تهران، ناجی سرمایه گذاری ۳ میلیارد دلاری هند در افغانستان!

وحید پورتجریشی؛ بازار: خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، چینش بازیگران منطقه ای و نظم ایجاد شده در منطقه طی ۲۰ سال گذشته را دگرگون کرد. این دگرگونی البته با روی کار آمدن طالبان و قدرت گیری مجدد این گروه در افغانستان بیش از پیش پیچیده شد. اما آنچه مسلم است اینکه خروج آمریکا از افغانستان، می تواند پتانسیلی برای ظهور قدرت های شرقی مانند روسیه و چین و البته قدرت های منطقه ای مانند ایران در افغانستان شود. 

اما مساله مهم این است که خروج آمریکا از افغانستان منجر به منزوی شدن متحدین واشنگتن در این کشور شد که شاید دهلی نو بزرگترین آنها باشد. طی نخستین روزهای روی کار آمدن طالبان در افغانستان، دهلی نو تلاش گسترده ای برای اطمینان خاطر از عدم ایجاد مخاطره برای سرمایه گذاری های هند در افغانستان کرد. وزارت خارجه هند در تاریخ ۹ شهریور ماه با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که «دیپاک میتال» سفیر این کشور در قطر نشستی رسمی با «شیر محمد عباس ستانکزی» از رهبران ارشد طالبان در قطر داشته که این نشست به درخواست طالبان انجام شده است. به گفته وزارت خارجه هند، مذاکره در خصوص اتباع هندی حاضر در افغانستان و تامین امنیت آنها در این کشور از جمله موارد مهم مطرح شده در جریان نشست دو طرف بوده است.

همچنین سفیر هند در قطر، در خصوص نگرانی های کشورش بر سر احتمال استفاده شبه نظامیان مخالف هند از خاک افغانستان برای حملات تروریستی علیه کشورش با رهبر ارشد طالبان گفتگو کرده که شیر محمد عباس استانکزی نیز به طرف هندی اطمینان داده که چنین مشکلی رخ نخواهد داد.

سرمایه گذاری های هند در افغانستان
دهلی نو تا پیش از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، رقمی بیش از ۳ میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده بود. تا پیش از سقوط دولت اشرف غنی، رابطه دو طرف تا حدی بود که ساختمان پارلمان افغانستان نیز به دست دولت هند ساخته شد. دولت هند بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ به جمع تحریم کنندگان دولت قبلی طالبان در افغانستان پیوسته و ارتباط خود را به طور کلی با این گروه قطع کرد. با اینحال، پس از شکست طالبان در افغانستان و روی کار آمدن دولت حامد کرزای که رابطه نزدیکی با ایالات متحده داشت، پای هند بار دیگر به افغانستان باز شد و سرمایه گذاری های کلانی به ویژه در حوزه توسعه زیر ساخت، راه سازی و در مجموع توسعه امور شهری افغاستان پرداخت. 

مشارکت هند در افغانستان به گونه ای بود که وزیر خارجه این کشور در جریان برگزاری اجلاسی با عنوان افغانستان در ژنو (سال ۲۰۲۰) گفت: امروز هیچ کجای افغانستان را نمی یابید که بیش از ۴۰۰ پروزه عمرانی هند به آنجا نرسیده باشد. تمامی ۳۴ ولایت افغانستان تحت اجرای پروژه های ما هستند. 

برای آشنایی بیشتر با پروژه های عمرانی هند در افغانستان می توان به مواردی چون ساخت «سد سلما» ونیروگاه برق آبی آن در ولایت هرات، ساخت بزرگراه زرنج - دلارام به طول ۲۱۸ کیلومتر در نزدیکی مرز با ایران، ساخت ساختمان پارلمان افغانستان به ارزش ۹۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۵، ساخت نیروگاه برقی «پل خمری» در بغلان، ساخت بیمارستان های متعدد در ولایات مختلف افغانستان و بسیاری از موارد مشابه اشاره کرد. 

بدیهی است، اکنون با ساقط شدن دولت اشرف غنی و روی کار آمدن طالبان در افغانستان، طرف هندی به شدت نگران سرمایه گذاری ها و رویای دسترسی به آسیای میانه از طریق این کشور است. از سوی دیگر، دولت چین به عنوان مخالف همیشگی آمریکا در افغانستان نیز از روز نخست روی کار آمدن طالبان در این این کشور، سعی کرد رابطه مناسبی با این گروه ایجاد کرده و حتی هیات سیاسی چین نیز اعلام کرد که در مراسم تحلیف دولت جدید افغانستان شرکت خواهد کرد. بر اساس قانون نانوشته قدیمی میان دو کشور هند و چین، تقویت حضور هر یک از این دو بازیگر در کشور یا منطقه ای، به معنای کاهش قدرت دیگری است؛ اتفاقی که در افغانستان نیز مشابه آن رخ داد و با کمرنگ شدن حضور هند در این کشور، احتمالا شاهد خودنمایی بیشتر چین و حضور حداکثری در افغانستان باشیم. 

ایران، ناجی حیاتی هند در افغانستان!
جمهوری اسلامی ایران از ابتدای روی کار آمدن طالبان در افغانستان تاکنون، رویکرد اعتدال گرایی در قبال تحولات این کشور داشته و دستکم با طالبان وارد چالش نشده است. اما این نکته در خصوص هند صدق نمی کند. علیرغم سرمایه گذاری های سنگین هند در افغانستان، به نظر می رسد اکنون دست دهلی نو به هیچ یک از پروژه های زیرساختی خود در این کشور نمیرسد و طبیعتا بنا به اختلافات ارزشی و بنیادین میان دهلی نو و کابل به ویژه در دوران حاکمیت حزب متبوع «نارندرا مودی» نخست وزیر هند، یعنی «حزب باهارات جاناتان پارتی (BJP)» که راستگرا ترین احزب بزرگ منتسب به هندوها محسوب می شود، نمی توان ارتباط چندان قابل توجه و عمیقی میان دو طرف حتی در آینده متصور بود. 

در این میان اما، تهران از رابطه صمیمانه با دولت هند و البته روابطی معتدل با طالبان برخوردار است. از سوی دیگر، بندر چابهار ایران به عنوان هاب توزیع بار هند در افغانستان بوده و تاکنون نیز چندین محموله بزرگ گندم از هند به افغانستان از طریق مسیر ایران ترانزیت شده است. با عنایت به چنین موقعیتی، تهران می تواند برای ایفای نقش میانجی میان دو طرف از یک سو و تلاش برای حفظ دارایی های مورد سرمایه گذاری هند در افغانستان از سوی دیگر، تلاش کند. 

البته تمامی این موارد مشروط به این است که هند نیز به تعهدات تجاری خود در قبال تهران بازگشته و به عنوان مثال، کار ساخت بندر چابهار را که مدتهاست به بهانه تحریم های آمریکا و علیرغم قراردادهای رسمی خود با دولت ایران متوقف کردهاز سر گرفته و به تعهدات گذشته خود به ویژه در امور تجاری با ایران پایبند باشد.