مدافعان تولید و اشتغال و ضرورتی به نام تخصص در برنامه‌ریزی

بهرام هاشمی*؛  بازار: بهره مندی از مدیران متخصص در حوزه برنامه ریزی متمرکز و غیر متمرکز و فرایندهای آن امکان و شناخت نقاط ضعف، قوت، تهدید، فرصت، سرعت و همچنین بررسی هم خوانی میزان رشد و آینده نگری با آینده پژوهی را ممکن و بررسی همگرایی آن با قوانین و مقررات بالا دستی می‌تواند نقش بسزایی برای یک کشور، استان و بنگاه‌های اقتصادی وصنعتی یا قشری خاص ایفا کند.

بر همین اساس در مجلس، دولت، وزارتخانه ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی و بنگاه‌های اقتصادی، صنعتی و خدماتی از مدیران تحصیل کرده و باتجربه که بیشتر مدیران مهندس برنامه ریز مسلط به مدیریت‌های ریسک، بحران، استراتژیک، پروژه و مهندسی مالی هستند می‌توان استفاده کرد.

طبق بررسی های صورت گرفته در کشور توجه به این موضوع مهم در بنگاه‌های اقتصادی بزرگ خصوصی بالای ۹۵ درصد و در بنگاه‌های کوچک و متوسط کمتر از ۴۰، در شرکت‌ها و بنگاه‌های صنعتی ۳۰ درصد، خدماتی ۱۵ درصد و در ارکان بزرگ وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی، استان‌ها و مجلس که از نیازهای ضروری است به پایین‌تر از پنج درصد میل می‌کند.  

بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های خدماتی و دولتی به اشتباه از رشته‌های تحصیلی و افراد دارای تجربه در حوزه حسابداری برای برنامه ریزی و تخصیص منابع استفاده می‌کنند

متاسفانه در این بخش‌ها عموماً افرادی حضور دارند که دارای تجارب فرهنگی و تحصیلات زیر شاخه علوم انسانی هستند بعنوان مثال در صدر ارگان‌های برنامه و بودجه دولت و مجلس فرهنگیانی قرار گرفته اند که فاقد تخصص و تحصیلات مرتبط با برنامه ریزی هستند و این مشکل تا جایی پیش می‌رود که بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های خدماتی و دولتی به اشتباه از رشته‌های تحصیلی و افراد دارای تجربه در حوزه حسابداری برای برنامه ریزی و تخصیص منابع استفاده می‌کنند و خطاتر اینکه اکثر چنین مدیرانی با واسطه‌های رانت حزبی، انتخاباتی، فامیلی و غیره در این مسندها قرار می‌گیرند که نتیجه روشن عدم بهره وری و آینده نگری در برنامه ریزی، کسری بودجه و عدم مشتری مداری به عنوان چالش‌هایی هستند که بطور قطع استان، سازمان و شرکت‌ها با آن مواجه می‌شوند.

کافیست نگاهی گذرا به برخی موضوعات و مسائل گریبانگیر جامعه مانند نحوه افزایش نرخ بنزین، کمبود گاز و گرانی‌های تکراری گوجه فرنگی، تخم مرغ، گوشت و اقلام اولیه مصرفی‌ مثل روغن خوراکی، مایع ظرفشویی و دستشویی و مشکلات مستمر ناشی از عرضه لاستیک و خودرو، عدم ثبات نرخ سود بانکی، قیمت ارز، وضعیت بورس بیاندازیم که هر یک می‌تواند به خودی خود تهدید امنیت و آرامش باشد.

برنامه ریزی یکی از اولویت‌های مهم مدیریت است؛ آثار به جای مانده از زندگی بشر اولیه در طی صدها هزار سال پیش بیانگر آن است که انسان هیچگاه بی نیاز از برنامه ریزی نبوده است از بدوی و ساده‌ترین فعالیت‌های گروهی در رفع نیازها نظیر شکار یا خوشه چینی گرفته تا جدیدترین و پیچیده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی که عمدتاً از اواخر قرن هفدهم و درچارچوب صنایع و بازرگانی بالید و در دوران انقلاب صنعتی متجلی شد.

هر یک از مراکز بزرگ تمدن باستان همچون چین، مصر، ایران، یونان و روم به سهم خود دارای برنامه ریزی‌های ضمنی بوده اند و اولین برنامه ریزی توسعه به اوایل دوران زمامداری استالین در اتحادجماهیر سوسیالیستی شوروی سابق برمی گردد.

کمی پس از سال ۱۵۰۰ میلادی، عقاید ماکیاولی مبتنی بر لزوم استفاده حداکثری از هر چیز در خدمت حاکم، طرفداران زیادی یافت و در حدود سال ۱۶۵۰ میلادی، لویی چهاردهم، امپراتور فرانسه زندگی روزمره و شیوه حکومت خود را براساس یک زمان بندی دقیق قرار داده بود که طبیعتاً دستگاه دولت نیز تا حدودی ملزم به رعایت این برنامه ریزی بود.  

آدام اسمیت اقتصاد دان معروف انگلیسی اصل تخصیص، تفکیک و تقسیم کار را ارائه نمود و در سال ۱۸۳۲ چارلز بابیچ روش علمی مدیریت رو مورد تاکید قرار داد

در اواخر قرن ۱۷ برنامه ریزی با اهدافی صرفاً اقتصادی متجلی شد به نوع که،  توماس هابز (Thomas Hobbes) دانشمند انگلیسی بر این باور بود که منافع افراد، انگیزه واقعی حرکات و فعالیت آنان است و در قرن ۱۸ آدام اسمیت اقتصاد دان معروف انگلیسی اصل تخصیص، تفکیک و تقسیم کار را ارائه نمود و در سال ۱۸۳۲ چارلز بابیچ روش علمی مدیریت رو مورد تاکید قرار داد.

