صفر تا ۱۰۰ یک ابزار جدید؛ از افزایش بهره‌وری تا پاداش صرفه‌جویی

محمدحسین عسگری در این گفتگو با اعلام این خبر که معاملات گواهی صرفه‌جویی انرژی برای نخستین بار در دو قالب گواهی صرفه‌جویی محقق شده و گواهی صرفه‌جویی تامین مالی در بازارسرمایه ایران اجرا خواهد شد گفت: گواهی صرفه‌جویی انرژی، ابزار مالی جدیدی است که با همکاری سازمان بورس طراحی شده و فرایند مقررات‌گذاری آن در مراحل پایانی قرار دارد.

وی در خصوص سابقه این اوراق در دنیا گفت: گواهی صرفه‌جویی انرژی در دنیا با عنوان اوراق گواهی سفید یا  white certificate شناخته می شود. این اوراق در کشورهای مختلف اجرا و طراحی شده است از جمله هند، انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی همچون ایتالیا که در بازار GME  آن عملیاتی شده است.

وی فلسفه طراحی و اجرای این اوراق را بهبود مصرف انرژی ذکر کرد و گفت: همان‌طور که می‌دانیم در دنیا استانداردهای مشخصی در حوزه مصرف انرژی در نظر گرفته شده است برای مثال مشخص است که میزان انرژی موردنیاز برای تولید یک واحد کالا یا ارائه یک واحد خدمات به چه میزان است و این مقدار به عنوان یک مبنا و استاندارد تعیین و اعلام می‌شود. بر این اساس شرکت‌ها مکلف هستند طبق استانداردهای تعیین شده، به وظیفه خود در حوزه بهینه‌سازی انرژی عمل کنند.

به گفته او گواهی صرفه‌جویی انرژی در دنیا طراحی شد تا آن دسته از بنگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی که  مصرف انرژی کمتر از استاندارد دارند بتوانند میزان مازاد انرژی را که به دلیل بهینه‌سازی مصرف انرژی، حاصل کرده‌اند به شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند هدف‌هایی که بر مبنای استاندارد بهینه‌سازی مصرف سوخت و مصرف انرژی برایشان تعیین شده است، محقق کنند، فروخته و به‌نوعی واگذار کنند.

وی افزود: در واقع شرکت‌های دیگر می‌توانند نیاز مازاد خود که به دلیل عدم تحقق اهداف و انحراف از میزان مصرف استاندارد در مجموعه آنها شکل گرفته است را از طریق بازار تامین کرده و از شرکت هایی که عملکرد بهتری داشته اند خریداری کنند.

جنبه تشویقی گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی در ایران
به گفته معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس انرژی ایران، برخلاف دنیا در ایران این اوراق با یک دیدگاه متفاوت طراحی شده است و برخلاف دنیا که جنبه توامان تشویقی و تنبیهی داشت، این اوراق در ایران بر مبنای سازوکار تشویقی طراحی شده است.

به گفته او طرحی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد به نوعی سیستم پاداش و تنبیه دارد چراکه در این روش شرکت‌هایی که عملکرد بهتری دارند می‌توانند به میزان انرژی صرفه‌جویی شده، پاداش دریافت کنند و در مقابل شرکت‌هایی که مصرف بیشتری دارند به نوعی جریمه می‌شوند و مجبور می‌شوند عدم تحقق و انحراف از میزان استاندارد مصرف انرژی را از بازار خریداری کنند.

وی در این باره گفت: در ایران از آنجا که در ابتدای این راه قرار داریم، طبق نظر شورای عالی انرژی مقرر شد معاملات گواهی صرفه‌جویی انرژی بر مبنای مشوق وسیستم تشویقی اجرا شود، به همین دلیل آیین‌نامه‌ای تحت عنوان آیین نامه ایجاد بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط زیست در اسفند ماه۹۶ توسط شورای عالی انرژی مصوب شد و توسط سازمان برنامه و بودجه به عنوان دبیرخانه این شورا جهت اجرا ابلاغ شد.

عسگری یاد آور شد: در این دستورالعمل یکسری ساختارها و نهادها به نوعی دست اندرکار این بازار تعیین و مشخص شده اند از جمله کمیسیون صرفه جویی انرژی که وظیفه بررسی و تایید طرح‌ها را برعهده دارد. در این دستورالعمل همچنین نهادهای اندازه‌گیری کننده و ص‌حت سنج صرفه‌جویی انرژی که در دنیا با عنوان M&V شناخته می‌شوند نیز پیش‌بینی شده‌اند. این شرکت‌ها، نهادهایی تخصصی هستند که میزان مصرف انرژی را قبل از اجرا و بعد از اجرای طرح اندازه‌گیری می‌کنند ضمن اینکه طبق دستورالعمل مربوطه، بازار معاملاتی این اوراق نیز بورس انرژی در نظر گرفته شده است.

