط راهبردی در حوزه اقتصاد شود و ترکمنستان را از کشورهای رقیب چون اسرائیل و عربستان دور نماید.
نظر شما