مدیریت علمی فردریک تیلور در اواخر قرن نوزدهم پدید آمد که چیزی جز یک ساختار برنامه ریزی و به تبعیت آن سازماندهی نبود ضمن اینکه دهه‌های میانی قرن بیستم شاهد دو نوع برنامه ریزی متمرکز برگرفته از نظام سوسیالیستی و برنامه ریزی غیر متمرکز، ناشی از نظام کاپیتالیستی بوده است.

دین مبین اسلام نیز به برنامه ریزی توجه خاصی دارد؛ در آیه ۴۵ سوره مبارکه اعراف پروردگار متعال فرموده است: به موسی در هر موردی پند دادیم و به او گفتیم آن‌ها را با قوت اجرا کن و به قوم خود فرمان ده که بهترین آن‌ها را انتخاب و اجرا نمایند و این بدان معناست که در برنامه ریزی باید بهترین روش را انتخاب نمود و آن را با تمام توان انجام داد.  

همپنین قران کریم در آیه شریف ۴۷ سوره مبارکه یوسف می‌فرماید: یوسف گفت ۷ سال پی در پی کشت کنید و آنچه را درو کردید جز اندکی را که می‌خورید در خوشه اش کنار بگذارید

نکات جالب در آیات شریفه فوق و مضمون مرتبط حاکی از آن است که ۱در برنامه ریزی باید بهترین روش را انتخاب نمود و آن را با تمام توان انجام داد؛  آیندگری وبرنامه ریزی برای خروج از بحران داشت و  نباید از برنامه ریزی در تولید غافل بود.

بودجه بخش تکمیلی برنامه عملیاتی است؛  برای اطمینان از این که بودجه و برنامه در طول فرایند برنامه ریزی عملیاتی لحاظ شود و لازم است یک فرایند بودجه بندی موثر مد نظر قرار گیرد

حال با این تفاسیر باید گفت که به راستی، بودجه بخش تکمیلی برنامه عملیاتی است؛ برای اطمینان از این که بودجه و برنامه در طول فرایند برنامه ریزی عملیاتی لحاظ شود لازم است یک فرایند بودجه بندی موثر مد نظر قرار گیرد.

در این راستا تاکید بر روی فرایند بودجه بندی است نه بر روی تهیه بودجه چراکه بودجه بندی به عنوان یک فرایند جاری از تعیین، تخصیص (از جمله هماهنگی یا برنامه عملیاتی) و کنترل منابع مالی به منظور نیل به اهداف سازمان تعریف شده است.  

به کارگیری موثر و کارآمد فرایند بودجه بندی به ارائه واقع گرایانه بودجه در وهله اول و نیز ماندن در محدوده آن زمانی که تعیین شد، بستگی دارد و حال در این مسیر، سه منبع موجود عمده و مهم اطلاعات که می‌تواند به مدیران در تهیه و کنترل بودجه کمک کند عبارتند از برآورد واقع گرایانه منابع لازم برای نیل به اهداف و اجرای برنامه‌های عملیاتی، استفاده از استانداردها و نسبت‌ها و ضرایب تاریخی قابل اعتماد و بررسی عملکرد بودجه برای برنامه ریزی.  

ناگفته پیداست که تصمیم گیری تخصیص بودجه براساس تامین نیازها برای انجام و نیل به اهداف سازمان، تعادل و هماهنگی نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت و تضمین تامین بودجه کافی برای محدوده حمایتی بحرانی انجام می‌گیرد.

زمان آن رسیده تا بدانیم یک برنامه ریزی خوب و دیدن همه جوانب با فرایند معتبر و مدیر با تجربه و تحصیل مرتبط در سطح ملی بالابردن سرمایه اجتماعی و امنیت و رقابت پذیری در منطقه و سطح بین الملل را در بردارد و در سطح یک بنگاه اقتصادی رشد برند و رقابت پذیری و مشتری مداری و نهایتاًً سود بالا و نفوذ در کشورها و فرهنگ سازی و تمدن ساری را محققمی کند.

حال به عنوان سخن آخر در این مسیر باید گفت که وجود مدیران متخصص در حوزه برنامه ریزی و فرایندهای آن، رابطه مستقیم و تاثیر گذاری در ارکان و سطوح مختلف جامعه داشته و تاثیرات آن از منظر توسعه و عدم توسعه، توسعه همگون و ناهمگون، عدالت و احساس عدالت برای جامعه هدف، بهره وری، اولویت بندی مسائل و مشکلات، حفظ، رشد و رقابت پذیری در سطح بین الملل و منطقه قابل توجه است.

بدین ترتیب مدافعان حقیقی تولید، اشتغال، صادرات، حفظ امنیت کشور و ارزش پول ملی همان مدیران جوان انقلابی هستند که متخصصین جهادی در برنامه ریزی های عملیاتی ملی و منطقه ای نیز هستند و زمان آن رسیده تا با ورود به این عرصه شاهد برداشته شدن گام های بلندی در کشور باشیم.
*مشاور و کارشناس ارشد اقتصادی، صنعتی وبرنامه ریزی