پس از تدوین این دستورالعمل در سال ۹۶، جلسات متعددی در دبیرخانه شورای عالی انرژی در راستای طراحی و تکمیل فرایند این طرح برگزار شد که ارگان‌های مختلفی در طراحی آن نقش داشتند ازجمله معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان بورس و اوراق بهادار، وزارت نفت، وزارت نیرو و سازمان محیط زیست، سازمان استاندارد، شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت و سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا) .

طراحی اوراق صرفه‌جویی در دو نوع متفاوت
به گفته معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس انرژی ایران در نهایت طبق بررسی‌ها، در این طرح دو نوع اوراق گواهی صرفه‌جویی انرژی تحت عنوان یکی گواهی صرفه‌جویی محقق شده و دیگری گواهی صرفه‌جویی تامین مالی  طراحی شد.

عسگری در خصوص سازوکار گواهی صرفه‌جویی محقق شده گفت: در بازار گواهی صرفه‌جویی محقق شده، شرکت‌ها، افراد یا نهادهایی که قبلا پروژه‌ها و طرح‌های موردنظر خود را پیاده‌سازی یا اجرا کرده‌اند می‌توانند مابه ازای انرژی صرفه‌جویی شده در طرحشان که به آنها اوراق گواهی صرفه‌جویی انرژی تعلق گرفته است، این اوراق را در بورس انرژی به فروش برسانند.

به گفته او فرایند تعریف شده برای این طرح به این شکل است که طرح موردنظر قبل از اجرا در کمیسیون صرفه‌جویی انرژی ارائه شده و میزان مصرف انرژی پیش از اجرای طرح اندازه‌گیری می‌شود و بعد از اجرا نیز میزان انرژی صرف‌شده در آن اندازه‌گیری و ارزیابی ‌ می‌شود. ‌بدین ترتیب بر اساس داده‌های ‌ به‌دست آمده ‌آمده، انرژی صرفه‌جویی شده و اهداف محقق‌شده تعیین و اعلام می‌شود.

وی افزود: بر این اساس، شرکت یا بنگاهی که تمامی مراحل را طی کرده و انرژی صرفه‌جویی کرده است، معادل انرژی صرفه‌جویی شده، اوراق بهاداری را تحت‌عنوان اوراق گواهی صرفه‌جویی دریافت می‌کند. دارایی پایه گواهی صرفه‌جویی انرژی محقق شده، همان سوخت یا حامل انرژی است که صرفه‌جویی در آن اتفاق افتاده است.

وی برای تشریح بیشتر این روش مثالی را طرح کرد و بیان کرد: برای مثال نیروگاهی را در نظر بگیرید که قبلا نیروگاه گازی بوده اما با انجام سرمایه‌گذاری جدید به نیروگاه سیکل ترکیبی تبدیل می‌شود. قاعدتاٌ راندمان این نیروگاه افزایش پیدا کرده است چرا که در ساختار جدیدش برای تولید یک کیلو وات برق، سوخت کمتری مصرف کرده و بدین‌ترتیب موفق به صرفه‌جویی انرژی شده است. از این منظر نیروگاه موردنظر عملا مستحق دریافت مقداری اوراق بهادار، تحت‌عنوان اوراق بهادار صرفه‌جویی محقق شده است که می‌تواند این اوراق را در بازار ثانویه‌ای که در بورس انرژی شکل گرفته است، واگذار کند.

به گفته این کارشناس بازار سرمایه در طرح موردنظر خریداران اوراق می توانند اصطلاحاً در خواست اعمال این اوراق را ارائه کرده و دارایی پایه این اوراق را که برای مثال گاز است ارائه داده و در اولین دوره استانداردی که برای تحویل گاز تعریف شده است، دارایی مورد نظر را دریافت کنند.

به گفته عسگری، بنگاه موردنظر به عنوان مشترک گاز در شبکه گاز کشور به‌جای آنکه گاز مورد نیاز خود را از شرکت ملی گاز خریداری کند می‌تواند این اوراق را از بورس انرژی خریداری کند و نیاز خود را از این طریق برطرف کند. در نتیجه به میزانی که این اوراق را خریداری کرده نیازی نیست به شرکت ملی گاز برای مصرف گاز وجه پرداخت کند.

این فرایند که به عنوان فرایند تحویل فیزیکی اوراق در طرح موردنظر تعریف شده است، در صورت موافقت وزارت نفت، در حوزه فرآورده‌های نفتی نیز قابلیت اجرا دارد. برای مثال اگر کسی در حوزه حمل‌ونقل شهری صرفه‌جویی انرژی انجام داده و باعث شود در میزان مصرف یک فراورده نفتی مثل بنزین یا گازوئیل صرفه جویی شود، این فرد مستحق دریافت اوراق گواهی صرفه‌جویی محقق شده بنزین یا گازوئیل و فروش آن در بورس انرژی می‌شود و در مقابل کسانی که این اوراق را خریداری می‌کنند می‌توانند در دوره‌های مشخص که از قبل اطلاع داده می‌شود به صورت فیزیکی و برای مقاصد صادراتی یا داخلی حامل انرژی موردنظر خود را دریافت کنند.

کمک به تامین مالی طرح ها و پروژه ها با انتشار اوراق گواهی صرفه جویی
آنچه‌که تاکنون معرفی شد، اوراق گواهی صرفه‌جویی محقق شده بود اما نوع دوم این اوراق، اوراق مبتنی بر تامین مالی است که عسگری در خصوص آن به ارائه توضیح پرداخت.

وی ابتدا به تفاوت این دو نوع اوراق پرداخت و گفت: تفاوت اصلی این دو طرح در این است که در نوع اول، فرض بر این است که سرمایه‌گذار به هر طریقی منابع اولیه را برای سرمایه‌گذاری تامین کرده است و طرح صرفه‌جویی انرژی را انجام داده است. حال معادل آن به او سوخت ارائه می‌شود که می‌تواند آن را تحویل بگیرد یا در بازار ثانویه آن را بفروشد. اما در نوع دوم فرض بر این است که مجری طرح همه منابع لازم برای اجرای پروژه خود را ندارد و قصد دارد آن را از طریق بازار سرمایه تامین کند.

وی در توضیح بیشتر اوراق تامین مالی گفت: این اوراق با هدف تامین مالی طرح‌هایی که بهینه‌سازی مصرف انرژی را اجرا می‌کنند، تعریف شده است. این اوراق بر مبنای عقد بیع سلف و در قالب قراردادهای سلف موازی استاندارد منتشر می‌شود و طبق مصوبه کمیته فقهی سازمان بورس، ناشر این اوراق نهاد متولی انرژی در آن حوزه انرژی است از جمله شرکت ملی گاز ایران و شرکت توانیر.

او به ذکر مثالی در این خصوص پرداخت و گفت: در این روش، اوراق صرفه جویی انرژی یک طرح که موعد بهره برداری از آن برای مثال سه سال آینده است با سررسید سه ساله منتشر و پیش فروش می شود و خریدار با این پیش‌بینی که دو یا سه سال آینده می‌تواند مالک آن دارایی پایه شود اوراق را خریداری می‌کند. بنابراین هم انرژی موردنظر خریدار در آینده، تامین‌شده و هم منابع موردنیاز اجرای طرح با فروش این اوراق تامین می‌شود.

وی تاکید کرد: این معاملات در قالب قراردادهای سلف موازی استاندارد انجام می شود و ناشر این اوراق منابع مالی را از بازار سرمایه جمع و آن را در قالب عقد جعاله یا قرارداد صلح در اختیار پیمانکاران یا افرادی که متقاضی تامین مالی اجرای این طرح‌ها هستند قرار می‌دهد. در این روش طرح و پروژه موردنظر، اجرا می‌شود و در سررسید، دارندگان این گواهی‌ها می‌توانند فرایند تحویل فیزیکی انرژی صرفه‌جویی شده را طبق مقررات طی کنند.

وی در خصوص وظیفه ناشر در این طرح گفت: در این طرح ناشر که نهادهای متولی انرژی در کشور هستند، منابع جمع‌آوری‌شده از عموم مردم را در قالب قرارداد جداگانه و با دریافت تضامین لازم در اختیار متقاضیان اجرای این طرح‌ها قرار می‌دهند و در عین حال بر روی این نکته که پروژه‌ها در زمان مشخص و طبق زمان‌بندی مشخصی پیش روند و در نهایت منجر به صرفه‌جویی انرژی شوند یا خیر نظارت کرده و فرایند را رصد می‌کنند.

یک ابزار مالی جدید
عسگری در پایان این گفتگو به مسیری که این گواهی‌ها در فرایند کسب مجوز طی کرده است پرداخت و گفت: این طرح ابتدا در جلسات کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار بررسی و مورد تصویب قرار گرفت و اواخر اسفند ماه ۹۹ نیز در شورای عالی بورس مطرح و پس از موافقت اعضا به عنوان ابزار مالی جدید تصویب شد.

وی افزود: پس از دریافت مصوبه از کمیته فقهی سازمان بورس و شورای عالی بورس در جلسات کمیته تدوین مقررات سازمان بورس اوراق بهادار، دستورالعمل‌های مربوط به آن نیز تدوین شد. علاوه بر این، الحاقاتی که لازم بود به دستورالعمل‌های بورس انرژی اضافه شود طراحی شد از جمله بندها و موادی در دستورالعمل‌های پذیرش، معاملات و ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه و پایاپای کالا و اوراق بهادار قابل معامله در بورس انرژی. در نهایت این تغییرات و پیش‌نویس‌های تهیه شده نیز در کمیته فقهی سازمان تصویب شده و مورد تایید قرار گرفت.

عسگری در پایان ابراز امیدواری کرد پس از تصویب تغییرات فوق در دستورالعمل‌های بورس انرژی توسط هیات مدیره سازمان بورس اوراق بهادار و آماده‌سازی زیرساختهای اجرایی در بورس که البته در این حوزه نیز اقدامات زیادی انجام شده است، بتوانیم به زودی هم در حوزه گواهی صرفه‌جویی محقق شده و هم در حوزه تامین مالی این پروژه‌ها شاهد شروع معاملات این ابزار جدید مالی باشیم.